Polk Audio LSiM705 & Marantz AV8802

D&M zet een tweetal interessante producten in de markt met de Marantz AV8802 voorversterker en een lijn luidsprekers van Polk Audio. Geen onlogische combinatie, want de moderne film codecs vragen een groter aantal luidsprekers in de huiskamer of in het hometheater, dan tijdens de jaren waarin 5.1 systemen het maximum vormden. Binnen de LSiM-series van Polk Audio is voldoende keuze om de 13.2 kanalen die de AV8802 beschikbaar heeft van conusmateriaal te voorzien. In de luisterruimte staat de LSiM705, het ‘kleinste’ model vloerstaander, alsmede de Marantz AV8802 voorversterker/processor met zowel Dolby Atmos als Auro-3D aan boord.

Polk (Baltimore) bestaat sinds 1972 en is een belangrijke fabrikant van home- en automotive luidsprekers met export naar 50 landen. De LSi-series werd in 2001 ontwikkeld voor de serieuze luisteraar met als kernwaarden een lineaire response, detaillering, tonale accuraatheid en lage vervorming. Samen met de imaging en wijde dispersie werden die waarden breed herkend door de pers en het publiek. Toch werd het tijd voor een upgrade. De target zou een geluid moeten zijn dat het publiek transporteert naar de scene waar de opname plaatsvond. Dat zou bereikt moeten worden met extra aandacht voor de tonaliteit, de weergave van impulsen en een natuurlijke reproductie van de lagere registers. Daarmee staan de ontwerpspecificaties van de nieuwe LSiM-series dan ook vast. Het is opvallend dat D&M het merk Polk in de markt zet. Net zoals veel in Amerika belangrijke luidsprekermerken is Polk niet heel bekend in ons land. Het lot van zulke merken is vaak dat ze in handen vallen van knipperlicht- en GSM-importeurs, die overdag onderwijzer of handelaar in oude metalen zijn. Zo’n merk slingert dan vervolgens van de een naar de ander of wordt door een winkelier geïmporteerd. Na allerlei omzwervingen komt zo’n merk dan uiteindelijk terecht bij een serieus importbedrijf, dat ook de power heeft om aan marktontwikkeling te doen.



Polk LSiM705
Dit model is de kleinste vloerstaander, maar niettemin een forse weergever met een hoogte van 119.4cm en een gewicht van 35.4kg. De uitgebreide driverbezetting bestaat uit een ringradiator, een midrange, een midbass, twee woofers en twee poorten. Daarmee is het frequentiebereik tussen de -3dB-punten 42Hz-30kHz. De impedantie is 8 Ohm en de gevoeligheid 88dB. De twee poorten stralen naar beneden op de vast gemonteerde voetplaat. Er zijn verstelbare spikes en rubber voeten. Opvallend is dat er goed nagedacht is over de hele handling om de luidspreker uit de verpakking te krijgen. Een consument zal zulke luidsprekers eenmalig opstellen en de verpakking weggooien. Voor winkeliers, importeurs en recensenten is het handig om voor het meerdere malen uitpakken en inpakken een doordachte logistiek te hebben. In de LSiM-series zijn ook centers, een bookshelf en een surround beschikbaar. Voldoende materiaal om uitgebreide hometheaters te kunnen bouwen.

