High End 2009 - München dag drie

Het derde en laatste deel van mijn verslag van de High End Show in München betreft de te bezoeken hal nummer 3. Hier staat steevast een groot aantal buitenlandse leveranciers, de kabelfabrikanten en makers van accessoires, gebroederlijk naast de leveranciers van software. Voerden vroeger cd’s en sacd’s de boventoon in de vakken, nu zijn het grammofoonplaten waar het publiek gretig op af komt. Geen label wil ontbreken en dus is er een overweldigend aanbod.

De algehele tendens van de beurs wordt hiermede onderstreept. In de andere hallen en in de atriums was veel aandacht voor analoge weergave, veel versterkers en cd spelers die op enige manier voorzien waren van elektronenbuizen gekoppeld aan hoornluidsprekers. Dat kan gezien worden als teruggrijpen op oude techniek en de tijd stil proberen te zetten.

Ik denk dat er iets anders aan de hand is. Fabrikanten zien in dat in een niche markt brood te verdienen valt. Dat er geen andere manier van overleven is in een wereld die gedomineerd lijkt door MP3 en iPod. Alleen onderscheiden in kwaliteit is voor de kritische consument niet langer genoeg. De vluchtigheid van het bestaan moet tot stilstand worden gebracht wil men de consument echt overtuigen dat een mooie audioset de investering waard is. Bezijden deze stelling is er nog iets aan de hand. In vroeger jaren, zeg maar op de top van het buizen en zwarte vinyl tijdperk, waren computers geen gemeengoed. Nu zijn ze dat wel en die helpen om met nieuwe inzichten versterkers te bouwen. Buizenschakelingen te optimaliseren, hoorn te berekenen, platenspelers te bouwen. Op basis van moderne materialen, met in het achterhoofd de kennis die ooit is vergaard door alsmaar te proberen. Computer simulaties doen het grove werk, de oren van de ontwerpers het fijne luisterwerk.

Nog nooit waren buizen zo goed inzetbaar als vandaag de dag. Nooit waren platenspelers en elementen zo geavanceerd als op deze show. Bovendien, dat leerde ik buiten de showgebouwen, heeft het soms alles te maken met de mastering van muziek. De laatste stap voordat de plaat of cd wordt geperst. Muziek moet tegenwoordig op alles speelbaar zijn. In de auto, op de iPod, via de computer in MP3 formaat. Dat leidt ertoe dat er weinig dynamiek is, de lage en hoge tonen bevoordeeld zijn en uitgestuurd wordt tot 0 dB, het maximum voor digitale weergave. Maar mag de mastering engineer een extra mastering doen voor vinyl, dan gebruikt hij andere normen, minder compressie, minder tonale veranderingen, meer zuiverheid om dichter bij de bron te blijven. Dat is precies wat een langspeelplaat voor heeft op de cd. Dat is wat de huidige generatie audiofielen en muziekliefhebbers zoekt. Juist daarom is de buis terug, is vooral de platenspeler terug in het tijdsbeeld. Profiteer van het aanbod en wees zuinig op uw kostbare collectie is de meest wijze raad die ik u kan geven in deze.

Het begint net buiten Hal 3

Net buiten hal 3 staat een immense PMC studio luidspreker naast een minstens zo imposant mengpaneel. Die vormen samen in veel studio’s het gereedschap van de opname technicus. Waar heel andere normen worden gehanteerd dan wij wel eens denken. PMC levert luidsprekers voor thuis, vooral met de FACT serie die er aan komt, ze leveren net zo veel luidsprekers aan studio’s. Omdat ze eerlijk zijn, niets verbloemen en constant van kwaliteit.

Daarin staat PMC niet alleen, gelukkig werken veel fabrikanten nog zo, het eerste het beste voorbeeld dat binnen in de hal staat is Atoll. Een Frans merk dat al jaren mijn huiskamer siert voor surround. Met de hand gebouwd in Normandië op ambachtelijke wijze.

Dat kan nog steeds betaalbaar zijn bewijst de geïntegreerde Atoll IN30 versterker, die voor minder dan 500 Euro de toonbank overgaat. Afgeleid van zijn grotere broers, minstens zo betrouwbaar en in hoge mate muzikaal. Fraaier en duurder is de SACD200 in combinatie met de AM200, of een set met de PR300 voorversterker. Terwijl Atoll naast stereo voor surround een processor voorversterker heeft, een dvd speler en meerdere 2 tot 5 kanaal eindversterkers.

