Dynaudio Focus 600 XD

Dynaudio is één van die hifi-merken die altijd bewust een beetje in de luwte zijn gebleven. De mediacampagnes van dit Deense bedrijf kenmerken zich door een soort oprechte bescheidenheid die voor regelmatige bezoekers van dat land ook herkenbaar zal zijn in de volksaard van de Denen. In tegenstelling tot het beeld wat daardoor kan ontstaan zijn ze bij Dynaudio wel degelijk enorm trots op wat ze maken, maar daar doen ze liever niet al te gewichtig over. Daardoor staat Dynaudio dan ook niet bekend als een verwoed innovator. Nadat ik gedurende de laatste weken van mijn vakantie intensief met de actieve ‘digitale’ Focus 600 XD van het merk heb mogen spelen vind ik het echter tijd geworden om eens radicaal verandering in die overduidelijke misvatting te brengen.

Het gaat goed met Dynaudio. Heel goed zelfs. Een groot deel van het succes is te danken aan de immens populaire draadloze XEO serie die al aan zijn tweede generatie toe is en die in onverminderd grote aantallen over de toonbank gaat. Kennelijk is de combinatie van een strak en tijdloos design, een geweldige geluidskwaliteit en ‘geen luidsprekerkabels’ voor een steeds grotere groep muziekliefhebbers bijzonder aantrekkelijk. Dynaudio zag zich door dit succes gesterkt in hun visie dat geïntegreerde luidsprekers een belangrijke ontwikkeling zijn voor de toekomst. En het zou best eens kunnen dat ze gelijk hebben, want er komt volgens mij een tijd dat ‘we’ onze luidsprekers rechtstreeks aansluiten op een soort netwerk-switch en via een smartphone of tablet de hele wereld aan muziek en beeld kunnen ontsluiten. Zo ver zijn we misschien nog niet, en het blijft een beetje koffiedik kijken, maar de ontwikkelingen in de mainstream mediawereld wijzen zowel voor audio als beeld steeds meer in die richting. En dan is het goed om je daar als merk op tijd in te gaan verdiepen. Dynaudio is daar inmiddels niet meer de enige in, maar ze waren wél de eerste luidsprekerfabrikant die op de markt kwam met een systeem dat rekening houdt met die mogelijkheid. Die term ‘geïntegreerde luidsprekers’ heb ik, voor de duidelijkheid, zelf bedacht om aan te geven wat voor product het is: echte luidsprekers met ingebouwde versterker(s) die naast een analoge ingang ook een digitale aansluiting hebben, waardoor eenvoudige integratie met de meeste moderne entertainment-installaties mogelijk is.

