Harbeth meets Sugden

Ik heb het voor u opgezocht in Van Dale en het woord demonstratie heeft onder andere als betekenis: vertoning van de mogelijkheden van een toestel. Het betekent ook: het aantonen van iets door middel van een proef. Ik mag beide verklaringen van toepassing noemen als ik terugkijk op een aangename middag bij Audio Excellence waar een “demonstratie” wachtte van twee echte Engelse merken, Harbeth met luidsprekers en Sugden met elektronica. Opgesteld door de importeurs in de luisterruimte in Zevenbergen. Jan Verlegh en Leo Heijmans waren mijn gastheren. De show werd gestolen door de apparaten die speelden.

Zowel Harbeth als Sugden zijn namen met een lange historie in audio. Het zijn merken die een lange periode van succes hebben gekend, de mindere tijden hebben meegemaakt door het overspoelen van de markt met inferieure apparaten, toch volledig terugkwamen tot het topniveau dankzij nieuwe eigenaren. Zo is Harbeth in 1977 opgericht door Dudley Harwood en zijn vrouw Elizabeth. De naam is gevormd uit Har(wood)+(Eliza)Beth wat duidelijk geïnspireerd is door Spendor (Spencer + Dorothy Huhges).

Dat is niet de enige overeenkomst tussen de twee merken. Beide hebben erg veel te maken gehad met de ontwikkelingsafdeling van de BBC waar de meest fameuze luidsprekers het licht zagen. Dudley Harwood was daar leidinggevend van 1971 tot 1977, het jaar dat hij Harbeth oprichtte. Onder leiding en medewerking van Harwood zag de beroemde LS3/5A het licht. Mogelijk de meest bekende luidspreker uit de geschiedenis, samen met de Quad ESL57 en de Klipschorn. Dudley nam een patent mee uit zijn periode bij de BBC voor vacuüm gevormde polypropyleen luidspreker conussen en bouwde op basis van dat materiaal de eerste Harbeth HL luidspreker.

In 1986 werd Harbeth Acoustics overgenomen door de huidige eigenaar, Alan Shaw. Alan was tot die tijd werkzaam in de elektronica industrie (halfgeleiders). Een fanatieke muziekliefhebber die met zijn verkoopervaring en liefde voor audio, door Harbeth over te nemen, de kans zag een droom waar te maken. Shaw kende de LS3/5A luidspreker van Harwood al jaren en bouwde ver voordat hij Harbeth kon overnemen zelf een paar aan de hand van tekeningen. Hij benaderde het uitgewogen BBC ontwerp tot in de finesses. Later, in 1987 om precies te zijn, verkreeg hij een licentie van de BBC om deze monitor te vervaardigen. Net als Spendor dat bijvoorbeeld deed. Echter aan al het goede komt een keer een eind en daarmee ook aan de productie van de LS3/5A.

Ondertussen verkreeg Shaw een nieuw soort conusmateriaal (TPX) dat polypropyleen in de schaduw zette. Daarnaast ging hij over van vacuüm vormen naar spuitgieten van de conus. In 1990 verkreeg hij een patent voor dit nieuwe type conus dat hij RADIAL noemde, wat staat voor: Research And Development In Advanced Loudspeakers. Hij benutte dit materiaal voor al zijn nieuwe ontwerpen. Ooit kreeg Alan Shaw het verzoek van zijn vrouw om een paar luidsprekers te maken voor de kinderen die wat makkelijker naast de TV pasten dan de grote HL5. De LS3/5A die hij nog in zijn bezit had was onbruikbaar omdat die niet is afgeschermd en de meest fraaie kleureffecten op een TV toestel gaf. Hij maakte daarom een luidspreker die net zo presteerde als een LS3/5A, in dezelfde maat, maar met modernere materialen. De uitdaging voor Shaw was om deze luidspreker de huisklank van Harbeth Acoustics mee te geven en de kwaliteit van de BBC monitor te behouden. Hij slaagde wonderwel en de HL P3 was een feit. Nu na al die jaren is de P3 nog steeds in productie en onderwerp van de luistersessie deze middag.