Luisteren
De LSiM705 is eerst in gebruik genomen in een stereo-configuratie. Een goede weergever voor muziek is ook een goede weergever voor hometheater-toepassingen. Er zijn namelijk geen ‘speciale’ luidsprekers voor hometheater. Dat is een uitvinding van marketing en niet iets dat technisch onderbouwd kan worden, behalve dan in de pro-wereld. De aangeleverde Polk maakte niet de indruk veel speeluren te hebben gehad, want in eerste instantie klonk het stereobeeld enigszins smal en moest het laag zich nog wat ontwikkelen. Luidsprekers moeten inspelen, net zoals andere mechanische apparaten zoals pickup-elementen. Er is weinig steekhoudend bewijs dat andere hifi-componenten ook in moeten spelen. Het is wederom een uitvinding van marketing. Als consument begrijp je dan waarom iets waardeloos klinkt in de winkel, maar zich thuis gedurende de komende weken zal ontwikkelen tot de ‘holy grail’. In ieder geval kwamen de luidsprekers na enige tijd op stoom. Het is altijd even wennen om een nieuwe luidspreker weer te duiden. Zeker naast de hier verblijvende weergevers van Technical Audio Devices. De Polk is anders. Maar waar zitten dan de specifieke kwaliteiten? Wel, het werd duidelijk dat deze Polk optimaal uit de verf komt in combinatie met versterkers en bronnen van bovengemiddelde kwaliteit. Ze maken de indruk niet echt te gaan leven met elektronica van gemiddelde kwaliteit.



Het is ook geen luidspreker die meteen op zal vallen in de bekende ‘muur van luidsprekers met schakelkastje’ bij de hifi cash & carry. De ongeoefende luisteraar zal dan moeite hebben om de intrinsieke kwaliteiten van deze weergever goed in te schatten en komt, zoals gebruikelijk, met de grootste schreeuwer thuis. Gebaseerd op die eerste indrukken werd er een order geplaatst voor bovengemiddelde elektronica en voor de verandering maar eens een volledig analoog frontend in de vorm van een van de allerbeste professionele draaitafels. Er is geen groter genoegen dan een eenzaam verblijf in de ‘man cave’, omringt door enigszins muf ruikende dozen met oude jazzplaten. In onderhavig geval afkomstig uit een magazijn, waar met toenemend enthousiasme vanaf de digitale revolutie in de jaren tachtig, elke rondslingerende partij platen per strekkende meter werd gedumpt. Vaak nog nieuw in cellofaan. Vinyl betekent altijd een fascinerende ontdekkingstocht, omdat de verschillen tussen platen zo groot zijn. Luisteren vanaf vinyl heeft een vorm van directheid die de luisteraar ogenblikkelijk betrekt bij het live-gebeuren. Het doet denken aan de rokerige jazzclubs in New York. Het geluid van servies, mensen die binnenschuifelen, drank, food, de liner notes op de uitnodiging, het even inblazen van een riet, het stemmen van de bass en die eerste tonen op een aftandse Rhodes, waar de hogere toetsen van het klavier nog net door de blauwe walm en floodlights te herkennen zijn. Meters bier en haast intraveneus toegediende sterkere alcoholica zorgen voor de nodige synergie tussen de musici. Die eerste klanken zijn zo realistisch, dichtbij, direct, grijpbaar en ook vertrouwd. In niets vergelijkbaar met de afstandelijke en uitgeklede presentatie door veel hifi. Die sfeer en levendigheid mag ook verwacht worden van een audiosysteem.