In dezelfde stand tref ik een veel duurder merk aan. 3D Lab komt uit de omgeving van Cannes. Sterk in digitale techniek. Denk aan cd spelers, loopwerken en dac`s, ook sterk in versterkers waar digitale techniek een plaats kan vinden.

Het verbaast mij dat 3D Lab nooit een Nederlandse importeur heeft gevonden. Het merk heeft al heel wat prestigieuze prijzen weten binnen te halen in eigen land. Of u voor het betaalbare Atoll kiest of voor het duurdere en luxere 3D Lab, het is Jean Marie Reynaud die de luidsprekers kan leveren.

De wondermooie Offrande heeft met de komst van zijn bandtweeter de toevoeging Supréme gekregen. Of dat terecht is weet ik niet. Ze zijn in München niet te beluisteren. Nieuw is ook de (Enciente Murale Plate) Nano van JMR.

Een luidspreker voor aan de wand. In verschillende kleurstellingen te verkrijgen.

Geen gebakken lucht

Analogue Airbearing Technology geeft Bergmann als naam mee aan zijn platenspelers. Een tangentiale arm die door lucht vrij van lagerwrijving is. Prachtig simpel uitgevoerd is het minimalisme een streling voor het oog. Het zou mijn speler mogen zijn. Een klein probleem, 37.000 Euro heb ik niet bij mij. Scandinavische kwaliteit. Bijzonder is dat niet alleen de arm maar ook de vering van het subchassis geheel met lucht wordt gedaan.

Van Duitse origine is German Physiks met zijn luidsprekers. Wat we voorgeschoteld krijgen is de PQS-402, opgebouwd uit twee titanium drivers die als een koker bewegen, min of meer als de Walsh drivers van vroeger, met grote 12 inch woofers gecombineerd. Over het uiterlijk valt te twisten, de afwerking en de geluidkwaliteit zijn voorbeeldig.

Vitus Audio zorgt voor de digitale bron en de versterking, een Bergmann draaitafel laat het analoge deel tot leven komen.

Daarna twee merken die mij niets zeiden vooraf aan de beurs. Lansche Audio luidsprekers en Digital Do Main versterkers. De luidsprekers werken met een Ionen tweeter, waar geluid wordt gemoduleerd op een vlamboog. Van de versterkers weet ik nog steeds niet veel meer dan dat het transistor versterkers zijn. Digital Do Main maakt zijn eigen halfgeleiders met de naam Static Induction Transistor. Ze leveren 150 Watt stereo of 300 Watt in bridged mode.

De bron is een EMM Labs cd loopwerk en dac van Meitner. Met daartussen verrassend genoeg een klok/anti-jitter product van Grimm. Nederlands ontwerp, gebouwd door Guido Tent van Tentlabs, fenomenaal in lage jitter niveaus en eerder terug te vinden in studio’s dan thuis. Waar hij overigens ook prima zou passen en met 2.000 Euro zelfs nog betaalbaar is. Onmisbaar in een high end zet met loopwerk en losse dac.

In een ruimte naast het Atrium hoorde ik de Lansche Audio al, hier speelt hij nog een klasse beter aan deze digitale schoonheden.

Grappig van GV-Audio is een LED klok met blauwe led`s, als het ware de vervanger voor de nixie buis. De klok geeft wel heel veel licht, in een slaapkamer veel te veel licht. Maar leuk om te zien.

Geen importeur, wel de fabrikant

Een volgend voorbeeld van een afwezige importeur en aanwezige fabrikant is Primare. Te bewonderen onder meer een SPA22 geïntegreerde 7-kanaal versterker, die per kanaal 120 Watt levert. Of de SP32 modulaire 7-kanaal processor/voorversterker, te combineren met een Primare eindtrap. Diverse upgrades voor bestaande versterkers en processors zijn leverbaar zo hoorde ik van de Zweedse fabrikant. Vraag er naar bij uw dealer om uw Primare up to date te brengen.

Well Tempered Lab heeft iets met golfballen. In een siliconen bad drijft een golfbal die de demping vormt voor een lagerloze armophanging. De pickup arm hangt aan een getwist lusje helemaal vrij. De twist is trouwens de dwarsdrukcompensatie. De Well Tempered Lab draaitafel is net als de arm zwevend, maar niet zo extreem als de arm die erbij hoort.

