Surround: verleden, heden en toekomst (3)

Het digitale surround tijdperk is nu in volle gang, en dat zowel in de bioscoop als thuis. Maar sinds het quadrofonie verhaal geëindigd is tegen het einde van de jaren '70, blijft de liefhebber van surround muziek op z'n honger zitten. Okee, er zijn wel concerten op dvd beschikbaar in 5.1 surround, maar daar hoort wel altijd beeld bij. En dat is toch een heel andere soort beleving dan wanneer je 'gewoon' naar een stuk muziek luistert.

In 1999 komt daar verandering in. Er worden dan meteen twee nieuwe surround dragers voor muziek gelanceerd: sa-cd en dvd-audio. De twee zijn onderling niet compatibel – leren ze het dan nooit? -, al komen er wel spelers op de markt waarmee je de beide dragers kunt weergeven. Alsook cd's en dvd-video schijfjes. Het surround aspect is trouwens niet het enige wat deze dragers onderscheidt van de compact disc.

Het is zo dat de twee schijven een beduidend hogere opslagcapaciteit bieden – in beide gevallen is op een duallayer versie 8.5 Gb beschikbaar - dan die van de cd. Die capaciteit kan in de praktijk inderdaad worden gebruikt om een 5.1 surround versie van een album op de disc te zetten, maar vaak wordt ook gekozen voor een stereoversie, waarbij dan wel veel hogere resoluties beschikbaar zijn – die in theorie kunnen leiden tot een superieure geluidskwaliteit – dan wat we gewend waren van de cd.

Het hoge resolutieverhaal doet natuurlijk sterk denken aan de hi-res downloads - meestal gaat het om muziek in stereo – die vandaag beschikbaar zijn. Het is zelfs zo dat een heel groot deel van die 'nieuwe' hi-res downloads afkomstig is uit de dvd-audio- en sa-cd bibliotheken van weleer. Eén en ander is typerend voor de platenmaatschappijen: er is niets dat ze liever doen dan dezelfde content twee keer verkopen.

Okee, terug naar sa-cd en dvd-audio. Een dvd-audio disc kan niet alleen muziek bevatten, maar ook extra content, zoals videoclips en dergelijke. Een belangrijk nadeel aan dvd-audio is dat je, om de disc aan de praat te krijgen, in de meeste gevallen een tv nodig hebt om te kunnen navigeren in de menustructuur. Dat is bij sa-cd niet het geval. Op een sa-cd schijf kunnen drie lagen voorkomen. Eentje waarop de muziek in hi-res stereo staat, een met een hi-res surround versie en één waarop een cd-laag staat. Deze laatste kan ook weergegeven worden op een gewone cd-speler.

Geen van beide formaten is uiteindelijk een succes geworden. En dat is toch wel jammer, want sommige 5.1 dvd-audio/sa-cd versies klinken ronduit geweldig. Als je ze draait op een goede surround set, die ook nog correct afgeregeld is, met name. En daar hebben we meteen twee belangrijke redenen waarom sa-cd en dvd-audio niet massaal doorgebroken zijn... Sa-cd werkt op basis van DSD – Direct Stream Digital – techniek. Er zijn al oneindig veel discussies gevoerd over de vraag of DSD al dan niet superieur is aan de PCM-technologie die we van de cd kennen. Het antwoord is dat er geen duidelijke winnaar aan te duiden is. Dvd-audio discs maken gebruik van een 'lossless' compressietechniek die ontwikkeld werd door de Britse high-end audio fabrikant Meridian. Vandaar de benaming MLP, wat staat voor Meridian Lossless Packing.

Dvd-audio schijfjes zijn nagenoeg van de markt verdwenen, maar sa-cd discs zijn nog wel verkrijgbaar. Zij het niet bepaald op elkehoek van de straat. Daarbij is het zo dat het bijna altijd om stereo sa-cd's gaat. En dan meestal enkel in het klassiek/jazz genre. Hoe dan ook zijn zowel dvd-audio als sa-cd niet langer relevant als surround drager. Ook de ondersteuning vanuit de hardware hoek verdwijnt in een ras tempo. Helaas, maar het is niet anders. Het ergste van al is dat er sindsdien ook geen vervangend medium voor surround muziek is opgedoken. Al blijk inmiddels wel dat er een aantal muziektitels in het nieuwe Auro-3D formaat in de maak zouden zijn. We komen er verder nog op terug.

