Review: KEF Reference 5

Toen ik in 2014 werd uitgenodigd om een kijkje te gaan nemen bij de fabriek van KEF in het Engelse Maidstone ging een lang gekoesterde droom van me in vervulling. Dat klinkt misschien een beetje dramatisch, maar laat ik er dan even bij vertellen dat ik mijn eerste schreden op het pad van de echte hifi lang geleden zette door een paar compacte KEF Chorale III luidsprekers te kopen, die ik nog steeds in mijn bezit heb. Sinds de jaren waarin mijn persoonlijke zoektocht naar betere weergave begon is er veel veranderd bij KEF, maar aan één ding zijn ze altijd trouw gebleven: ze streven er voortdurend naar om de beste luidsprekers ter wereld te bouwen. In hún zoektocht naar betere weergave staat al sinds jaar en dag één ding centraal: de Reference Series. Waarvan de KEF REFERENCE 5 die ik voor deze recensie beluisterde het huidige topmodel is.

Reference. De Referentie. Het is een woord dat allerlei fabrikanten graag te pas en te onpas gebruiken om hun koopwaar een stukje extra geloofwaardigheid te geven. Niet zo bij KEF. De naam ‘Reference Series’ is niet bedacht door hun marketingafdeling, maar het is een beschrijving van het proces dat gebruikt wordt om deze serie topluidsprekers te bouwen. Als er een nieuwe luidspreker wordt ontwikkeld ontstaat uit dat proces op een gegeven moment een definitief ontwerp, dat op alle punten voldoet aan de eisen die de ontwerpers er in muzikale en technische zin aan stellen.

Dat definitieve luidsprekerpaar wordt vervolgens aan een oneindig aantal metingen onderworpen en dat levert, samen met de exacte gegevens over de gebruikte materialen, het fabricageproces en wat je allemaal nog meer kunt bedenken om de bouw te beschrijven, een dossier op waarin als het ware het DNA van dat model is vastgelegd. Het moederpaar wordt onder laboratorium-omstandigheden bewaard als fysieke back-up. Het dossier en de moederluidsprekers samen vormen vanaf dat moment de absolute referentie waaraan alle volgende productiemodellen moeten voldoen, binnen toleranties die eenvoudig te onthouden zijn: plus of min nul procent. Ziedaar de duidelijkst mogelijke uitleg van het begrip referentie. En om er geen twijfel over te laten bestaan hoe serieus KEF die getrouwheid aan het referentiemodel neemt hebben ze de serie de naam van het proces te geven: The Reference Series. 

KEF Reference 5 - Techniek

De KEF REFERENCE 5 is het grootste model uit de huidige Reference Series. Het is een driewegsysteem met zes drivers per luidspreker: vier woofers, en middentoner en een tweeter. Die laatste twee zijn samengebracht in de unieke, door KEF ontwikkelde Uni-Q configuratie, waarbij de tweeter in het hart van de middentoner is gemonteerd en zo een perfecte puntbron vormt. De woofers zijn daar twee aan twee boven en onder gemonteerd zodat er in feite sprake is van een D’Apollito-configuratie. De gebruikte Uni-Q unit is een vergevorderde doorontwikkeling van het oorspronkelijke ontwerp, en wat mij betreft is het de mooiste driver die KEF ooit heeft gebouwd. Er bestaan meerdere ‘gradaties’ van deze nieuwe unit, en de beste wordt gebruikt in de Reference Series, de BLADE en BLADE TWO en de vernieuwde MUON.

Door gebruik te maken van de modernste materialen en ontwerpsoftware is een zeer krachtige geïntegreerde tweeweg-unit ontstaan die muzieksignalen vanaf 350Hz met zó weinig vervorming weergeeft dat er daadwerkelijk een natuurlijke puntbron ontstaat. Iets dat in de precisie van de ruimtelijke weergave terug te horen zou moeten zijn. De eveneens nieuw ontwikkelde woofers zijn gemaakt van een zeer lichte metaal-legering en bieden een combinatie van snelheid en extreem lage vervorming. In feite zou je kunnen zeggen dat de luidsprekerbezetting van de REFERENCE 5 dezelfde is als die in de KEF BLADE, alleen worden de luidsprekers bij de BLADE in een nóg geavanceerdere behuizing en configuratie geplaatst. De behuizing van de REFERENCE 5 verbergt achter zijn stijlvolle en strakke uiterlijk echter ook een complexe constructie van zorgvuldig ontworpen luchtdoorlatende verstevigingspanelen die resonanties onderdrukken.

En er zijn nog andere akoestische hoogstandjes. Zo kun je met de meegeleverde flexibele baspoorten van verschillende lengte de laagweergave ‘tunen’ op de ruimte waarin de luidsprekers geplaatst worden. De laagweergave is daarmee variabel en het frequentiebereik van de REFERENCE 5 is naar mijn idee dan ook wat conservatief gespecificeerd. Hij gaat beslist dieper dan de opgegeven 40 Hz +3 dB. Met een rendement van 90 dB bij 2,83 V/1m en een impedantie die over het gehele frequentiegebied nergens onder de 3,2 Ω komt is de REFERENCE 5 op papier een niet al te moeilijke belasting. Dat betekent echter niet dat je voor de versterking kunt volstaan met een geïntegreerd apparaat van een paar honderd euro. De verfijning van het ontwerp van de REFERENCE 5 is zó hoog dat er eigenlijk geen limiet is aan de kwaliteit van de versterker en de bronnen die je ervoor zet. Wat tijdens de luistersessie goed tot uitdrukking komt.