Sugden

De aansturing van de HL P3 wordt verzorgd door Sugden elektronica. Een merk met een nog langere historie die begin jaren ’60 in Engeland begint met een klein bedrijf onder de naam J.E. Sugden & Co. Ltd. Sugden legde zich toe op de bouw van kleine klasse A versterkers met transistoren. Met een beperkt vermogen en toch in staat de luidsprekers uit die tijd aan te sturen. Jarenlang was 10 Watt het maximum dat een Sugden kon produceren tot dat uitgroeide tot wel 25 Watt per kanaal.

Trouw aan de filosofie bleven het klasse A versterkers. Ook Sugden werd overgenomen door een enthousiast van buiten de audio industrie. Tony Miller nam, 20 jaar geleden, bij het bedrijf de touwtjes in handen. Met succes, al bleef de onderneming klein en maakte slechts gespecialiseerde hifi apparatuur. Niet bij iedereen bekend is waarschijnlijk dat alle Sugden ontwerpen al tientallen jaren uit Nederland komen om daarna in Engeland te worden gefabriceerd. In de Haagse agglomeratie ontstaan schakelingen die in muzikaliteit nauwelijks te verslaan zijn. Bleef dat heel lang steken bij een type als de A21 die leverbaar is als lijnversterker of met een phono ingang. Eenvoud troef in een simpele behuizing, uiteraard zonder afstandbediening. Vrij recent, zeker gezien in het licht van de lange historie van Sugden zag de A21 SE Series het licht. Met een moderner jasje, modernere techniek en afstandbediening.

Ook kwamen in die tijd de eerste Masterclass ontwerpen op de markt en de miniset met de naam Bijou. Alsof Sugden toen in een stroomversnelling raakte volgden cd-spelers die meekonden in de high end klasse. Ook daarvan kwam een Masterclass apparaat die al eerder uitgebreid aan de orde kwam op HiFi.nl. Zeer recent verschenen de nieuwste Masterclass telgen met een gangbaarder uiterlijk en intern een upgrade. Binnen de serie is er een geïntegreerde versterker, een voorversterker, een eindversterker, een monoblok en een cd-speler verschenen. Voor vandaag is een opstelling gerealiseerd met de SPA-4 klasse A eindversterker van 2 x 50 Watt. Een LA-4 voorversterker voorzien van symmetrische en cinch ingangen en een afstandbediening. De bron wordt om de beurt gevormd door de PDT-4 Masterclass CD speler die symmetrisch kan worden aangesloten en de S21 SE speler die via cinch werkt.

Je kunt historie en handwerk bewonderen, daar de bijbehorende prijs voor neertellen uit oogpunt van piëteit, feit is dat bedrijven alleen kunnen bestaan als ze met regelmaat verkopen, betrouwbare apparatuur leveren en bovendien fantastisch klinken in hun segment. Nog meer dan de grote merken die productiestraten hebben en research teams met onbeperkte budgetten, moet een klein merk vechten om marktaandeel. Zij mikken op een markt die bestaat uit pure muziekliefhebbers die vrijwel nooit affiniteit hebben met de audio industrie. Veel eerder zoeken zij de pianisten, cellisten, fluitisten van een orkest. Waarna via van mond tot mond reclame enthousiasme wordt gekweekt. Kennelijk gaat dat al jaren heel erg goed, getuige de lange adem van Alan Shaw en Tony Miller.

De marktbewerking vraagt bovendien om toegewijde dealers en distributeurs waar het niet alleen om de pegels gaat, maar ook om het plezier te leven met muziek en te genieten van iets echt moois. Dat plezier en die toewijding voel je bij Jan Verlegh en Leo Heijmans, die samen Harbeth en Sugden door Nederland verspreiden. Voor deze middag brachten ze de apparatuur samen, verbonden met Nirvana en Sign Audio kabels, zetten de speakers op Music Tools stands. Ter vergelijk is de HL P3 ES 2 zoals de luidspreker officieel heet naast Sugden Masterclass ook aangesloten op een meer betaalbare CD21 SE speler en een relatief goedkope A21A L geïntegreerde versterker. Waarover straks wat meer te lezen is.