Willekeurige stapel platen

De Polk monitoren zijn in staat tot een zeer gedetailleerde, verfijnde en subtiele weergave. Keith Jarrets befaamde Köln Concert op ECM laat, naast de piano, een enorme hoeveelheid ‘background-informatie’ horen. ‘Cortege’ op de filmscore van ‘No sun in Venice’ (Modern Jazz Quartet ‘One Never Knows’) begint met een aantal uiterst subtiele belletjes. Samen met Eric Dolphy’s ‘Out to Lunch’, vanaf de originele USA pressing op Blue Note, wordt het duidelijk dat deze Polk luidsprekers een sublieme balans presenteren en een uiterst lineair verlopend frequentiebereik. Hier geen weergever met de bekende commerciële boombass ergens bij 90Hz en waar de haren van iedereen die weet hoe live-instrumenten klinken, van overeind gaan staan. Die belletjes klinken uiterst realistisch en hebben de shine, de power en de ruimtelijke dimensies die kenmerkend zijn voor echte belletjes. De Polk weergevers presenteren ook op een zeer fraaie manier Bobby Hutchinson’s Vibes. Die staan vlijmscherp en klankmatig authentiek binnen de stage. Een soundstage die zich moeiteloos ver buiten de luidsprekers uit kan spreiden, zeker vanaf vinyl. ‘Uptown Dance’ van Stephane Grappelli laat in de gelijknamige track horen hoe weergaloos herkenbaar Anthony Jackson’s  Fender bass klinkt. Het vormt het fascinerende ritmische decor tegenover de andere instrumentalisten. Het laag is strak en gaat diep. Hoewel de Polk monitoren dat tot in de perfectie weergeven, wordt de basiskwaliteit van het laag uiteraard aangeleverd door de draaitafel. Die is heer en meester in het fase- en tijdgedrag van het laag en in ritmische integratie. Ook de sublieme oudere opnamen van DSC (Dutch Swing College Band met Peter himself) laten de uitgewogen balans horen die de Polk LSiM705 kan presenteren. Het klinkt uitermate natuurgetrouw en realistisch. Velen zoeken natuurlijk naar de killer-opnamen in de jazz.
Dat richt de blik al snel op de befaamde Blue Notes, Riverside’s of Prestige’s. Het slechte nieuws is dat niet al die oude opnamen toonbeelden zijn van perfecte opnamekwaliteit. Er is ook veel ‘links-rechts’- stereo te beluisteren, maar soms wordt dat gedeeltelijk veroorzaakt door de betere kanaalscheiding van moderne elementen. Wie een killeropname zoekt en meteen een waanzinnige blueselpee, struint tijdens Koningsdag de vrijmarkten af op zoek naar ‘The Alternate Blues’ met Terry, Hubbard, Brown, Pass, Durham, Gillespie en Peterson (Pablo Today 2312- 136). Track 1, ‘Alternate One’ wordt ingezet door Dizzy Gillespie, gevolgd door Freddie Hubbard. Een onvoorstelbare opname met een werkelijke mindblowing dynamiek. Het knalt uit de Polks, met een gigantische power, drive en energie. Deze weergevers lopen niet dicht, vervormen niet en de volledige stage blijft stabiel staan. Het zijn luidsprekers die onvoorstelbaar uit kunnen halen, zonder in de problemen te komen. Maar, zullen lichtgeraakte en fijnbesnaarde geesten poneren, ‘is dat niet too much’? Nee, het is heel dicht in de buurt van hoe het live in zo’n jazzclub klinkt. Niet alle platen en cd’s hebben zo’n uitzonderlijke dynamiek. Niet alleen de Polk luidsprekers, maar ook de rest van de keten moet in staat zijn om die plaatdynamiek te vertalen. Als de arm van de platenspeler niet in alle richtingen gebalanceerd is, dan knalt het ding waarschijnlijk uit de groef. Maar de bewuste draaitafel speelt zelfs elpees af in haast verticale positie. Het is al wonderbaarlijk hoe ze in die tijd een elpee hebben kunnen snijden met dit soort dynamische verschillen. Maar, in principe zegt het dus iets over de kwaliteit van elke schakel in de keten. Net zoals het iets zegt als die dynamische ervaring niet wordt gehaald. Tijd om dan eens aan het audiosysteem te gaan sleutelen. Gaan we terug naar de ontwerpuitgangspunten van Polk, dan vertalen die zich herkenbaar in wat deze luidspreker doet. De valkuil van de  LSiM705 is dat de keuze van bijbehorende elektronica zorg vraagt. Als daar iets niet klopt, kan deze luidspreker een lichte neiging hebben om enigszins ‘donker’ te klinken. Het overall karakter van deze weergevers is licht aan de droge kant, maar dat is zeker voor hometheater-toepassingen geen minpunt. Veel demonstraties van hometheaters ontaarden in een ongestructureerde T-herrie met een overdaad aan hoog, dat ook nog negatief interfereert met de akoestiek van de ruimte. In een goed theater is rust, homogeniteit en een vlijmscherpe plaatsing van stemmen en geluiden. Zeker met Dolby Atmos of Auro-3D systemen…



