European Triode Festival 2008

In het vorige decennium verscheen het blad Sound Practices op de markt, het blad voor zelfbouwers in de jaren ’90. De artikelen in het blad gingen voornamelijk over projecten met buizenversterkers, maar ook luidsprekers en halfgeleiders kwamen aan bod. Met de opkomst van Internet kreeg het blad een groep aan vaste lezers en auteurs, die via een mailinglist elkaar bereikten.

Nu klinkt dat heel normaal, in de jaren ‘90 was het vrij bijzonder en lang niet iedereen had toegang tot het Internet. Mailen is leuk, maar elkaar in de ogen zien nog veel leuker. Een Deense lezer besloot de koe bij de hoorns te vatten en riep de mensen op de mailinglist op elkaar te ontmoeten tijdens een “triode festival”. Waar tijd zou zijn voor discussie, lezingen en vooral het uitwisselen van ervaringen. Drie jaar lang vond het festival plaats in Arhus, om daarna te verhuizen naar Duitsland (Langenargen), om vervolgens vanaf 2006 in Biezenmortel te worden georganiseerd. Volgend jaar is het de beurt aan de Fransen om het festival mee te nemen naar een geschikte locatie. Ik bezocht op de valreep het kleine Brabantse plaatsje waar de deelnemers hun onderkomen vonden.

Met een open blik, zonder precies te weten wat me te wachten stond, arriveerde ik bij het voormalige klooster in Biezenmortel. Mijn gastheer Rob haalde ik uit een lezing om me mee naar binnen te nemen. Ik viel midden in een lezing van Menno van der Veen. Die een filosofische lezing hield over hetgeen wij waarnemen en hoe we dat precies doen. Daarna was er de tijd voor een korte rondleiding door de diverse luisterruimtes. Gevolgd door opnieuw een lezing met een beetje zweverig onderwerp: “Hoe hoort de mens en wat doet muziek met onze hersenen”.

In de middag maakte ik twee volgende lezingen mee, één van de Britse auteur Morgan Jones, over de motor in onze platenspelers. Waarbij Jones het probleem van trillingen in de motor oppakte vanaf de basis. Hoe werkt de motor, waarom is hij geschikt voor platenspelers, en waarom zijn er zoveel problemen met dit type 24-polige synchroon motor. Vanuit de basis ontworpen toonde hij het publiek een schakeling, waarmee onder meer de fase verschuiving regelbaar is, de reden dat de motor kan draaien, en wat de gevolgen zijn van een juiste/onjuiste faseverschuiving. Iets wat hij later aan de bezoekers demonstreerde aan de hand van een werkende opstelling. Zo konden ze zelf voelen hoe een ontregelde fase de motor heftig kan laten trillen.

Feest der herkenning

Tenslotte die dag uitleg over transformatoren die mijn kennisniveau te boven ging. Als gebruiker van audio apparatuur en eigenaar van buizenversterkers, maak ik dagelijks gebruik van eindtransformatoren. Ik weet dat die ongeveer het belangrijkste onderdeel vormen van een correct ontworpen buizenversterker en een schakeling maken of breken. Ari Polisois van A2B Electronic toonde zijn eigen ontwerp transformator met extra wikkelingen.

Voor mijn begrip en kennis van buizentechniek dook de Fransman te diep in de materie, edoch de aanwezigen hingen aan zijn lippen. Later leerde ik dat de heer Polisois samenwerkt met onder meer het Italiaanse merk Graaf. Meer lezingen zouden de volgende dag gehouden worden.

Op mijn vraag wie er zoal lezingen hebben gehouden op vorige festivals kwamen namen als Guido Tent (Tentlabs), Tim de Paravicini (EAR), Jean Hiraga, Lynn Olson, Per Lundahl (Lundahl Transformers), Brian Sowther (Sowther Transformers), Steve Bench, Allen Wright (VSE), Peter van Willenswaard (AudioMagic), Pieter Treurniet (Tribute Transformers) en John Boskie (TubeCAD) naar boven. Voorwaar niet de eerste de besten in audioland. Trouwens, Holger Barske (LP Magazine), Menno van der Veen, Peter van Willenswaard, Guido Tent en alle anderen kun je in de wandelgangen tegenkomen en aanspreken.

