Review: Spec RSA-M3EX – 'Klasse D eindelijk goed'

Altijd nieuwsgierig naar nieuwe merken en verbeterde technieken hoefde de importeur van SPEC versterkers mij maar heel even te porren om een recensie af te spreken. Ik kreeg de keuze uit de drie beschikbare types geïntegreerde versterker en koos voor het middelste model, de Real Sound Amplifier RSA-M3EX.

Van het merk en van de ontwerper had ik nog nooit gehoord, en ook recensies in andere media waren mij totaal onbekend. Een beetje ingelezen in de materie, zonder de recensies te raadplegen, begon ik nog steeds redelijk blanco doch vol goede moed aan het luisteren naar de RSA-M3EX. Normaliter begin ik een recensie met het beschrijven van het onderhanden apparaat en de opstelling waar het in wordt gebruikt. Heel af en toe wijk ik daarvan af, als het product zo mijn muzikale aandacht heeft gegrepen dat de techniek volkomen ondergeschikt lijkt op dat moment. Wat het geval is met de SPEC RSA-M3EX versterker. Vooruitlopend op de conclusie kan ik wel verklappen dat de SPEC in veel opzichten extreem goed is.

Zoekend naar de beste match bewandel je een pad waar je valt en opstaat, normaliter wordt daar niet zoveel over geschreven, maar ik vind het dusdanig interessant dat ik de moeite neem dat pad te beschrijven. Daarom komen de jubelverhalen pas na de eerste ervaring waarin kleine luidsprekers in een beperkte ruimte de hoofdrol spelen. Blijf vooral lezen want Utopia blijkt om de hoek te liggen. Aangesloten op een paar Harbeth P3ESR luidsprekers begon de reis door de muziekcollectie niet eens heel spectaculair, integendeel, ik hoorde zeker kwaliteit maar kon die nog niet relateren aan de prijs van de versterker. Ik miste op dat moment “ballen, kracht en laag”. Muziek was erg fraai met veel aandacht voor kleine geluiden, maar waar bleven de felle klappen van drums, het diep grommende laag van een bas en een portie drive bij elektronische muziek? Ervoor in de plaats opende het stereobeeld in verfijning en ruimtelijkheid, met de nadruk op het middengebied waarin stemmen een plaats hebben. Naarmate ik meer en meer luisterde bleek snelheid helemaal niet te ontbreken en was het gebrek aan lage tonen eerder een verwijt aan de kleine Harbeth luidsprekers dan aan de RSA-M3EX. Wat er aan laag geproduceerd werd bleek veel zuiverder dan hetgeen ik eerder met andere versterkers in de luidsprekers stopte. Het imaginaire gebrek aan drive draaide 180 graden naar bewondering voor de pure en zuivere weergave. Waardering groeide met elke luistersessie, terwijl de RSA-M3EX de monitor luidsprekers ontgroeide en haast stond te stampvoeten om zijn gelijk te bewijzen aan een groter systeem.

Uit het boekje
Wie ben ik om een versterker die kans te onthouden en daarom verhuisde de RSA-M3EX van de kleine set naar een opstelling met PMC fact.12 transmissie lijnen. Hoezeer ik in de tussentijd ook had genoten van SPEC en Harbeth, er ging een wereld voor mij open en ik zag nooit meer om. Om op de aanvankelijk kritiek punten als eerste terug te komen, met een grote luidspreker komen de “ballen” zeker naar voren. Kijkend en luisterend naar TV series via een media box en een video-streamer zijn het de diepe grondtonen die de spanning opvoeren. Die de kijker mee moeten voeren in de angst van het slachtoffer. Welnu, die diepe, lage tonen komen rollend over de vloer de luidsprekers uit. Met een strakheid die mij keer op keer verbaasde. De SPEC bewijst op zo’n moment een enorme grip op de aandrijving van de woofers te hebben. Daar is kracht voor nodig, bewezen is dat die kracht wel degelijk in de RSA-M3EX schuilt.