Marantz AV8802
De AV8802 is in principe een voorversterker en beschikt dus alleen over line-uitgangen. Voor de amateur over rca en gelukkig voor professionele toepassingen via XLR. Voor hometheater-apparatuur is de verdeling in een losse voorversterker en losse eindversterkers logisch. De huidige standaard voor de woonkamer schrijft 11.2 kanalen voor. Al die channels zijn mogelijkerwijs aangesloten op monitoren die tri-amp en bi-amp aangestuurd worden. Dat betekent de aanwezigheid van ongeveer 30 eindversterkers voor iemand die een serieus Dolby Atmos of Auro 3D-systeem in de huiskamer wenst. Die losse eindversterkers gaan lang mee. Veel langer dan de zogenaamde AV-receiver met ingebouwde eindversterkers. De gemiddelde economische levensduur daarvan is drie maanden. Daarna zijn er nieuwe standaarden en nieuwe functionaliteiten. Zo’n apparaat verdwijnt naar de zolder, tegelijkertijd met de ingebouwde eindversterkers, die in principe nog tien jaar mee kunnen.  Het is dus heel goed dat Marantz komt met losse AV-voorversterkers. De investering in eindversterkers kan dan afgeschreven worden over een langere tijd. De AV-voorversterker kan snel vervangen worden als er belangrijke nieuwe ontwikkelingen zijn. De video-switching en upscaling in de 8802 zijn gebaseerd op 4K. Uiteraard is de industrie al bezig met 6K en 8K. Red Epic camera’s supporten al 5K. In principe de nieuwe standaard voor 3D IMAX footage en fashion fotografie. Kijk maar naar de covers van Harper’s Bazaar en Vogue. De huidige AV-receiver en de Marantz AV8802 AV Pre Tuner zijn inmiddels uitgegroeid tot apparaten waar elke denkbare huidige functionaliteit op AV-gebied in aanwezig is. Die integratie van veel functies in een enkel kastje heeft voordelen en nadelen. Enerzijds koopt de consument met een enkele pintransactie het complete pretpakket aan functionaliteit. Anderzijds zit je opgescheept met een vorm van complexiteit, waarvan de basisarchitectuur door de gemiddelde consument niet meer te begrijpen is, laat staan de essentie van de vele honderden configuratie-opties op detailniveau.