De zalen

Een meer uitgebreide rondgang bracht mij in de kamers van de Duitse afvaardiging. Waar ik een Garrard 301 ontdekte met een fraaie Schroeder arm. Die een (uiteraard) zelfgebouwde, batterij gevoede, phono versterker van signaal voorzag. Wat vervolgens werd versterkt door een gerestaureerde Siemens versterker. Achter een houten wand vond ik een set hoorns, met basluidsprekers die via elektromagneten de conus aandrijven. Een techniek die recent is opgepakt door Focal in de Grande Utopia EM.
In een volgende kamer versterkers van Silvercore. Een complete “boot” vormt een hoofdtelefoonversterker. Geflankeerd door mono eindversterkers, waarop een in eigen beheer ontwikkelde plasma hogetonen weergever speelde. Die, dat moet gezegd worden, niet naar het bekende ozon rook.

Vanuit Duitsland stap je de ruimte van Frankrijk binnen. Een bonte verzameling luidsprekers staat opgesteld. Niet bepaald hetgeen een doorsnede audiofiel verwacht. Toch zijn mensen al jaren en jaren bezig via fundamenteel onderzoek de optimale conus van een luidspreker te maken. Speelklaar staan versterkers van onder meer Ari Polisois. 

Nederland en Denemarken

Sommige bouwsels zijn een plaatje om te zien, andere bouwsels durf ik niet onder beheer van leken te laten. Een plank met een spin aan onderdelen bij de Deense deelnemers. Evenzo een knalrood gespoten versterker waar je de vingers bij aflikt.

In de Nederlandse ruimte kom ik Aernoud Dekker tegen (ooit Audio Note Nederland), bij wie het buizen en zelfbouw virus compleet is toegeslagen. Hij heeft helaas zijn versterker niet meegenomen, zodat we alleen kunnen genieten van foto’s op zijn Apple computer en moeten volstaan met zijn uitleg. In de Nederlandse ruimte plaats voor volledig door Arend-Jan Wijtzes (organisator) opgeknapte Quad elektrostaten, die spelen op zelfbouw triode versterkers. Afgewisseld met versterkers in keurige houten behuizingen van Rob Hubertse (DHTrob.com, eveneens organisatie). De uren die beide heren in hun ontwerpen hebben gestoken zijn niet te tellen. Ik vlucht als ze alleen nog maar in buistypes praten. Types waar ik nog nooit van heb gehoord en die ver verwijderd lijken van ECC81, 82, 83 enzovoort. Een ratjetoe aan apparatuur komt uit Engeland. Tussen luidsprekers waarvan de conus deels is afgeschermd met piepschuim, staan snoepjes van versterkers te wachten om zich te bewijzen.

De avonduren

In de avonduren zal een shoot out plaatsvinden van soundprocessors. Apparaten die naar eigen inzicht door de deelnemers gebouwd mochten worden en die het geluid moeten verbeteren. Alles is toegestaan, binnen simpele, door Guido Tent (organisatie) en Peter van Willenswaard, gestelde technische grenzen. Gebruik zal worden gemaakt van een hybride klasse D versterker van Guido, een door Hirokuni Michimori ontworpen en gebouwde versterker, beide gekoppeld aan een Tentlabs cd speler en een paar grote Altec hoorns.

Dat gebeuren volgt op een gezamenlijk diner, waarbij naar verwachting het bier rijk zal vloeien. Het vele praten en luisteren maakt de kelen droog. Deelnemers blijven allemaal van donderdagavond tot zondagmorgen in Biezenmortel, voor mij is het tijd om weg te rijden, voordat ik alleen nog maar wordt doorgezaagd over inventieve schakelingen, buizen, luidsprekers en de zegeningen van triodes. Wat de deelnemers nog te wachten staat is een cursus houtfineren, lezingen over zero bias triode buizenversterkers, een veiling, live muziek en vooral een continue stroom aan nuttige informatie.

Het European Triode Festival kan beschouwd worden als een bron van inspiratie voor zelfbouwers van audio apparatuur. Een kennis centrum waar zowel professionelen als amateurs van elkaar leren. Een ontmoetingsplaats waar geheimen worden gedeeld, waar niemand zich verheven voelt boven een ander. Aan de deelnemers is te merken dat velen elkaar al jaren kennen. Volgend jaar gaan ze naar Frankrijk voor het 10e festival. Als het mij enigszins lukt wil ik daarbij zijn. Niet een dagje, nee, het hele festival. Inclusief de discussies die plaatsvinden tot ver in de kleine uurtjes.

De triode liefhebbers uit heel Europa waren van 4 tot 7 december 2008 te vinden in Brabant. Verstopt in Biezenmortel. Meer informatie over het ETF van dit jaar en voorgaande jaren kunt u vinden op www.triodefestival.net.