Tot zover de punten waar mijn twijfels lagen, over naar de ware schoonheid binnen de weergave die de prijs van de SPEC reëel weet te maken. Mijn PMC luidsprekers hebben de fraaie eigenschap met een goede bron en een goede versterker geheel uit beeld te verdwijnen, waarbij je niet eens je ogen hoeft te sluiten. Lastiger is het om in mijn luisterruimte een heel diep stereobeeld op te bouwen, een bekende beperking die mede te maken heeft met leefbaarheid in de ruimte. Net als bij de meeste lezers het geval zal zijn staan de luidsprekers zo opgesteld dat ze een uitstekend compromis vormen tussen ultieme muziekweergave en het creëren van een woonomgeving. Daarmee in mijn ogen (en oren) tegelijk een eerlijke omgeving scheppend om te recenseren. Vanuit het verleden weet ik wel dat sommige apparaten veel meer diepte weten te bereiken dan gebruikelijk is. De RSA-M3EX is zo’n apparaat, een versterker die een enorme virtuele ruimte weet te scheppen waarbinnen de musici kunnen soleren. Die geluidbubbel reikt tot ver buiten de afstand tussen de luidsprekers onderling, groeit van muur tot muur, blijft qua hoogte binnen de beperking van de ruimte, doet vooral de achterwand verdwijnen en komt in geval van de SPEC ook nog eens extra naar voren. Zonder direct op de voeten van de luisteraar terecht te komen en muziek in het gezicht te duwen. Het is een stereobeeld uit het boekje dat de RSA-M3EX weet aan te leveren. Los van de weergevers spelen de instrumenten en zingen de vocalisten hun werk, keer op keer en zonder enige voorkeur voor genre. Slechts zoekend naar de laatste spijker op laag water merk ik dat bij een cd als Live In The O2 Arena van Katie Melua mijn eigen versterker nog net wat meer van de zaal laat horen. Tegelijk realiseer ik mij dat de RSA-M3EX en de luidspreker een zo goed koppel vormen dat de luidspreker slechts slaafs kan volgen, waardoor er scherp afgebakende start/topmomenten zijn. Terwijl andere versterkers nog wel eens wat na-ijlen en daardoor een ruimtelijke illusie scheppen die niet correspondeert met de werkelijkheid. Welke versterker heeft gelijk? De RSA-M3EX of mijn eigen systeem? Ik laat dat in het midden, want zoals gezegd, het zijn maar geringe verschillen.

Speelsheid

Jazz in een minimalistische bezetting heeft baat bij snelheid en transparantie. Het Bobo Stenson Trio met de cd Cantando is daar een goed voorbeeld van. Percussie vormt een belangrijk element in deze muziek en daar weet de RSA-M3EX wel weg mee. Drums hakken de ruimte door, tegelijk met het “rinkelen” van de klokkenspelbuizen of het aantikken van bekkens. Grote en kleine trommels wisselen elkaar af in een georganiseerde kakofonie. Waartussen een geplukte bas het ritme volgt en de piano zijn solo speelt. Binnen de ruimte die gevraagd wordt door de percussie staat de piano als een rots. Rijk aan klank en volkomen natuurlijk. Het is voornamelijk de speelsheid in de weergave die mijn voeten op de maat doet meebewegen, elk detail van de muziek raakt mij en ik geniet met volle teugen. Als de cd ten einde is realiseer ik mij dat ik luister naar een klasse D schakeling in de versterker, iets waar ik normaliter niet aan kan wennen, maar de SPEC maakt de techniek totaal onafhankelijk van muziekweergave. Wederom vooruitlopend op de conclusie kan ik na weken, dagen en uren luisteren nu al vaststellen dat dit de eerste klasse D schakeling is zonder de specifieke signatuur die ik verbind aan klasse D. Waarmee de RSA-M3EX per direct de eerste en tot nu toe enige versterker van die soort is waar ik langdurig mee zou willen leven.