Hoog design gehalte bij de cd speler en de 2 x 150 Watt versterker van Artora. Doet in de verte denken aan Quad. Luxer uitgevoerd met grote, duidelijke displays. Hoe het klinkt kan ik u niet zeggen. Dwars door het geroezemoes op de beurs valt niet veel eer te behalen uit de Artora design luidsprekers en subwoofer.

Cambridge Audio pakt groot uit, heeft veel primeurs op de beurs. De mini lijn onder de naam Sonata, in de 650 en 550 Azur lijn nieuwe versterkers, tuners en cd spelers. In het geweld van geldverslindende high end eindelijk een merk dat bewust de prijzen laag weet te houden, en tegelijk kwaliteit levert.

Erg fraai vind ik het nieuwe glimmende uiterlijk dat het saaie zwart en het nog saaiere grijs doet vergeten (sorry Dimex, grijs is saai). Over smaak valt niet te twisten. Denk bij Sonata aan 298 Euro voor de bron en 398 Euro voor de versterker. Voor de 550 lijn is dat resp. 578 Euro voor cd of versterker en de 650 lijn is het duurste met 698 Euro per component.

Heel andere prijzen dan Jadis in rekening brengt voor zijn JA80 Gold en JP80 MC Gold jubileum versterkers. Die spreken me daardoor niet erg aan, wel de schattige JA15 monoblokjes. Ach wat een dropjes voor onder de kerstboom dit jaar. Heel chique.

Vlak over de grens

Stein Musik kennen we niet in Nederland. Deze dealer en fabrikant heeft heel wat te bieden, al verdenk ik hem een beetje van afkijken. Niettemin is de Master Class Amp 2 een goed brok werk dat degelijk oogt. Ooit was ik bij Stein Musik op bezoek en ik werd daar aangenaam verrast met de producten, de kennis en de kwaliteit van het geheel. Even opzoeken op internet waar ze in Mülheim an der Ruhr zitten, alleen al het pand van Stein Musik is een bezoekje waard.

Kabels te kust en te keur bij Inakustik. Voor elke toepassing, van goedkoop tot aan de high end klasse, voor high end begrippen nog steeds goedkoop. Inakustik levert naast kabels AmbienTech luidsprekers die in de muur verdwijnen, achter behang of stucwerk en onzichtbaar hun werk doen. Ideaal in vele ruimtes die niet ontsiert mogen worden van de binnenhuisarchitect, in restaurants of musea. Daarnaast zag ik bij Inakustik voor het eerst een groot software aanbod. Platen en digitale dragers.

Het Zwitserse Vovox er tegenover houdt het bij kabels alleen. Eveneens vaak betaalbare kwaliteit, al gaat de Textura range een grotere aanslag doen op uw geldbuidel dan het uiterlijk zou doen denken. Verder zag ik kabels van merken als Silent Wire, Nordost, Quantum, Atlas Cables, Crystal Cable, van den Hul en vele, vele anderen.

Smaken verschillen

Eternal Arts bouwt zijn versterkers op basis van het geniale werk van Julius Futterman, dat wil zeggen buizen zonder gebruik te maken van een uitgangstransformator. Het heeft zijn prijs, 2 x 30 Watt voor 9.520 Euro. Ik weet niet of u voor het gruwelijk lelijke gouden monster nog iets extra’s moet betalen bovenop de afgebeelde, iets normalere versie in de folder. Goud of niet, Eternal Arts ziet er aantrekkelijk uit om eens naar te luisteren. Zeker de Full Tube Preamplifier van 13.500 Euro.

Net als de Jeff Rowland Design Group Criterion voorversterker van 22.998 Euro. Ook dat moet uiterlijk uw smaak zijn. Is het dat en heeft u het geld, dan ontvangt u een voorversterker met een volledig gescheiden netdeel. Een eindversterker zit in dezelfde orde qua prijs.

Is het goud van Eternal Arts lelijk, de Acoustic Solid Diamant platenspeler van 39.000 Euro is werkelijk de overtreffende trap van wansmaak. Ik zou hem nog niet willen als ik hem gratis kreeg. Veel liever zou ik samenwonen met een Solid Machine Black van maar 2.250 Euro of een Solid 111 van 995 Euro. Dat zijn machines die er goed uitzien en degelijkheid uitstralen.

Oversteken over het pad leidt naar Klangwerk. De aanwezige bouwer demonstreert zelf zijn luidsprekers die ontworpen zijn om tegen de muur te gebruiken. Of zelfs aan de muur te hangen. Ik heb er een paar thuis staan en de recensie leest u binnenkort op deze site.