Techniek
Dynaudio ontwikkelt en maakt haar luidsprekers tot op de dag van vandaag volledig in eigen huis, zelfs de kasten worden in een eigen fabriek gebouwd. Die werkwijze biedt (naast aanzienlijke voordelen op het gebied van kwaliteitsbeheersing) de mogelijkheid om voor elk model en type de units te maken die er het meest geschikt voor zijn. Bij een oppervlakkig vergelijk zou je de units in de Focus 600 XD kunnen aanzien voor de units in de ‘passieve’ Focus 340 luidspreker, maar ze zijn volledig uniek voor deze serie waardoor we in feite met een totaal nieuwe luidspreker te maken hebben. Geen standaard Focus-met-ingebouwde-versterker dus. De twee woofers (180 mm), de volledig nieuw ontworpen middentoner (150 mm) en de tweeter (28 mm) komen uit de nieuwe Esotec+ range van Dynaudio. Hiervoor worden Esotec+ magneten gebruikt die een veel sterker magneetveld hebben. En omdat Dynaudio de omvang van de magneten niet heeft aangepast hebben we met extreem krachtige units te maken die elk worden aangedreven door een eigen digitale versterker van 150 Watt.
Die versterkers zijn een verhaal apart. In tegenstelling tot Klasse ‘D’ versterkers (die door de wat onhandig gekozen letter-aanduiding vaak ‘digitaal’ worden genoemd terwijl het in feite schakelende analoge versterkers zijn) blijft het digitale signaal in de Focus tot aan de luidsprekerunits ook echt volledig digitaal. Er vindt weliswaar een omzetting naar een ander digitaal formaat plaats (PCM naar PWM) maar daarbij treden geen verliezen op die bij een omzetting van digitaal naar analoog wél kunnen voorkomen. Dit versterker-principe is al met succes toegepast door fabrikanten als NAD, TacT en Lyngdorf. In een luidspreker biedt het grote voordelen omdat je met een goede DSP (Digital Signal Processor) zaken als wisselfrequentie, fase, vervorming en timing perfect onder controle kunt houden zonder in te leveren op kwaliteit. Dat zou een ongelooflijk zuivere en transparante weergave moeten opleveren waar ‘controle’ geen ingewikkeld issue is maar een simpel feit. En reken maar dat je met 600 brandschone Watts aan versterking in elke luidspreker de zaak goed op stelten kunt zetten…
Onderaan op de achterkant van de kast vind je de naast de entree voor de netkabel en de aan/uit knop een flink aantal aansluitingen en schakelaars. Met de schakelaars stel je zaken in zoals de hoeveelheid hoge tonen (+1, 0 en -1dB), de status van de luidsprekers (Master, Slave of External, en dat laatste betekent dat je ze ook op de traditionele manier met een voorversterker kunt gebruiken), de gevoeligheid van de analoge ingang (+6, 0 en -6dB) en de zone. Als je alleen de directe ingangen gebruikt heb je die zone-schakelaar eigenlijk niet nodig, je hoeft er alleen voor te zorgen dat hij op beide luidsprekers hetzelfde is ingesteld. Maar omdat je de Focus 600 XD ook met de draadloze Hub van de Xeo serie én met de binnenkort te verschijnen Connect hub kunt combineren is het nodig dat deze schakelaar er op zit. Op het aansluitpaneel zitten twee ‘Directe’ ingangen, een digitale en een analoge. Bij de digitale ingang is voor een coaxiale aansluiting gekozen. Blijkbaar gaat Dynaudio ervan uit dat de toekomstige eigenaar van een set Focus 600 XD een digitale speler gebruikt die voorzien is van zo’n uitgang. Ik snap de ‘audiofiele’ afweging die hierbij gemaakt is, maar ik had daar eerder een (van zichzelf keurig galvanisch gescheiden) optische ingang verwacht, of misschien zelfs wel een a-synchrone USB ingang zodat je een laptop of (zoals in mijn geval) een als streamer ingerichte Mac mini rechtstreeks aan kan sluiten. De analoge ingang is op lijn-niveau, en elke luidspreker heeft er maar één. Om bijvoorbeeld een phonotrap aan te kunnen sluiten (daar kom ik straks op terug) heb je dus twee losse, lange analoge mono-interlinks nodig. Lange kabels heb je overigens ook nodig voor de coaxiale digitale ingang. Bij digitaal aansluiten dient één van de luidsprekers als ‘master’ (daar sluit je de bron op aan) en die luidspreker verbind je met eenzelfde coaxiale digitale kabel met de andere luidspreker, die je dan met de betreffende schakelaar achterop als ‘Slave’ moet instellen. Die tweede digitale interlink kun je in principe achterwege laten, de ‘Master’ luidspreker kan ook draadloos met de ‘Slave’ communiceren. Dan beperk je echter de resolutie tot 24/96, terwijl met een compleet bekabelde setup 24/192 mogelijk is. Die ‘on the fly’ downsampling bij 24/192 bestanden werkt overigens perfect, ik heb daar in de praktijk geen negatieve invloed van kunnen waarnemen. Maar als je dan toch met 24/192 bestanden aan de gang wil doe je dat natuurlijk ook het liefst ‘all the way”. Ga er dus vanuit dat bij de aanschaf van een set van deze luidsprekers ook met een (redelijk ruim) kabelbudget rekening gehouden moet worden (ook dáár kom ik op terug).