Ongeloof

Na de voorgaande lange inleiding wordt het toch echt tijd om te gaan luisteren naar de opstelling. De full blown set is al warm en speelt als we de luisterruimte binnenkomen. Het lijkt een kind met een waterhoofd, een zware klasse A stereo versterker van 5200 euro, met een voorversterker van 3800 euro en een CD speler van 4400 euro aangesloten op een setje luidsprekers van 1795 euro het paar. Voor zoveel geld met een bescheiden vermogen van slechts 2 x 50 Watt. Edoch, ik kan u verzekeren de lelletjes zullen u van de oren vallen als u plaats neemt op de bank bij Audio Excellence. Mijn overtuiging dat een kleine luidsprekers van hoge kwaliteit, mits aangestuurd met een dijk van een versterker, niet onder hoeft te doen voor een groot systeem wordt opnieuw bewaarheid.

Al vanaf de eerste noten - afkomstig van een Chesky sampler - is het duidelijk dat de controle over de luidspreker fenomenaal is. Haarscherp gedefinieerd speelt de combinatie met een gemak dat je normaal toeschrijft aan luidsprekers die vele malen groter zijn. De zware en gelikt afgewerkte Music Tools stands helpen om de laagweergave zo stevig en vol te krijgen. Blijft het feit dat een luidspreker met de maten 305 x 188 x 198 mm met een kleine RADIAL conus niet in staat behoort te zijn tot weergave op dit niveau. Op papier heeft de P3 een -3 dB punt bij 75 Hz en zou een basliefhebber zoals ik die zweert bij subwoofers niet onder de indruk moeten zijn. En toch ben ik dat. Ik mis geen noot, geen laag, geniet van het ultieme middengebied en het superieure hoog dat de P3 voortbrengt. Mijzelf stilletjes afvragend waar Jan een subwoofer heeft neergezet. Die er uiteraard niet is. Een tweede vooroordeel gaat er ook aan. De CD speler maakt noodgedwongen gebruik van een DVD loopwerk (niemand maakt meer CD loopwerkjes tegenwoordig) en speelt toch beter dan de tweede Sugden die klaar staat met een dedicated CD loopwerk, het intern bovendien moet doen met een andere converter. De nieuwe Masterclass speler met de naam PDT-4 is voorzien van upsampling en heeft een afstandsbediening.

Ik ken de ontwerper en dit gegeven is voor Sugden begrippen welhaast revolutionair. Aantekeningen vertonen kreten als: soepel, heel uitgewogen, snelheid. Opmerkingen die terugkomen tijdens het draaien van een Cassandra Wilson CD met de titel “Glamoured”. Dat de muziek glamoured is klopt, dat de set glamoured is klopt niet. Zelden hoor je een dergelijke pure benadering van muziek die zo dicht bij de bron komt. Het is niet voor niets dat Audio Excellence de P3 voornamelijk levert aan musici. Die tot grote spijt van Jan de luidsprekers op boekenplanken plaatsen of in een hoekje naast de gordijnen. De reden dat juist musici voor Harbeth kiezen - in dat verband geldt exact hetzelfde voor Sugden - is dat de klank zo veel goed doet voor een instrument en het zo natuurgetrouw kan weergeven. Waarbij eveneens in ogenschouw genomen moet worden dat een musicus zoekt naar de interpretatie van een werk, de uitvoering en niet naar een hifi set. Kun je audio een groter compliment maken?

Andere positieve eigenschappen komen naar voren. De set speelt lekker puntig en het ritme is sterk ontwikkeld. Dynamiek is explosief van een basdrum tot aan een felle bekkenslag. Droog en toch vol emotie. De snelheid van het systeem komt naar voren in de aanzet van tonen, iets dat de klank van een instrument voor een groot deel bepaalt. Minder vind ik persoonlijk dat het systeem aan de lage kant plaatst. Goed hoorbaar met koorwerk van The Cambridge College Choir dat de psalmen van David ten gehore brengt. Binnen die beperking luister ik naar een gelaagde opbouw van het koor. Stemmen zijn toe te schrijven aan individuen en vormen nimmer een kluit. De “S” klank die een koor hard maakt als het elektronisch is gereproduceerd staat in de ruimte op een natuurlijke manier. Nooit te scherp, evenmin verdoezelt zoals in het hoog afvallende speakers dat zo vals doen. Realistische niveaus vormen geen enkel probleem.

