Jan in gesprek met ...

De eerste geïntegreerde versterker van het nieuwe merk Prima Luna is al enkele maanden op de markt wanneer een bekend audio importeur mij attendeert op de klankmatige kwaliteiten van deze met vier EL34 eindbuizen uitgeruste Prologue One. Tijdens de kort daarop gehouden luistersessie realiseer ik me nog niet dat deze kennismaking uiteindelijk de aanleiding zal vormen voor een aflevering uit de serie "Jan in gesprek met ........."

Wat me op dat moment al wel aanspreekt is het muzikale karakter, de fraaie bouwkwaliteit en de uitstekende prijs/kwaliteit verhouding van deze op dat moment minder dan 1000 euro kostende geïntegreerde buizenversterker. Zelfs in zodanige mate dat ik ter plekke besluit om dit ontwerp tot het hart van mijn tweede set te maken. Terwijl ik gedurende de daaropvolgende maanden geniet van de wijze waarop de Prologue One mijn Sonus Faber Concerto`s aanstuurt, lees ik in diezelfde periode enthousiaste verhalen over deze versterker in Engelstalige bladen als HiFi News, HiFi World, Audio Review en The Absolute Sound.

Steeds keren daarin de namen terug van twee Nederlanders die in de laatste decennia hun sporen in de (inter)nationale HiFi wereld meer dan verdiend hebben; Marcel Croese en Herman van den Dungen. Gezamenlijk zijn zij de stuwende kracht achter de Prima Luna Prologue versterkers en geleidelijk krijgt mijn voornemen vorm om hen te benaderen voor een vraaggesprek. Beiden stemmen toe en zo komt het dat ik op een koude dinsdagavond op weg ga naar Eindhoven waar zich aan de Stratumsedijk één van Herman`s winkels bevindt; Dé Hifiwinkel. Ditmaal dus niet voor een tweegesprek maar een driegesprek.

Ik parkeer mijn auto aan de achterzijde van de winkel en zie na het uitstappen door een ruit een over een versterker gebogen figuur staan. De versterker is onmiskenbaar een Krell eindversterker en in de man herken ik Marcel. De deur wordt echter geopend door Herman met in zijn kielzog Michiel van den Brekel, de technische man van Herman’s bedrijf Durob Audio, die deze avond wat langer blijft zodat hij mijn Prologue One - die afkomstig is uit een vroege serie - van een - inmiddels bij de latere versies standaard ingebouwde - Adaptive Auto Bias Board kan voorzien.

Hij ontfermt zich over de versterker en op zijn uitnodiging vergezel ik hem naar zijn eigen werkruimte. Daar aangekomen legt hij de Prima Luna op zijn rug en begint hij met vaardige hand de massieve, van koelsleuven voorziene bodemplaat van de versterker los te schroeven. Dan zie ik voor het eerst het inwendige van de One. Het ziet er net zo verzorgd uit als op de plaatjes die ik op het internet al eerder tegengekomen ben. Rap maakt Michiel het standaard Bias Board van 14 x 3,7 cm los. In de plaats daarvan komt de 19 x 4,1 cm metende printplaat met het unieke door Marcel Croese ontworpen Adaptive Auto Bias Board waarmee de versterker onderhoudsvrij wordt, het mogelijk wordt om buizen te vervangen zonder dat iedere keer opnieuw de instelling veranderd moet worden en de versterker onder alle stroom- en temperatuurcondities stabiel blijft.

Het is nu zelfs mogelijk om met niet gematchte buizen te spelen, al benadrukt Marcel later dat ook na de modificatie het spelen met gematchte buizen wel degelijk een klankwinst op blijft leveren. Binnen een half uur is het karwei geklaard en wanneer Michiel de Prima Luna kortstondig aansluit op de installatie van de werkplaats klinkt er muziek ten bewijze dat de operatie geslaagd is. Michiel gaat naar huis en ik voeg me bij Marcel en Herman die de reparatie van de grote Krell eindversterker bespreken. Voordat Marcel aanstalten maakt om de topplaat weer vast te schroeven werp ik nog even snel een blik op het interieur. Prachtig opgebouwd waarbij vooral de twee imposante op de bodem geplaatste trafo’s opvallen. Met daarboven; voornamelijk veel lucht....