De maker vroeg me u er zeker op te attenderen dat de kleine vloerstaander van 4.500 Euro het paar, type PHIL, tegen de muur hoort te staan. Haalt u de voet eraf, dan kan hij ook hangen, maar dan moet wel de poort afgesloten worden vanwege de extra boost in het laag. De firma Neukomm leverde op de beurs de bron en versterking voor het mooie Klangwerk.

De vertegenwoordiging is in Duitsland in handen van Quad Musikwiedergabe GmbH, de mensen die uw Quad elektrostaten zo mooi restaureren en zelfs nieuwe types leveren. Tot aan een ESL 57 QA, actief met direct gekoppelde, transformatorloze versterkers.

Kabel primeur

Bij AudioQuest veel aandacht voor de kabels met de DBS adapters (Dielectric Bias System) die het diëlectric van de kabel voeden met spanning. Maar dat is uiteraard niet alles, AudioQuest gaat heel ver in zijn research en maakt de kabels allemaal zelf. Voor het eerst zag ik ook netkabels met een DBS adapter uitgerust. Op het oog uitstekende kwaliteit.

Alle kabels voor Nederland worden in Roosendaal geassembleerd, dus afwijkende lengtes zal geen probleem zijn. Een wand vol blisters en dozen lokt de klanten.

Voeten en andere accessoires om resonanties tegen te gaan en de invloed van het meubel onder uw kostbare apparatuur te beperken vind ik bij SSC. Veel aluminium draaiwerk in de voeten, constructies met hout, gespannen in een frame via koorden in de plateaus waar een heel apparaat op past. Niet nieuw, wel erg doeltreffend gemaakt door SSC.

Clearaudio showt de Innovation als belangrijkste nieuwtje. Keramisch lager dat zijn taak en druk op het lager verlicht ziet door magneten. Een 70 mm dik plateau uit het nieuwe wondermateriaal POM (Transrotor heeft dat ook). Daaronder een roestvrijstalen subplateau.

Een dubbele basis op verstelbare voeten en optische snelheidcontrole met stabilisering. De grote uitvoering start bij 5.800 Euro, de eenvoudiger Innovation Compact bij 4.300 Euro. De Compact heeft geen stalen subplateau en slechts één chassisdeel. Uiteraard beide het liefst uit te voeren met een Clearaudio arm.

HiDiamond maakt kabels en luidsprekers. Leuke kleine rondstralers, onder de naam Luxuraudio, die eventueel passen op een ronde subwoofer. Zoals de fabrikant aangeeft is een upgrade naar betere weergave eenvoudig een kwestie van de drivers wisselen.

Zijn Italiaans/Engels laat echter te wensen over zodat niet echt duidelijk wordt wat hij verstaat onder “eenvoudige upgrade”. De kabels, die Wim van Kraanen graag aan u levert, zijn mogelijk meer de moeite waard.

Apart ontwerp

Wel eens gehoord van Montegiro platenspelers? Vanaf nu wel. De grote, 80 kilo zware Lusso gaat vanaf 27.390 Euro over de toonbank, de kleine houten Legno vanaf 8.750 Euro. Veel geld tot u de spelers ziet. Leverbare armen zijn van Jelco of DaVinci.

Zelfs de kleine weegt al 35 kilo, een gewicht dat meer in de voet zit dan in het 7 kilo zware plateau. Een groot deel van de spelers is van edelstaal gemaakt. Zelfs het plateau. Zou dat geen problemen geven met sommige MC elementen vraag ik mij terecht af? De Mondo is een dubbel chassis speler, uit edelstaal opgebouwd, dat ongelofelijk mooi oogt. Hebben, hebben, hebben!

Pro-Ject steekt een beetje schril af tegen Montegiro, kan wel voor heel wat minder geld een RPM 1 “Genie” instapper leveren tot aan de nu beschikbare high end Xtension met 12 inch Ortofon of Pro-Ject arm. Vet aluminium plateau, motorsturing, in hoogglans zwart of fineer leverbaar. Een regelrechte concurrent voor veel Transrotor spelers en vooral voor veel merken die conservatief bouwen in een sokkel.

Buizenversterkers voor minder dan 500 Euro en toch kwaliteit? Vraag het Yarland type FV34BSA. Zijn vier EL-34 buisjes leveren met plezier 2 x 30 Watt klasse A muziek aan Crafty luidsprekers. Uit Nederland, om meer precies te zijn uit Groningen. De Yarland komt na de show voor een recensie naar mij toe hoorde ik.