Maar goed, laat ik dat eerst nog maar eens staven met wat muziekfragmenten. The Bug van Dire Straits staat te knallen met hamerend slagwerk. Zanger op de voorgrond, drums er achter, gitaren verdeeld over links en rechts, tweede stemmen naar achter geplaatst ten opzichte van Mark. Lekker snel al ontbreekt een stukje gewicht dat ik met een veel zwaardere versterker wel weet te halen. Met de RSA-M3EX is de kunst van onvervormd, puur en zuiver weergeven van grotere importantie dan denderende power. Plus dat de luidsprekers een rol spelen, neem een set Russel K. Red 100 in plaats van mijn PMC en je waant je midden tussen het PA systeem. Heel mooi zijn de opnames van Loreena McKennitt gemaakt voor de Duitse omroep onder de titel Troubadours On The Rhine. Het is de dynamiek in de stem van Loreena die aangeeft hoe groot het bereik is van de SPEC en hoe laag het dynamische ruisniveau zakt. In minder goed ontworpen versterkers hoor je vaak dat als het uitgangsniveau omhoog gaat ook de ruisvloer mee moduleert en zo de weergave onrustig maakt. Zodra een track is afgelopen en het publiek applaudisseert, is een dankwoord van Loreena angstig echt aanwezig. Het gebruik van akoestische instrumenten door haar en de bandleden maakt de weergave alleen maar mooier, waarbij de RSA-M3EX keer op keer laat horen hoe goed hij in staat is elk moment te grijpen en aan de luisteraar aan te bieden. Uniek? Nee, misschien niet, maar wel heel bijzonder en een bewijs van vakmanschap van de ontwerper.

Weelde
Om de recensie bondig en leesbaar te houden moet ik wel met zevenmijl laarzen door de muziekcollectie heen stappen. Ik kom Luo HaiYing tegen, een Chinese die zingt tegen een achtergrond van Chinese trommels die enorm vermogen kunnen vragen. Geen probleem zegt de SPEC, mijn voeding is snel genoeg en de condensatoren barsten van de capaciteit. Nog steeds in een stereobeeld dat onwaarschijnlijk fraai in de ruimte staat. Nog mooier is Musica Antique Nova gespeeld door Rachel Podger, haar viool zingt door de ruimte. Subtiel, rijk aan klanken, zuiver en puur zijn wederom de kernwoorden. Weergegeven met zo weinig tot totale afwezigheid van stress dat slechts genieten op zijn plaats is en techniek er niet langer toe doet. Hier komt de scheidslijn tussen technisch luisteren voor een recensie en zelf genieten van muziek behoorlijk in het gedrang. Waarbij muziek moeiteloos weet te winnen. Heerlijke muziek, geweldige opname, weergave op het hoogste niveau. Dame Kiri Te Kanawa zingt een stuk uit Madame Butterfly met steun van een groot orkest. Moeiteloos op de SPEC. Keer op keer probeer ik de achillespees te vinden van de RSA-M3EX, waar klasse D de mist mee in kan gaan, te vergeefse moeite. Is de weergave daarmee als ultiem te bestempelen of blijven er wensen over? Ja, er is nog steeds iets te wensen zoals de enorme kracht die ik uit mijn 2 x 250 Watt conventionele klasse AB versterker kan persen. Daar beschikt deze RSA-M3EX niet over. Nog net wat meer lucht is een bescheiden wens, net wat meer, niet veel. Ik merk dat ik naar argumenten zit te zoeken om niet teveel in de verleiding te komen de SPEC zelf aan te schaffen. Ik droom direct weer weg tijdens pianoconcerten van Mozart uitgevoerd door Kristian Bezuidenhout. Wat een weelde om zo van muziek te mogen genieten.

In het kort de beide opstellingen waarin de SPEC RSA-M3EX is gebruikt. De kleine set bestaat uit een Bluesound Node 2 streamer en een NAD M51 DAC. Met Harbeth P3ESR luidsprekers op TonTräger stands. Kabels zijn van AudioQuest (netwerk), Supra (voeding), Crystal Cable (interlinks) en Simply Audio (luidspreker kabel). De grote opstelling gebruikt een NAD M50/M52 digitale muziekspeler als belangrijkste bron. Daarachter Metrum Acoustics Pavane DAC. Verder PMC fact.12 luidsprekers en een PS Audio P5 netspanning generator. Met nadruk wijs ik er op dat de RSA-M3EX direct uit het lichtnet wordt gevoed en niet via de P5. In dit geval gebruik ik kabels van Crystal Cable (netspanning en luidspreker), Yter (XLR interlinks) en Apogee (digitale verbindingen). Niet onvermeld mag een AudioQuest Jitterbug blijven in de USB verbinding tussen de NAD M52 en M50, die zoveel goed werk doet op die plaats. Of de Bybee Quantum Signal Enhancer en de Acoustic System resonatoren die de set en akoestiek positief beïnvloeden.