Opstellen en aansluiten

Bij het opstellen moet je even opletten, omdat er een linker- en rechterluidspreker is. Dat zit hem niet zozeer in de configuratie van de units, maar het heeft te maken met de plaats waar het kleine en smalle display van de luidspreker is gemonteerd: in de afgeschuinde rand van het front, helemaal aan de bovenkant van de luidspreker. Hier bevindt zich namelijk ook de ontvanger van de afstandsbediening. Het display geeft met gekleurde LEDs informatie over het gebruik. Voor alle functies moet je de handleiding er maar op naslaan, maar globaal is het rood voor géén verbinding, blauw voor verbinding met de Hub, paars voor een Directe verbinding en wit voor volume en verbindings-status. Als de luidsprekers eenmaal spelen is het display, op een gedimd blauw of paars lichtje na, uit. Als je het volume bedient zie je aan het aantal oplichtende witte lichtjes hoe hard de luidspreker staat, daarna dimt het display weer. Het volume verandert overigens niet traploos maar in kleine stapjes. Dat is, als je er op let, merkbaar maar ik vind het absoluut niet storend want de stapjes zijn zeer klein. Vergelijk het maar met een hele goede voorversterker met een uit losse weerstanden opgebouwde volumeregelaar. Als de nieuwe Connect er straks is, en de bijbehorende firmware in de luidsprekers is geïnstalleerd, wordt de volumebediening overigens wél traploos. De kasten staan op mooie gietmetalen voetjes die je zelf nog moet monteren. Die voetjes zijn standaard voorzien zijn van een stevige rubberen ring aan de onderkant voor een stabiele plaatsing op gladde ondergronden. Die ringvorm is niet zomaar gekozen. In de voetjes zitten namelijk spikes verborgen die van bovenaf met een inbussleutel naar buiten kunnen worden gedraaid. Hierdoor is stabiel horizontaal neerzetten van de luidsprekers echt kinderspel. Een even simpel als briljant systeem. De frontjes zijn voorzien van magneetjes, in de kasten zitten dus geen gaten. Dat is een heel stuk fraaier om te zien, en het maakt afwisselen tussen mét of zonder ook gemakkelijker. Ik vond de luidsprekers zonder de frontjes net wat beter klinken, dus die heb ik in de doos teruggedaan.

De Focus 600 XD heeft, als enige in de serie overigens, een gesloten kast. Ik hou van gesloten kasten vanwege hun altijd loeistrakke laag. Weliswaar kun je met een basreflex of transmissielijn interessante zaken als een diepere laagweergave of een hoger systeemrendement bereiken, maar daar heb je bij een machtig systeem als dit sowieso geen problemen mee. Een ander groot voordeel van gesloten kasten is dat ze doorgaans veel gemakkelijk op te stellen zijn. Dat komt omdat je geen rekening hoeft te houden met baspijpen aan de achterzijde die in de nabijheid van muren allerlei problemen in het laag kunnen veroorzaken. Desondanks heeft Dynaudio een traploos instelbaar filter op de ingebouwde versterker zitten waarmee de frequenties onder de 100 Hz kunnen worden beïnvloed. Er zijn ook drie vaste instelpunten (voelbaar aan een licht ‘klikje’) met standaard instellingen die Dynaudio als representatief beschouwt. De eerste, met de knop helemaal dicht, is ‘Neutral’, waarbij geen enkele filtering plaatsvindt. Precies halverwege zit de stand ‘Wall’ voor als je de luidsprekers redelijk dicht bij een muur wil neerzetten, en met de knop helemaal opengedraaid zit je op de stand ‘Corner’. Hierbij vindt de meeste filtering plaats, omdat plaatsing in een hoek een dubbele opbouw van staande golven achter de luidspreker kan opleveren. Experimenteer hier gerust mee, want, zoals de Amerikanen dan zeggen: “your mileage may vary”. Oftewel, in elke situatie zal het anders uitpakken. Bij mij stonden de luidsprekers vrij van de zijwanden maar op ongeveer 30 centimeter van de wand erachter. Dan moet je volgens de tekening in de bijgeleverde Quick Start Guide eigenlijk al flink gaan filteren, maar ik prefereerde na uitgebreid luisteren toch echt de stand ‘Neutral’.