Pagina 2

De KEF REFERENCE 5 profiteert, net als de meeste full-range systemen, van een ruime opstelling. Mijn eigen huiskamer is te klein om ze optimaal te beluisteren, en daarom maakte ik opnieuw gebruik van de gastvrijheid van iEar’ in Tilburg. Ik ken hun grote, akoestisch geoptimaliseerde luisterruimte inmiddels zeer goed, en bovendien beschikken ze over de randapparatuur die een luidspreker als de REFERENCE 5 echt tot bloei laat komen. De versterking werd op mijn verzoek verzorgd door de Hegel P30 voorversterker en de Hegel H30 eindversterker, die in stereo-modus al beschikt over een output van 2 x 350 supertransparante muzikale Watts.

KEF Reference 5 - Luisteren

Als bron diende de Naim NAC-N272 streamer/voorversterker, waarvan alleen het streamergedeelte werd ingezet. Eén en ander was verbonden met (gebalanceerde) AudioQuest Wind interconnects, en AudioQuest Rocket 44 luidsprekerkabels. Een USB stick met een eigen muziekselectie zorgde voor de arbeidsvitamientjes.De opwarmronde - om even aan de set en de ruimte te wennen - werd verzorgd door Michel Godard, die op zijn album A Trace Of Grace een ode brengt aan (en onder andere werk speelt van) Claudio Monteverdi. Godard bespeelt de Serpent, een oeroud en technisch uitdagend instrument dat zijn naam te danken heeft aan zijn vorm, die lijkt op de kronkelige bewegingen van een slang. Het bijzondere aan deze opname is dat Godard een jazz-trio én een barok-trio uitnodigde om hem bij te staan in zijn eerbetoon aan de Italiaanse meester, die tijdens de nadagen van de renaissance zijn vroeg-barokke composities schreef. Dat levert een spannend muzikaal avontuur op. Zowel de uitvoering als de opname (op het Duitse label Carpe Diem) zijn werkelijk subliem.

De track Soyeusement begint met een diepe, zachte baslijn die wordt gespeeld op een Theorbe, een soort contrabas-luit en eveneens een erg oud instrument. Die wordt door de KEF REFERENCE 5 zeer tastbaar en tegelijkertijd bizar ruimtelijk neergezet. De kapel van de Abdij van Noirlac in Frankrijk, waar de opname plaatsvond, lijkt bijna in zijn volledige grootte om mij heen te staan. Mag je zoiets surround met twee luidsprekers noemen? Na ruim een minuut zet Godard een melodie in op de Serpent, en die staat duidelijk een paar meter verder naar voren. Hoewel ik het vanwege de puntbron van de Uni-Q unit wel een beetje had verwacht is de plaatsing toch nog verbluffend. Zo scherp afgebeeld en zo realistisch van grootte hoor/zie je het niet vaak. Dit bereik je alleen als je als fabrikant lastig te realiseren zaken als fase en timing echt hélemaal onder de knie hebt, en een paar luidsprekers binnen zeer nauwe toleranties gelijk aan elkaar kunt bouwen.

KEF beheerst dat zonder twijfel. De strijkers die er even later bij komen zijn niet alleen stuk voor stuk aan te wijzen, en wat dan ook opvalt is de zijdezachte en warme, houtachtige klank van hun instrumenten. De weergave is volkomen stressvrij, wat duidt op een zéér lage vervorming. Ongeveer halverwege de track wordt het nóg spannender als een preluderende saxofoon invalt. Een mooiere verwevenheid tussen oude en nieuwe muziek heb ik sinds de Officium-albums van Jan Garbarek met het Hilliard Ensemble niet meer gehoord. Als de track na ruim 8 minuten overgaat in de door Godard zelf gecomponeerde titeltrack (met opnieuw een messcherpe plaatsing van alle instrumenten maar met name van de Serpent) realiseer ik me dat ik tijdens de eerste track geen letter op de iPad heb getypt.