Techniek
Tijd nu om aandacht te besteden aan de toepassing van de techniek in de RSA-M3EX en de mensen achter het merk SPEC. Over de mogelijkheden van de versterker kan ik kort zijn. Aan de voorzijde vinden we een bronkeuze schakelaar, een volume regeling en de aan/uit knop. Op de achterzijde een enkele XLR ingang (dit is geen gebalanceerde versterker) en drie RCA ingangen. Een enkel paar luidspreker aansluitingen plus de netentree maken het verhaal bijna compleet. Een kleine schakelaar laat u kiezen of u de bescheiden verlichting achter de volume regelaar aan of uit wilt hebben, of dat u de RSA-M3EX uitsluitend laat werken als eindversterker. Een 3,5mm busje maakt een afstandsbediening mogelijk. Bestaande uit twee componenten, de receiver en de remote waarmee alleen het volume/mute te regelen is. Tegen een meerprijs die ik hier nog maar even buiten beschouwing laat. De bodem van de versterker vormt een houten plateau met geïntegreerde voeten. De strakke aluminium afwerking en het sparren houten onderstel met esdoorn en hickory pootjes vormen een optisch zeer aantrekkelijke combinatie. De versterker is in staat 2 x 120 Watt te leveren aan 4 Ohm en 2 x 60 Watt aan 8 Ohm. Het frequentiebereik ziet er uit alsof het een buizenversterker is, 10 Hz-30 kHz ±1 dB (6Ω, 1W). Stroomverbruik is zoals te verwachten met klasse D zeer bescheiden, 15 Watt tot maximaal 215 Watt bij vol vermogen (8 Ω, 100 Hz). De versterker meet 440 mm (B) × 125 mm (H) × 414 mm (D) en weegt voor een klasse D versterker erg veel, namelijk 15,5kg.

Onder de kap pakt SPEC een paar zaken anders aan dan de meeste klasse D versterker bouwers. De PWM engine die de MOSFET schakelende eindtransistoren stuurt is nu eens niet van ICE-Power of Hypex/Ncore, maar is ontwikkeld bij International Rectifier in de USA. De schakeling wordt gevoed uit een zware R-Core voedingstransformator met daarachter silicon-carbide Schottky diodes. De brugschakeling voedt op zijn beurt een uitgekiende combinatie van elektrolytische en olie-in-papier condensatoren, niet allemaal dezelfde, maar een mix van capaciteiten voor het beste resultaat. Aan de uitgang is een filter nodig om de PWM schakelfrequentie af te scheiden van het muzieksignaal. SPEC past een op het gehoor gewikkelde spoel toe samen met olie-in-papier en Mica condensatoren die speciaal voor hen gemaakt worden door Arizona Capacitors Inc (voorheen West Cap). Dit USA bedrijf wordt eveneens geleidt door een Japanner, die de oude ontwerpen van het bedrijf uit de mottenballen haalde. Een naam als Sprague ‘Bumble Bee’ of ‘Vitamin Q’ zegt de technicus onder u vast wel het nodige. Deze beroemde condensatoren kwamen vroeger voort uit die ontwerpen. De link naar de geliefde buizenversterkers van Shirokazu Yazaki, waarin condensatoren eveneens een belangrijke rol spelen is daarmee al snel gelegd. Zoals te lezen valt op de site van SPEC behandelen ze de RSA-M3EX eigenlijk als een buizenversterker, met dien verstande dat de buizen plaats hebben gemaakt voor klasse D modules.