De beginperiode

Bij de naam Marcel Croese denk ik - en waarschijnlijk ben ik daarin niet de enige - meteen aan het high end merk Goldmund waar hij jaren als ontwerper gewerkt heeft. Van iemand die een dergelijke functie bekleed heeft verwacht ik dat hij als achtergrond een technische opleiding heeft op HBO of universitair niveau. Wie schetst mijn verbazing wanneer Marcel vertelt dat hij een Havo opleiding heeft en weliswaar ooit begonnen is aan de MTS, maar die nooit afgemaakt heeft. Struikelblok was niet de techniek maar de wiskunde. Wanneer hij mij in de loop van de avond vertelt over zijn leven dan blijkt dat audio daar als een rode draad doorheen loopt.

Als dertienjarige is hij al bezig met buizenradio`s - nog steeds heeft hij (net als Herman overigens) een verzameling vintage apparatuur waar hij geen afstand van kan doen - en zijn kennismaking met de professionele hifi wereld loopt via Wilbert in Utrecht waar hij jarenlang voor Bert Bazuin op zaterdagen reparaties uitvoert. Later heeft hij een eigen bedrijf waarin hij zich niet alleen bezig houdt met reparaties maar ook importeur is van o.a. Solen polypropyleen condensatoren. Hij maakt opvallende carrièresprongen die pas begrijpelijk worden wanneer ze bekeken worden in het licht van zijn persoonlijkheid. Zo gaat hij weg bij Goldmund omdat hij het niet eens is met de manier waarop de eigenaar van het illustere merk omgaat met mensen als bijvoorbeeld toeleveranciers waarmee Marcel moet werken. Hij kan dat niet accepteren en wanneer blijkt dat de eigenaar hier geen verandering in wil brengen neemt hij, zonder over de consequenties na te denken, op staande voet ontslag.

De daarop volgende drie jaar verblijft hij als campingbeheerder in de Franse Dordogne, overigens niet geheel los van de hifiwereld want hij blijft, zoals hij dat gedurende zijn hele leven al doet, bezig met het ontwerpen. Zo wordt er in die periode de basis gelegd voor een zware, stabiele geïntegreerde versterker die onder de naam Oasis op de markt gebracht wordt, en vervolgens, vooral in het verre oosten, enige tijd zeer succesvol is. Bij dat alles gaat het hem niet om de status of macht die bij een bepaalde positie hoort maar om het creëren van het ultieme geluid. Waarbij hij zich overigens niet beperkt tot de weergave kant van het audio spectrum. Ook aan de opnamekant laat hij van zich horen. Vanuit een gezamenlijk ongenoegen ten aanzien van de huidige stand van zaken met betrekking tot het maken van opnames is hij samen met andere kopstukken zoals onder andere opnametechnicus / geluidsexpert Onno Scholtze - bekend van veel oudere opnames voor het klassieke Philips label - en fabrikant Ad van Medevoort bezig met een project waarin verschillend opnametechnieken met elkaar vergeleken worden.

Zo hebben zij op 1 en 2 december jongstleden - met twee microfoons - een opname gemaakt van het enige niet gesubsidieerde symfonieorkest van Nederland, het Amsterdam Symphony Orchestra, bij de uitvoering van werken van Mahler en Wagner. Uiteindelijk is het streven een converter te ontwikkelen die de alom gebruikte converter van Ed Meitner`s EMM Labs in de schaduw moet stellen. Ook bij het nieuwe project van zijn (tennis)vriend Ad van Medevoort, waarin die met gebruikmaking van een nieuwe Philips chip onlangs de (fraai klinkende) geïntegreerde versterker MA-240 gelanceerd heeft, is hij betrokken. Wie op de print kijkt zal daar de naam van Marcel tegenkomen.

Naast al die activiteiten werkt Marcel sinds drie jaar op free lance basis voor Herman`s Durob Audio waar hij verantwoordelijk is voor het ontwerpen en herstellen van high end audio apparaten. Herman, die in het verleden initiatiefnemer was van merken als Kiseki, Cogelco, Audiophile Products, Pinpoints en Interface, heeft momenteel drie lijnen waarin ontwerpen van Marcel toegepast worden. Ten eerste is daar Xenario; het merk waarvan momenteel alleen nog maar een prototype geïntegreerde versterker bestaat. Verreweg de meeste producten -waarvan een complete lijst te vinden is op www.planet-hifi.com - bevinden zich in de AH! lijn.