Luisteren via direct input
Omdat ik tijdelijk geen enkele streamer in huis had die voorzien was van een coaxiale digitale uitgang moest ik, om het zaakje via de Direct Input aan het spelen te krijgen, een list verzinnen. Die kwam uit in de vorm van mijn oude MidiMan CO2, een klein kastje dat heel zorgvuldig een optisch signaal naar coaxiaal kan omzetten en andersom. Dat maakt het mogelijk om mijn Bluesound Node via een AudioQuest Vodka TosLink kabel en een coaxiale kabel van L.A.T. International aan te sluiten. De verbinding tussen de luidsprekers onderling moest dus draadloos, en de analoge ingang kon nog even niet gebruikt worden. Maar ondertussen was de set zoals hij nu speelde gewoon al van een ongelooflijke klasse. De eerste indruk, en die zou de hele recensieperiode blijven, is dat het enorm gemakkelijk klinkt. Er is geen spoortje stress in het geluid, hoe hard je ook draait. Er is enorm veel dynamiek, zowel groot als klein, de tonale afstemming is mooi neutraal en de timing is van een klasse die ik nog niet vaak gehoord heb. Omdat alles via DSP geregeld wordt zijn de luidsprekers eigenlijk exact gelijk aan elkaar en hebben ze een perfect fasegedrag, wat essentieel is voor een weergave. Die dan ook vér uitstijgt boven het gemiddelde en zo dus echt High End met hoofdletters mag worden genoemd. De plaatsing is niet alleen rotsvast, maar ook zéér natuurlijk van focus. Bij de high resolution remaster van Roger Waters’ Amused To Death waren een aantal Q-Sound effecten echt áchter me te horen, waardoor een 360-graden geluidsbeeld ontstond. Ik zeg het nog maar even: met twee luidsprekers. Waanzinnig!
Wat ook vermeld moet worden is dat het laag van de Focus 600 XD diep gaat. Héél diep. Een track waar ik voor het beoordelen van de laagweergave altijd graag gebruik van maak is Desire van Boz Scaggs. Dat nummer staat op het album Dig, waar ook het in audiofiele kringen populaire Thanks To You op staat, maar ik vind Desire gewoon veel lekkerder om naar te luisteren. Aangezien Scaggs zich op Dig laat begeleiden door een groep fantastische studiomuzikanten is het dik smullen geblazen. Er wordt heerlijk ingehouden en losjes gemusiceerd en het laag is inderdaad put- en putdiep. Maar dat niet alleen, er is echt enorm veel detaillering. Ik heb nog nooit zo duidelijk gehoord dat de lage tonen feitelijk in unisono door een kickdrum, een basgitaar en een Fender Rhodes worden gespeeld. Elke toon (behalve de drum natuurlijk) heeft duidelijk hoorbaar een eigen klank en structuur, het ongewenste verschijnsel ‘one note bass’ is bij gesloten kasten sowieso geen probleem, en de DSP in de luidsprekers houdt, zonder zich in het geluid te manifesteren, alles perfect in zijn greep. Maar niet alleen het laag is fantastisch. Ook de zang, zowel van Scaggs alleen als tijdens de verrukkelijke samenzang in het refrein, is tegelijkertijd warm én ongelooflijk transparant. De lispelende hi-hat die loom de maat aangeeft is zo strak gespeeld dat ik twijfel of hij niet uit een drumcomputer komt, maar who cares? Het feit dat het me op een niet-opdringerige manier opvalt is een teken dat deze luidspreker een vrijwel perfecte en zeldzame balans tussen resolutie en muzikaliteit weet te bereiken.
Heel veel muziek passeerde de revue en de Focus 600 XD’s bleken zich bij elk genre als een vis in het water te voelen. Kwaliteit went snel zeggen ze, maar ik bleef me album na album verbazen over de kwaliteit van de weergave. En het kon zelfs nog een stukje beter, want ondertussen had ik mijn vrienden bij AudioQuest bereid gevonden om me een aantal langere digitale en analoge kabels te lenen. Na twee dagen (die dus beslist geen straf waren) kwam een vijf meter lang paartje Earth analoge interlinks en een tweetal lange Diamond coaxiale digitale kabels binnen. Dat gaf een duidelijke verbetering en daarom wil ik dringend aanbevelen om niet op kabels te beknibbelen. Nu zijn de Earth en de Diamond natuurlijk van zéér hoge klasse, en je hoeft heus niet voor zesduizend euro aan kabel te gebruiken om de Focus 600 XD aan het zingen te krijgen, maar er is dus winst te halen uit betere kabels. Ook analoge weergave ging geweldig. Het was trouwens een koddig gezicht: mijn kleine maar o zo fijne iFi iPhono die door de nogal zware AudioQuest Earth kabels bijna werd opgetild. Maar het muzikale resultaat was formidabel. Kennelijk heeft Dynaudio een zeer hoogwaardige A/D-Converter ingebouwd want de onlogische (zeg nou zelf…) stap om de weergave van een LP te digitaliseren om hem hoorbaar te maken pakte geweldig uit. Geen last van digitale artefacten of een onnatuurlijk scherp randje aan het geluid, het klonk warm, gedetailleerd en vooral ook heel stabiel. De speciale, door Kevin Gray gemasterde uitvoering van Blade Runner, de legendarische Ridley Scott film met de soundtrack van Vangelis, gaf net zoveel kippenvel als hij altijd doet. En een beetje meer nog, want deze combinatie overschaduwde in totaliteit mijn eigen setup volledig.

