Dossier betere head-fi: multi-test hoofdtelefoons

Op de volgende pagina's vind je de verschillende reviews van dit dossier:

Daarnaast bieden we na de conclusie op de laatste pagina een overzicht met waardige alternatieven.

Meze Audio Empyrean

Denon AH-D9200 en D5200

Denon timmert al enkele jaren (opnieuw) aan de weg richting head-fi nirwana. Met de nieuwe AH-D9200 maakt het meteen een grote sprong ten opzichte van het vorige topmodel van 799 euro. Ongeveer dubbel zoveel kost dit vlaggenschip, waarmee zich op het terrein waagt van gerespecteerde namen als Audeze, Focal en HiFiman. Als dat maar goed komt.

Denon AH-D9200

De AH-D9200 is een ambitieuze, 1.600-euro kostende koptelefoon van Denon. Voor wie de head-fi-wereld niet intiem kent lijkt dat een bijzonder hoog bedrag, voor de echte kenners is het vooral een statement dat Denon het durft op te nemen tegen wel heel talentvolle rivalen. Rivalen die bovendien de laatste jaren serieuze geloofsbrieven hebben ontwikkeld in het premiumsegment. Denk bijvoorbeeld aan een HiFiMan of een Audeze, beide relatief jonge merken die reeds ingebed zijn in de top van de markt en daar veel succes oogsten.

De D9200 heeft dus een heel uitdagende taak: Denon ook bij de luxezoekende head-fi-liefhebber op de kaart zetten. Ze doen dat met een koptelefoon die op eerste zicht niet enorm verschilt van de prima AH-D7200 van 799 euro. De D7200 vonden we een prima koptelefoon, toch als je houdt van de achterliggende geluidsfilosofie, en ontving ook van de internationale vakpers een EISA Award. Een mooie basis dus, maar voldoende om een dubbel zo duur vlaggenschip op te baseren? Dat onderzoeken we in deze review, waarin we ook de AH-D9200 vergelijken met de goedkopere Denon AH-D7200 en de duizend euro goedkopere AH-D5200 die je hierboven ziet.

De hergeboorte van Denon

Bij mensen die vertoeven in de hogere delen van de head-fi-wereld is Denon wellicht niet meteen de eerste naam die naar boven komt. Nochtans heeft het Japanse merk in het verleden een aardige reputatie opgebouwd met fraaie koptelefoons, in het bijzondere de generatie waarbij de D7000 de ster was. Deze koptelefoon met Fostex-drivers was op dat moment - circa 2008 - een van de boeiendste vlaggenschepen die je voor circa 800 euro kon kopen. Maar dat was lang geleden en de head-fi-wereld is inmiddels aardig geëvolueerd. Er zijn nieuwe merken, technologieën zijn verder ontwikkeld en – bovenal – wat vroeger premium was is nu middenklasse.

De afgelopen jaren probeert Denon weer het élan van vroeger terug te vinden. Het haalde daarvoor een jonge Japanse ingenieur binnen, Yoshinari Fukushima, die meteen begon met het ontwerpen van een nieuwe generatie hoofdtelefoons uitgerust met een eigen driver. Dit leidde onder meer tot de creatie van de AH-D7200, een fraaie koptelefoon met walnoten cups en een smeuïge geluidssignatuur die sterk leek op die van de D7000 van weleer. Een koptelefoon met een hoog ‘pride of ownership’-gehalte en een ontspannen geluid die voorrang gaf aan lang genieten van muziek boven kritisch luisteren. Niets mee mis, integendeel.

Japans bamboe

De AH-D9200 is heel kort door de bocht gezegd meer van hetzelfde. Uiterlijk lijkt het nieuwe vlaggenschip sterk op de AH-D7200, en zelfs op de goedkopere AH-D5200 van 599 euro. We bedoelen dan qua vorm; het is ook meteen duidelijk dat de earcups (de buitenkant van de behuizingen waar de speakers in zitten) van deze drie hoofdtelefoons van heel andere houtsoorten gemaakt zijn.