Vreemd, de ruimte is niet bepaald klein, het rendement van het luidspreker systeem is ouderwets laag met zijn 83 dB, het vermogen van de versterker “slechts” 50 Watt per kanaal. Weliswaar echte Watts en echte stroom uit een pure klasse A schakeling. Terwijl ik nageniet, verandert Jan van cd-speler en verruilen we de PDT-4 voor een CD21SE. Een speler die maar de helft kost van zijn Masterclass familielid. Je levert daarmee in op harmonie en overtuiging. Maar minder dan u zou vermoeden. Pas als je langer luistert en dezelfde muziek draait als daarnet gaat het je opvallen. Kaler, minder betrokken, meer mechanisch. Laat u niet afschrikken door deze woorden. De verschillen zijn er maar staan niet als zwart/wit tegenover elkaar. Het zou niet goed zijn als er geen verschil hoorbaar zou zijn, het zou ook niet goed zijn als de verschillen te groot worden. Aan de goedkope speler hangen we tenslotte een A21 A versterker die koud uit het magazijn komt. Het levert een kleiner stereobeeld op, is minder verfijnd maar zet het stereobeeld hoger neer. Het is haast niet te geloven dat een versterker van 1400 euro een zelfde soort klankbeeld neer kan zetten als een combinatie van 9000 euro. Toch is dat zo. Binnen de beperkingen die gelden is de A21 A naast de Masterclass een snoepje en zelfs een “verborgen koopje”.

Oude Engelse audio. Zo traditioneel. Zo doorspekt met muzikale kwaliteit. Twee merken die in de schaduw van de groten der aarde op een heel eigen manier hun bedrijf runnen. Gericht op verkoop aan muziekliefhebbers die weten wat ze willen. Liefhebbers die een concert gereproduceerd willen hebben op een manier die recht doet aan de live beleving. Puur en zuiver. Met alle gevoel aanwezig dat een musicus uit zijn instrument kan toveren. Zonder aarzelen of het gaat om jazz, klassiek of pop. Of we het hebben over de menselijks stem, een piano, een cello of een dwarsfluit. Natuurlijk ben ik het met u eens dat hier voor heel veel geld staat te spelen. Ook ben ik het met u eens dat een grote luidspreker meer presteert in de lage tonen. Maar ik ben het niet met u eens als u stelt dat dit systeem op enige manier te duur is of onevenwichtig klinkt. Het is een samensmelting van kunde, techniek en gevoel dat zowel Harbeth als Sugden aan de top zet. Elkaar aanvullend, aanvoelend en sturend. De middag kon mij niet lang genoeg duren. Met een hoofd vol van indrukken, gesterkt in mijn grote versterker/ kleine luidspreker theorie en een blij gevoel stapte ik in de kille realiteit van het verkeer. Op weg naar het omschrijven van een ervaring die u allen zelf moet ervaren. De lellen vallen van de oren, de schellen van de ogen tijdens de demonstratie.

N.b. Ten tijde van deze publicatie zullen onder meer de volgende dealers Sugden en/of Harbeth met plezier aan u demonstreren: Art`s Audio in Naaldwijk, James Audio in Middelburg, Vogelaar Audio in Harlingen, de Jong & Warnaars in Den Haag, C.A.C. in Leiden, Sowell in Gorinchem en uiteraard Audio Excellence in Zevenbergen. Klik hier voor de juiste data en adressen.


Enige prijzen:
Harbeth HL P3 ES 2 in kersen, maple of eucalyptus 1795 per paar
Idem in santos rosewood 1995 per paar


Sugden Masterclass serie:
SPA-4 eindversterker 2 x 50 Watt Klasse A 5200 euro
LA-4 voorversterker 3800 euro
PDT-4 CD speler 4400 euro
CD21 SE CD speler 2200 euro
A21A L geïntegreerde versterker 1400 euro

Meer informatie via (of via de dealers van):
Audio Excellence in Zevenbergen
Heijmans Sound & Vision in Blaricum