Luisteren

Shirokazu Yazaki begon na zijn opleiding in 1971 een carrière bij TEAC in Japan, waar hij vier jaar zou blijven met als hoogtepunt de ontwikkeling van de Teac  A-7300 reel-to-reel recorder, om vervolgens zeventien jaar voor Pioneer te gaan werken. Na een lang verblijf in Indonesië kwam Yazaki-San terug bij Pioneer. Binnen Pioneer was hij mede verantwoordelijk voor legendarische producten als CT-A1, CT-A9, CT-91, CT-93 en het ultieme cassettedeck de CT-95. Maar ook voor de V-AX10 dvd/cd/sacd-speler. Vanuit interesse in klasse D versterkers ontstonden de contacten met International Rectifier, waar zijn oud Pioneer collega Jun Honda werkte aan power management oplossingen. Een samenwerking werd een feit.

Mogelijk nog interessanter is de privé interesse van Yazaki-San die zijn leven lang al werkt met single ended triode versterkers en hoornluidsprekers. Het begon voor hem allemaal op de Tokyo Audio Fair in 1971, waar Jean Hiraga een versterker liet horen op basis van een DA30 triode gekoppeld aan Altec hoornluidsprekers. Vanaf dat moment is Yazaki-San gaan bouwen en altijd blijven zoeken naar de hoogst bereikbare muziekweergave kwaliteit, trouw aan de DA30 triode die hij prefereert boven een 300B. Ook trouw aan hoorns zoals die van Altec, JBL en Onken. Geschiedenis is geschreven in februari 2010 als de SPEC Corporation wordt opgericht door Shirokazu Yazaki en Jun Honda, met als doel een klasse D versterker op de markt te brengen die net zo fraai of fraaier speelt dan zijn in 40 jaar geperfectioneerde DA30 buizenversterker. Een laatste opmerking op het conto van Yazaki-San, waarvoor mijn elektronica kennis tekort schiet om op merites te boordelen, is dat de door een bewegende luidspreker opgewekte energie altijd wordt teruggevoerd naar de versterker. In een klassiek ontwerp veroorzaakt dat onregelmatigheden in het feedback circuit. Bij klasse D versterker wordt die energie volledig geabsorbeerd in de voeding en dat zou mede bijdragen aan de zeer schone en onvervormde weergave die met klasse D haalbaar is. Zo, dat weet u ook weer.

Conclusie
Na een juichende recensie kan de conclusie niet anders dan lovend zijn. Volkomen terecht in het geval van de SPEC versterker. In het begin moest ik wennen aan de weergave van de RSA-M3EX, hij leek wat kaal er futloos te zijn in vergelijking met mijn eigen apparatuur. Een mening die ik al snel kon bijstellen en die veranderde in waardering voor de zuivere, pure en onvervormde weergave. Als er laag weer te geven valt, dan komt dat uit de luidsprekers kwam ik al snel tot de conclusie. Laag, dat snel en ongelofelijk strak is en daarom in eerste instantie minder opvalt. Met het verhuizen van de versterker en het aansluiten van grote luidspreker systemen, in plaats van monitors, kwamen alle kwaliteiten die in de versterker huizen nog veel meer naar voren. Dank ik dat verband mede aan het stereobeeld, de ruimtelijke weergave en vooral de zuiverheid van weergeven.

De interne techniek is gestoeld op klasse D, waarvan kenmerkend vaak de hoge kwaliteit van de detailweergave is, maar ook een typische klanksignatuur die mij altijd doet weerkeren naar een meer conventionele techniek. Ik heb nooit volledig aan klasse D kunnen wennen. SPEC verandert dat in een mate waarbij ik eigenlijk totaal kan, wil en mag vergeten welke techniek in de versterker zit en hem alleen maar heel graag zou willen bezitten. Vanaf dit moment combineert voor mij hoogwaardige muziekweergave voor het eerst optimaal met het aan klasse D gerelateerde lage stroomverbruik en geringe warmte afgifte. Dat ik met dergelijke opmerkingen op zere tenen trap geloof ik direct, dat is dan maar zo. Tot slot: ik heb vaak het idee dat in kostbare apparatuur die is ontworpen en gebouwd in Japan een ziel huist, zo ook deze versterker, waar de ontwerper bovendien zijn zaligheid in stopte. De SPEC RSA-M3EX heeft mij volledig in zijn ban gekregen.

Prijs
SPEC RSA-M3EX versterker € 8975,-
Remote control € 495,-

Audiotweaks.nl
tel. +31(0)6-50503610
e-mail: info@audiotweaks.nl
www.audiotweaks.nl