Het wordt dan ook tijd dat de industrie terugkeert naar losse componenten. Een losse Dolby-decoder, een losse multichannel voorversterker, een losse streamer, een losse multichannel eindversterker, een losse analoge tuner, losse DA-converters en een los roomcorrection systeem. De consument kan dan de gewenste functionaliteit uitzoeken. Die kunnen uiteraard best in de vorm van losse modulen in een 19-inch rack plaatsnemen. Dat rack komt dan in de meterkast. Je hebt dan geen verzameling stapelbaar ijzer in de woonkamer, maar slechts een iPad om alles te bedienen. Een iPad is daarvoor ideaal, want de enige zinvolle functie daarvan is als afstandsbediening voor hifi-, theater-, domotica- en fitnessapparatuur. Edoch, voorlopig staat hier de nieuwe Marantz 8802 en wordt vergezeld door een beknopt en leesbaar manual van ruim 340 pagina’s, die uw greep op het apparaat zullen verstevigen. Zoals gebruikelijk bij Marantz is het apparaat degelijk en uitermate verzorgd gebouwd, met de gebruikelijke verkoperde chassisdelen en de luxe aan meegeleverde accessoires. De consument kan hier terecht een stukje ‘pride of ownership’ aan ontlenen, want de AV8802 is wel een eyecatcher in de huiskamer. Daar komt bij dat het een ultiem speeltje is voor de tekkies onder de consumenten, want je kunt hier volledig op los. Heeft u zich wel eens afgevraagd waarom u bij Marantz zo’n enorme berg functionaliteit en techniek krijgt voor een relatief bescheiden bedrag, zeker als er AV-receivers worden gekocht die net even onder de topmodellen in de catalogus staan? Vergelijk dat met sommige buizenversterkers van de ‘high-end’-fabrikanten, waar je voor een paar trafootjes, vier buizen en wat restcomponenten 20K moet aftikken. Het is ondoenlijk om alle features van de 8802 te noemen en te bespreken. De highlights zijn Audyssey, Dolby Atmos, de 32bit/192kHz DA-converters, de mogelijkheid om (tegen extra kosten) naar Auro-3D te upgraden, upscaling naar 4K, de laatste HDMI-standaard, de ISF video calibratie, HD audio streaming (inclusief DSD) met support voor Spotify, Pandora en Flickr. Ook Airplay en de mogelijkheid om met PC’s en een NAS te communiceren zijn aanwezig, alsmede de Marantz app voor remote control. Vanzelfsprekend kan deze voorversterker met allerlei luidsprekerconfiguraties opereren. U dient zelf voor de benodigde eindversterkers te zorgen. 

Auro-3D

Hoewel dit een feature is dat separaat aangeschaft moet worden, is de 8802 daarvoor ‘ready’. De Auro-3D codec is ontwikkeld door Wilfried van Baelen, eigenaar van Galaxy Studio’s in België. Hoewel de achterliggende technologie verschilt van Atmos, is er ook sprake van ‘hoogte-kanalen’. Daardoor ervaart de luisteraar ook een verticale dimensie in het geluid, hetgeen bijdraagt tot een 3D-geluidsbeleving. Auro-3D wordt gebruikt voor film, maar ook voor audio-only toepassingen. De onlangs in Music Emotion besproken orkestopname van Ozark Henry met het Nationaal Orkest van België, is de eerste audioproductie die gemixed werd in Auro-3D. De opname werd gemaakt door een team van Wisseloord. Interessant is dat er een ‘omgekeerde’ Decca Three werd gebruikt met de middenmicrofoon aan de achterkant. Naast andere configuraties (AB) en spotmicrofoons werd de voor Auro-3D noodzakelijke hoogteinformatie geregistreerd door een zogenaamde Hamasaki Square met een center top, bestaande uit Sonodore microfoons. Daarmee kun je de hoogte registreren, maar ook een stukje natuurlijke galm van de opnameruimte. In de huiskamer is er dan een extra ‘bovenlaag’ van luidsprekers, bestaande uit vier weergevers rondom. Er is ook nog een toplaag, met een enkele luidspreker. Dat maakt dan in principe een 10.1 systeem, maar voor audio-only wordt de toplaag niet gebruikt. Er blijft dan een 9.1 systeem over. In film wordt de toplaag gebruikt voor fly-overs en andere special effects. De genoemde square is bedacht door Kimio Hamasaki van de NHK (Japanse omroep). De configuratie van vier microfoons wordt gebruikt om het ambient en diffuse deel van een surround recording vast te leggen. De vier microfoons hebben een polaire karakteristiek die figure-eight heet. De nul wijst voor iedere microfoon op de hoeken van de square naar buiten toe. De verkregen hoogte-informatie wordt gecodeerd in de bestaande 5.1 pcm-stream. Een receiver met aan boord de Auro-codec kan de hoogte-informatie uit de stream halen. Auro-3D is backwards compatible. Een AV-receiver zonder Auro-codec kan dus gewoon de ‘normale’ 5.1 stream uit het op de Blu-ray aanwezige Auro-signaal halen.