High Definition Surround

MLP. Dat is de 'lossless' compressietechniek waar we het eerder al over hadden, bij de omschrijving van dvd-audio. De mensen van Dolby bleken zodanig onder de indruk van MLP te zijn, dat ze besloten om een licentie te nemen op deze technologie.

En zo komt het dat MLP de basis vormt voor het nieuwe Dolby TrueHD formaat, dat we kennen van de blu-ray disc. Een Dolby TrueHD soundtrack klinkt gewoonlijk aanmerkelijk beter dan een Dolby Digital klankspoor, zolang je op een degelijke installatie luistert. Op een alles-in-één home theater setje van pakweg € 399 zijn de verschillen verwaarloosbaar. Maar Dolby TrueHD is niet het enige surroundformaat op blu-ray. Zo moeten sommige discs – bijvoorbeeld 'The Last Samurai', 'Letters fromIwoJima' en 'BrokebackMountain' - het nog stellen met een ouderwetse Dolby Digital soundtrack. Ook lossless PCM in 5.1 (soms ook in 7.1) wordt veel gebruikt,en een enkele keer - in 'Tomb Raider', bijvoorbeeld – komt zelfs DTS-ES voor.

Maar de belangrijkste concurrent voor het nieuwe Dolby formaat is de tegenhanger van DTS, genaamd DTS-HD Master Audio. Net als Dolby TrueHD is DTS-HD Master Audio een lossless bestandsformaat. De twee komen het meeste voor in 5.1-vorm, maar er zijn ook soundtracks in 6.1 en 7.1 beschikbaar. Waarbij het opvallend is dat DTS-HD in 6.1 en 7.1 veel meer voorkomt dan dat bij Dolby True HD het geval is. Enkele DTS-HD Master Audio 6.1 titels: 'X-Men: The Last Stand', de LOTR trilogie, de twee Star Wars trilogieën, 'Monsters Inc', … Maar ook de lijst met DTS-HD Master Audio 7.1 releases wordt steeds langer: 'Bolt', 'Toy Story 3', 'Expendables', 'MI IV', 'Prometheus', 'Life of Pi', 'Oblivion', 'Man of Steel', 'The Hobbit', 'World War Z', ...

De achterliggende code is bij Dolby TrueHD heel anders dan bij DTS-HD Master Audio, maar daar merk je in de praktijk niets van. De beide formaten zijn tot zeer goede prestaties in staat, maar het ene is niet beter of slechter dan het andere. Ook wat de praktische kant van de zaak betreft, zijn er veel meer overeenkomsten dan verschillen.

Om te beginnen kunnen de beide formaten binnen het digitale domein enkel over HDMI (versie 1.3 en hoger) reizen.Een gewone coaxiale of optische verbinding – die wel prima te gebruiken is voor Dolby Digital en DTS – voldoet niet langer. DTS-HD en Dolby TrueHD kunnen beiden 5.1 kanalen weergeven met een maximum resolutie van 192 kHz/24 bits en zeven kanalen aan maximaal 96 kHz/24 bits.

DTS-HD en Dolby TrueHD soundtracks kunnen worden gedecodeerd in een AV-receiver of –processor, net zoals dat ook bij Dolby Digital en DTS het geval is, maar het is ook mogelijk om de twee formaten in de blu-ray speler om te vormen naar een PCM geluidsstroom. Die dan evenveel kanalen telt als de oorspronkelijke DTS-HD/Dolby TrueHD mix, en die ook dezelfde resolutie en bitdiepte aanhoudt.

Die PCM-stroom kan dan over een HDMI-verbinding alsnog naar een AV-receiver of –processor gestuurd worden, waar het zaakje dan verder afgehandeld wordt qua bass management, EQ'ing, D/A-conversie, enzovoort. In dat opzicht is het wel onwaarschijnlijk ironisch dat AV-processoren van het merk Meridian – dat zoals gezegd met z'n MLP technologie nota bene aan de wieg stond van Dolby TrueHD – niet in staat zijn om Dolby TrueHD soundtracks weer te geven. Tenzij deze eerst worden geconverteerd naar PCM.

Hoe dan ook mag duidelijk zijn dat Dolby TrueHD en DTS-HD Master Audio vandaag dé surround formaten bij uitstek zijn. En dat zal zo nog wel even blijven, de komende tijd. Tenzij Dolby Atmos en Auro-3D daar sneller dan verwacht verandering in brengen…