KEF Reference 5 - Aangrijpend

De communicatie tussen de muziek en mij, met de KEF REFERENCE 5 als tolk, is vanaf de eerste seconde zo aangrijpend dat ik móét luisteren. Hmm, dat belooft wat voor de rest van de luistersessie…Na Godard is het de beurt aan Count Basie en zijn Orchestra. Het album 88 Basie Street begint met de track Bluesville van Sammy Nestico. The Count zit heerlijk relaxed achter de vleugelpiano, geen noot teveel spelend maar ondertussen wél een spanning opbouwend waar een middelgrote Amerikaanse stad een jaar van onder de zonnebank zou kunnen… enfin, je snapt wel wat ik bedoel…

De track ontwikkelt zich langzaam en er komen steeds meer instrumenten bij. De opname is ook in dit geval zeer goed, met genadeloos knallende dynamiek. Waarbij de luidsprekers overigens geen krimp geven. Het aangeleverde signaal van de Hegel versterkers is brandschoon, en de REFERENCE 5 voegt daar helemaal niets van zichzelf aan toe. De weergave is kleurrijk waar hij kleurrijk moet zijn, maar verder steeds neutraal zonder een spoortje afstandelijkheid. Subtiel of groots maakt niet uit, het kan zelfs tegelijk. Want de brushes ritselen hoorbaar door onder de goedgeplaatste uitbarstingen van de blazers. Verrukkelijke muziek, verrukkelijke weergave. Klassiek? Check! Big Band Jazz? Check! Tijd voor wat popmuziek.

Pagina 3

Een track die ik graag draai vanwege zijn natuurlijke ruimtelijke plaatsing en dynamiek is Springtime Coming Soon van onze eigen Nits, op hun album Omsk. In dit wat vervreemdende nummer is glansrijke hoofdrol weggelegd voor de percussieve geluiden die drummer Rob Kloet speelt. Het begint met de ‘voetstappen’ die hij maakt, waarmee hij van links naar rechts en van voor naar achter door het geluidsbeeld wandelt.

KEF Reference 5 - Kippenvelmoment

Maar dan moet het feest nog beginnen. Na ongeveer 1 minuut en 45 seconden slaat hij, diep in de achtergrond, ritmisch op een metalen pijp. De hoge, tinkelende klank is prachtig metalig. Kloet loopt hierbij voor mijn gevoel ruim tien meter achter de luidsprekers op en neer, perfect op hoogte en in de juiste verhouding tot de instrumenten om de voorgrond. Met de dubbele Woodblock waar hij even later een paar keer twee harde tikken op geeft staat hij maar ongeveer vijf meter achter de luidsprekers. Dat verschil in diepte laat zich zonder de geringste inspanning waarnemen, alsof het zich letterlijk voor mijn neus afspeelt.

Het is niet het laatste kippenvelmoment van de dag…Omdat ik in veel te weinig recensies lees wat luidsprekers doen met wrede beukmuziek (niet iedereen draait tenslotte klassiek, jazz of audiofiel opgenomen edelpop) heb ik Hecq meegenomen. Hecq is het alter ego van Ben Lukas Boysen. Onder zijn eigen naam maakt hij verrukkelijke organische ambient, maar kennelijk heeft hij een uitlaatklep voor de duistere zijde van zijn muzikale brein nodig. En dat is Hecq. Zijn album Avenger uit 2011 staat vol brute, elektronische dubstep, met gewelddadige synthesizer-erupties, knallende drums en putdiep laag. Omdat ik het front-end van deze set volledig vertrouw qua stabiliteit gaat de volumeknop lekker tot over de helft open. En man oh man, wat er dán gebeurt…

Alsof het de gewoonste zaak van de wereld is stroomt de muziek op volle kracht en met een enorm volume uit de luidsprekers. Geen randje of niets eraan, volledig stressvrij. Er dwarrelt stof uit de diffusers die aan het plafond zijn opgehangen, zoveel geluidsdruk is er in het laag, maar als ik mijn hand tegen de zijkant van de luidspreker leg is daar nauwelijks resonantie voelbaar. Alle energie gaat naar de drivers. En blijkbaar ook naar de rest van het pand, getuige het enigszins verblufte gezicht van Ron, een medewerker van iEar’, die met een smile van oor tot oor binnenstormt en informeert wat dit voor geweldige muziek is. 

KEF Reference 5 - Conclusie

Ik heb het denk ik al wel eens eerder gezegd: een goed ontworpen (!) full-range luidspreker is het enige model waarover je alle soorten muziek kunt afspelen zonder ook maar het geringste aan geloofwaardigheid in te leveren. Of het nu een akoestisch opgenomen klein klassiek ensemble betreft of elektronische krachtpatserij. Die stelling wordt bewezen door de KEF REFERENCE 5. Dit ultieme model in de Reference Series legt zó’n autoriteit aan de dag dat je met recht over een referentie kunt spreken.

Niet alleen qua werkwijze, maar ook qua prestaties. In combinatie met het vrijwel perfect neutrale front-end waar ze tijdens deze luistersessie aan gekoppeld waren was hun weergave groots en meeslepend, kleurrijk ook, met een enorm dynamisch bereik. Maar hun allergrootste kracht is echt hun verbluffende ruimtelijke plaatsing. In de prijsklasse van luidsprekers tussen de - pakweg - 10.000 en 15.000 euro per paar is aardig wat concurrentie. Het zijn vooral de relatief nieuwe spelers op de markt die daar nogal luid op de trom slaan. Maar als je serieus op zoek bent naar nieuwe luidsprekers in dit prijssegment zou je wat mij betreft een dief van je eigen luistergenot zijn als deze KEF REFERENCE 5 niet op je shortlist zou staan. Zéér warm aanbevolen!