Aansluiten en configureren
Marantz heeft een zeer grafische en fraaie set-up ontworpen. In het theater staan verschillende IPS-screens die gebruikt worden om allerlei apparatuur te configureren. Die menu’s worden hier uiteraard niet op het main projectiesysteem geschakeld. De main video vanaf de Blu-ray of uit de servers gaat natuurlijk direct naar het projectiesysteem, maar kan ook via het 8802 video-switching subsysteem in de Marantz. De toegevoegde waarde is dan dat het mogelijk is om dvd en Blu-ray content te upsamplen naar 4K. Hoewel er dan geen native 4K ontstaat, ziet het er op het scherm toch een stukje beter uit. De configuratieprocedure vraagt per kanaal of de XLR of de rca uitgang moet worden gebruikt. Uiteraard is er een keuze met betrekking tot welke luidsprekers ingezet gaan worden. Voor Auro-3D zijn er een aantal verplicht, maar de topweergever is optioneel. De 8802 geeft dan vervolgens testtonen om te checken of alle weergevers naar behoren werken. Het gemak was dat vanuit de XLR’s direct ge-routed kon worden naar de filters en eindversterkers die normaal gesproken de Atmos-configuratie aansturen. Het theater is hier gestandaardiseerd op XLR. Uiteraard is de luidsprekerconfiguratie ook bruikbaar voor Auro-3D. De 8802 hier in de ruimte is uitgevoerd met de optionele Auro-3D decoder. Die kan ingeschakeld worden met de groene knop op de remote-control. Een afstandsbediening die overigens redelijk sober en overzichtelijk gehouden is voor een apparaat met zoveel functionaliteit. Schijven met Auro-3D datastreams kunnen in principe vanaf elke Blu-ray speler aangeboden worden. De consument heeft alleen een AV-receiver nodig met een Auro-3D decoder en uiteraard de benodigde luidsprekers in de juiste opstelling. Het eindresultaat, vanaf de Blu-ray schijf met Auro-3D content klonk overtuigend. Binnen de uitstekende geluidskwaliteit van de 8802, ontstond een ruimtelijk beeld met een realistische verticale gelaagdheid. Er zijn nog diverse andere functies van de 8802 beluisterd. Op de front USB-ingang kan bijvoorbeeld een USB-drive aangesloten worden. Op het beeldscherm is dan de directory-structuur zichtbaar en kan gekozen worden uit de gepresenteerde musictracks.



Conclusie
Het streven naar een nog realistischer film- en muziekbeleving zal de komende jaren aanleiding geven tot de komst van verschillende nieuwe coderingen en technieken. Het te ontginnen terrein is daarbij de verticale dimensionering van het geluid. Iets dat met de nieuwe Atmos en Auro-3D standaarden binnen het bereik komt. Het resultaat is best fascinerend. Het geeft ook een heel nieuwe dimensie aan multichannel audio-only. Normale multichannel is uiteraard superieur aan stereo, maar met de uitbreiding in het verticale vlak wordt dat nog realistischer. De film en/of muziekbeleving vragen wel een andere mindset tegenover het aantal benodigde luidsprekers. Voor de gemiddelde consument zullen er dan ook allerlei oplossingen komen om de benodigde weergevers in de huiskamer enigszins te camoufleren. Maar wie een aparte ruimte heeft, heeft natuurlijk vrij spel. De Marantz AV8802 is een goedklinkend en begerenswaardig apparaat met alle mogelijkheden aan boord die de consument kan wensen. Over de gebruiksinterface is goed nagedacht. Alle functionaliteiten zijn eenvoudig te configureren.
Met de Polk LSiM-series kan een complete en goedklinkende Auro-3D setup worden gemaakt. Maar de enkele 705 vloerstaanders zijn ook geschikt om een topkwaliteit stereo-systeem mee te bouwen.

Prijzen
Polk Audio LSiM705 € 1.499,- per stuk www.polkaudio.com
Marantz AV8802 € 3.799,- www.marantz.nl