De meest recente toevoeging is de Black TjoelipS tweeweg luidspreker, uitgevoerd in zwarte pianolak. In de toekomst staat voor deze speaker nog een optionele subwoofer gepland welke te plaatsen zal zijn tussen de poten van de custom made aluminium stands. De meest recente lijn, waar momenteel eveneens de sterkste groei en ontwikkeling in te bespeuren is, is de Prima Luna reeks.Veel merken die Herman in het verleden gelanceerd heeft, zijn ontstaan als reactie op een situatie of gebeurtenis. Het conflict dat Herman - als de Nederlandse distributeur van Koetsu elementen - op een bepaald moment kreeg met de eigenaar van het merk, resulteerde erin dat hij zich ging beijveren om onder een eigen merknaam - Kiseki - een toonarm en een element op de markt te brengen. Als direct gevolg van het conflict met Primare heeft Xenario het levenslicht mogen aanschouwen. PrimaLuna is ontwikkeld uit onvrede met de hoge prijzen die in de - met name Amerikaanse - High End gebruikelijk zijn.

EpiLogue

De basis van de reeks wordt gevormd door een geïntegreerde buizenversterker van Chinese makelij die op de markt geweest is als de Cayin TA-30. Herman heeft alle rechten verworven en is met dit basisontwerp naar Marcel gestapt die het geoptimaliseerd, of liever gezegd, beginnend bij de bodem opnieuw opgebouwd heeft. Het resultaat is een nieuwe versterker, de Prologue One, die als basis dient voor de complete Prologue lijn. Evenals de One is ook de Two een geïntegreerde versterker. Het verschil zit hem in de gebruikte eindbuizen. De Two maakt gebruik van vier KT-88 exemplaren die een vermogen realiseren van 40 Watt per kanaal. Dit in tegenstelling tot de 35 Watt per kanaal die de EL34 buizen van de One kunnen leveren. De voortrap buizen zijn gelijk; tweemaal 12ax7 en tweemaal 12au7. Inmiddels is ook de phonoprint voor de ProLogue reeks klaar om ingebouwd te worden. MM, maar eenvoudig aan te passen voor MC liefhebbers. Ook de voorversterker ProLogue 3 en de beide eindversterkers ProLogue 4 en 5 - met respectievelijk 4 EL34 danwel 4 KT88 buizen - tref ik tijdens mijn bezoek in de winkel aan. De mono einversterkers ProLogue 6 en Prologue 7 zullen op de rails gezet worden zodra het team het eens is over de vraag of deze al dan niet gebalanceerd aangesloten dienen te kunnen worden. CD/DVD/SACD speler, DAC en tuner (zowel Herman als Marcel zijn echte tuner fanaten) zullen eveneens ontwikkeld worden. De componenten worden gebouwd in dezelfde Chinese fabriek waar ook Cayin geproduceerd wordt. De - door Herman streng gecontroleerde - bouwkwaliteit is van een hoog niveau en kan zelfs Marcel - die in zijn Goldmund tijd kon werken met topleveranciers die ook befaamde horlogemerken als Patek Philippe en Rolex tot hun klantenkring rekenen - tevreden stellen.

In eerste instantie is Herman degene die met ideeën aankomt welke Marcel vervolgens omzet in een ontwerp. Voordat een ontwerp echter geëvolueerd is tot een productierijpe component gaat er veel tijd voorbij. Dit komt voor een belangrijk deel doordat een prototype eerst uitgebreid beluisterd wordt. Niet alleen door de beide heren, maar ook door een kring van gouden oren bestaande uit de overige werknemers van Herman en enkele daaraan toegevoegde vaste klanten. Daarbij wordt er nauwlettend voor gezorgd dat er onderling niet over de luisterervaringen gecommuniceerd wordt waardoor ieder sec zijn eigen niet-beïnvloede mening weergeeft. Pas wanneer ieder lid tevreden is over het eindresultaat wordt het prototype ook daadwerkelijk in gebruik genomen. En dat is te horen. De Prologue One speelt klankmatig duidelijk boven zijn prijsklasse en tijdens het kortstondig beluisteren van de ProLogue 3 voorversterker in combinatie met de Ah! Black TjoelipS luidsprekers probeer ik me een voorstelling te maken van de klank van de, in de toekomst geplande, duurdere PrimaLuna DiaLogue lijn en de ultieme PrimaLuna serie; de EpiLogue.

Ze vormen een reden te meer om ook in het komende jaar oog en oor op het Eindhovense gericht te houden. Zelf beperk ik me in de komende tijd echter - in afwachting van de door Marcel aangekondigde, met twee kleine buisjes uitgeruste, klok die volgens zijn zeggen beter presteert dan andere op de markt beschikbare klokken - tot het luisteren naar mijn zojuist gemodificeerde ProLogue One. Ik zou u aan willen raden om binnenkort datzelfde te doen in één van de hifi winkels. Het is de moeite waard.