Uitbreiden met een hub

Als je niet genoeg hebt aan de twee directe ingangen op de Focus 600 XD kun je er voor 250 euro een Hub bij kopen zoals die standaard bij de Dynaudio Xeo zit. Met de Hub breid je het aantal ingangen flink uit en kun je beschikken over Mini-USB, optisch digitaal, coaxiaal digitaal en nog een analoge stereo-ingang. Op de Hub zit bovendien een netwerkaansluiting waarmee de bediening van zones, bronnen en volume via de binnenkort te verkrijgen app mogelijk gaat worden. Daar kan ik helaas écht nog niets over vertellen omdat er tijdens van de recensieperiode gewoon nog geen testversie van beschikbaar was. Op vroege afbeeldingen is in elk geval een strakke interface te zien met een intuïtieve bediening van alle bronnen en zones. Middels de hub is het ook mogelijk om een multi-room systeem te bouwen. Omdat er nogal veel te vertellen is over hoe dat allemaal werkt met zones en bronnen verwijs ik graag naar de eerder verschenen recensies van de Xeo-serie waarin dat allemaal al is uitgelegd. Als je via de Hub luistert zijn er verschillen te horen, maar die zijn minimaal. De klank is nét iets minder spectaculair, maar nog steeds zéér goed. Het klinkt allemaal wat kleiner en minder losjes, dus ik adviseer je om je belangrijkste bronnen direct op de Focus 600 XD aan te sluiten. Zaken als je Settop-box, spelcomputer, Apple-TV en dergelijke kunnen via de Hub, die qua resolutie van zijn draadloze signaal beperkt is tot 16bit/48kHz.