Rots in de branding

Als altijd is Audio Analogue een rots in de branding. Met klinkende type namen als Rossini en Verdi.

Onberispelijk gebouwd, goed van klank, mooi om te zien, ook de binnenkant. Een kijkje in de versterker toon een hybride schakeling met een buisje in de signaalweg. Een vette trafo levert de power aan de voeding. Tijd voor een hernieuwde kennismaking lijkt me op zijn plaats.

Duur en apart, The Lars State of the Art versterker van Engström & Engström. Twee behuizingen, onderling verbonden, waardoor monoblokken ontstaan die vanuit het één blok, via relaisschakelingen centraal bestuurd zijn. Dikke 300B buizen van Emission Labs onder plexiglas kappen leveren 2 x 20 Watt. De schakeling is vrij van negatieve feedback stroom en geheel gebalanceerd uitgevoerd, tot en met de C-Core trafo’s.

Volgens posters aan de wand van de stand zouden diverse recensenten al verklaard hebben dat het de mooiste versterker ter wereld is. Hat zal zo zijn, mag ook wel gezien de prijs van ik geloof 70.000 Euro voor een opgevoerde 300B.

Tim de Paravincini logeerde in hetzelfde hotel als ik. Het is echter zijn houding die er voor zorgde dat met hem geen woord te wisselen viel over zijn meesterwerken, die geleverd worden onder de naam EAR (Esoteric Audio Reseach). De EAR 912 stal de show, samen met de EAR platenspeler. Volgens de Duitse importeur vegen die twee producten de vloer aan met bijna alles wat platen kan draaien. Gezien mijn ervaringen met EAR ben ik geneigd hem te geloven.

Voor eenvoudiger salarissen biedt EAR meer betaalbare versterkers. Veelal met buizen, maar ook transistors laat Tim niet links liggen. Zoals hij terecht opmerkte: “Het gaat om het resultaat, niet om de componenten”. Tegenover de EAR staan Nottingham Analogue spelers. Zou de EAR werkelijk het topmodel van 26.990 euro wegspelen? Nodig mij maar uit voor een vergelijkende test.

De laatste opvallende stands

Van Synthesis zag ik een beest van een versterker, de NYC 175i. Prijs op aanvraag kreeg ik te horen.

Heel normaal hoor, 30.000 Euro voor een platenspeler. Het is haast mode in dat soort prijzen te gaan rekenen begin ik te geloven als ik de Horo zie. In de vorm van een vleugel met een heel diepe kast. De arm is een strijkstok van een viool. Geen grapje, heel apart.

Haast net zo apart als de inhoud van Angstrom Research versterkers. Wat een buizen en wat een componenten. Buitengewoon indrukwekkend. Het netfilter van Angstrom is erg goed, als de versterkers in dezelfde klasse zitten beloven die het Walhalla op aarde in geluidkwaliteit. Ensemble, voor zover ik weet verdwenen uit Nederland, bestaat nog. Dure hybride componenten van 9.000 Euro per stuk. Wel mooi, als je van grijs houdt dan.

De Natura luidspreker van Ensemble zag ik nog niet eerder. Buiten de show was de set te horen, maar daartoe ontbrak de tijd.

Twee merken nog die ik ontdekte. Ortofon met de SPU type elementen in een vitrine en Air Tight versterkers omgeven door Japanners. “Als ik toch eens rijk was” zong Anatevka al. Beide juweeltje die, haal mijn tekst maar terug uit de kop van dit artikel, oude kennis paren aan moderne inzichten.

Dat was het. Mijn 3-delig verslag van de zesde High End Show editie in München. Het was een feest van herkenning, een oase aan apparatuur, een droom om drie dagen in rond te lopen. Het was er druk, maar het M,O,C, is groot genoeg om veel mensen tegelijk te herbergen. Strak georganiseerd, veel aanbod van betaalbaar tot aan onbetaalbaar.

Geen dramatische nieuwigheden, eerder een consistente opbouw die jaren eerder is ingezet. Een beurs die je niet mag overslaan als je echt van muziek houdt op hoogwaardig niveau. Haast zonder beeld, vrijwel vrij van surround. Puur en eigenzinnig.

Deel 1 van het beursverslag kunt u hier lezen, en voor deel 2 klikt u hier.