Tweaking
Veel audiofielen hebben niks met geïntegreerde luidsprekers omdat er volgens hen zo weinig aan te tweaken valt. Dat is onterecht, want met de Focus 600 XD valt echt nog wel wat te doen. Zo kun je de standaard netsnoeren voor iets beters vervangen (bij de recensie heb ik ze trouwens bewust wél gebruikt om het systeem ‘af-fabriek’ te beoordelen) wat beslist nog een verbetering kan opleveren, en je hebt de keuze uit allerlei analoge en coaxiale digitale interlinks. En wat ook heel geinig uitpakte is het volgende: op het bedieningspaneel van de luidsprekers zit ook een USB-A ingang waarmee je via een USB-stick software-updates kunt laden. Toevallig had ik voor een andere recensie twee AudioQuest JitterBug USB Noise-Filters liggen en toen ik die in de luidsprekers prikte kon ik niet anders dan fijntjes glimlachen om de verbetering die dat bracht: nóg meer controle in het laag, meer dynamiek en vooral rust in de weergave. Niks te tweaken? Ik dacht het wel…

Connect
Op korte termijn, waarschijnlijk rond de tijd dat deze recensie in druk verschijnt, zou de nieuwe Connect verkrijgbaar moeten zijn. Voor de recensie kon ik tot mijn trots en vreugde kort beschikken over een compleet werkend pré-productie model dat rechtstreeks uit Denemarken naar me werd opgestuurd. Omdat het toestel nog in de laatste testfase zit heb ik plechtig beloofd om er nog niet te veel over te vertellen, maar neem van me aan dat hij de 350 euro die hij volgens de laatste berichten gaat kosten volledig waard is. De traploze volumebediening, draadloos in één zone streamen in 24/96 resolutie of 16/48 in een multiroom setup, muziek luisteren vanaf een smartphone of tablet met aptX Bluetooth, de ingebouwde UPnP-streamer én Spotify Connect: het werkte allemaal als een zonnetje! Voor de bediening van de ingebouwde streamer maakte ik overigens gebruik van de fijn werkende en gratis MusicLife app van Arcam.

Conclusie
Het is voor mijn doen een erg lange recensie geworden, maar er is dan ook heel veel te vertellen over deze luidsprekers. Ik denk dat de geïntegreerde luidspreker echt de toekomst heeft. En Dynaudio bewijst andermaal dat ze perfect begrijpen hoe je zo’n luidspreker moet maken. De Focus 600 XD’s kosten 9950 euro per set. Dat is een hoop geld, maar moet je eens kijken wat je daar allemaal voor krijgt! Als je er straks een Connect bij koopt heb je, als je genoegen neemt met een resolutie van 24/96, buiten een aantal externe bronnen eigenlijk niks anders meer nodig. Het futuristische beeld van een luidspreker die je rechtstreeks op de buitenwereld aansluit is daarmee in feite realiteit geworden. Klankmatig heb ik ook niets aan te merken op de Focus 600 XD. In een review gaat het onvermijdelijk over deelgebieden van de weergave: het laag, het hoog, de plaatsing, de dynamiek. Terwijl muziek luisteren volgens mij juist een holistisch proces is waarbij je alleen op de emotionele overdracht moet letten en niet op de weergave. En dat is wat de Dynaudio Focus 600 XD nou juist zo ongelooflijk mooi doet. Deze luidspreker maakt op soevereine wijze de weg vrij voor Muziek, de Hele Muziek, en Niets Anders Dan De Muziek. Pure, onversneden high-end, niet meer en niet minder. Ik heb de laatste tijd wel meer mooie luidsprekers in huis gehad die ik met lede ogen ook weer zag vertrekken, maar ik heb daar zelden zó van gebaald als deze keer. Dat zegt wat mij betreft eigenlijk genoeg…

Prijs
Dynaudio Focus 600 XD € 9950,- per paar