De Denon D5200

Bij de D5200 gaat het om een donker zebranohout, bij de D7200 om een lichter notenhout en bij de D9200 om bamboe met een mooi composietuiterlijk. Dit zijn niet verschillen die puur vanwege visuele, benadrukt Fukushima, die we op de redactie ontvingen voor een woordje uitleg rond het nieuwe Denon-vlaggenschip. Het materiaal van de cups en hoe ze geconstrueerd zijn aan de binnenkant heeft altijd mee een impact op de klank van een koptelefoon. Het zijn niet enkel de drivers die geluid maken, maar ook wat er achter ligt. De cups bepalen bijvoorbeeld grotendeels de demping (dus hoe lang of kort de driver natrilt) of kunnen door resonantie en trilling het geluid beïnvloeden. Fukushima heeft hier uitgebreid onderzoek naar gedaan, en concludeerde dat de invloed van het gekozen materiaal voor de behuizingen behoorlijk groot is. Hout is een interessante optie, omdat het organisch materiaal is dat goed trillingen kan absorberen. De keerzijde is dat hout goed behandeld moet worden vooraleer je er een earcup van kunt maken. Doe je dat niet, dan kunnen de vorm en de karakteristieken door warmte en de vochtigheidsgraad nog veranderen. 

Uiteindelijk concludeerde Fukushima dat de beste akoestische eigenschappen geleverd worden door bamboe. En niet zomaar bamboe, maar wel een soort die in zijn thuisland Japan groeit. Dat verklaart meteen een deel van de prijs. Japan is een hoogloonland waar met veel trots wordt gewerkt én bamboestengels moeten op een behoorlijk complexe wijze tot planken verwerkt worden, wat de materiaalkost van de AH-D9200 meteen de hoogte injaagt. Maar, zegt de ontwerper, het is echt de moeite waard om een resonantievrije behuizing te krijgen.

Stabieler en meer detail

De AH-D7200 kennen we zeer goed, want we hebben die vorig jaar enkele maanden na onze test via de handel aangekocht om deel uit te maken van onze vaste testcollectie. We kunnen de D9200 dus naast deze koptelefoon plaatsen en vergelijken. Je ziet meteen dat deze twee hoofdtelefoons verwanten zijn. Zeg maar gerust: bijna-tweelingen. De verschillende houtsoorten van de cups zijn het opvallendste verschil. De constructie van de beugel en de hoofdband met gewatteerde lamsleder zijn echter grotendeels dezelfde. De oorkussens zijn wel anders, maar dat hadden we wel verwacht. Het is niet zo bekend bij het grote publiek, maar ook de oorkussens van een hoofdtelefoon hebben een merkbare impact op de klank. Ze moeten dus door de ontwerper in functie van de driver gekozen worden. Aangezien de driver in de D9200 anders dan in de D7200 is het niet meer dan logisch dat de oorkussens ook anders zijn. We verwachten ook iets meer luxe en duurzaamheid. Dat eerste lijkt het vlaggenschip wel te bieden. Tijdens het testen merken we trouwens op dat de D9200 (voor ons) een iets betere pasvorm heeft. We zien niet meteen waaraan het ligt, want de kussens hebben een gelijkaardige vorm. Ze passen gewoon beter.

Laten we alvast het voornaamste meegeven: de klankverschillen tussen de D7200 en D9200 zijn significant. We hadden dat eerlijk gezegd niet verwacht, maar we horen het meteen als we A/B-schakelen bij ‘Where’s the drop?’ van Deadmau5 via de IFI Audio Pro iDSD. De Denon AH-D7200 vinden we nog altijd een zeer goede koptelefoon, als je houdt van die specifieke Denon-klank, die aanleunt bij merken als Fostex en de vroegere MrSpeakers. Schakelen we over naar de D9200, dan klinkt het een beetje helderder en ook wat grootser. Dit voelt – misschien onterecht – wel meer aan als een andere tuning (dus een bewuste keuze van de ontwerper) dan echt een kwaliteitsstap als het gevolg van betere materialen.

Het laag is datgene waarbij je ontdekt dat de D9200 een betere driver heeft. In dit album van Deadmau5 zitten best wel wat diepe tonen, bijvoorbeeld op het einde van ‘monophobia’, en die blijven heel zuiver, geen spoor van resonantie. Niet dat de goedkopere D7200 opvallend rammelt of resoneert, maar je hoort wél waar zijn grenzen liggen. En we moeten ook een zekere nuance aanbrengen. De lichte resonantie die soms kan optreden is inderdaad technisch fout, maar zal door sommigen net wel worden ervaren als een 'machtigere' bas.

Wat we zeker kunnen smaken aan de D9200 is dat het echt bijna universeel is. Je kunt er naar alles mee luisteren en tevreden zijn.We duiken in een hoop oude lossy muziekbestanden en stuiten op ‘Palomine’, een oud favoriet album van Bettie Serveert – die tot ons afgrijzen al 25 jaar oud blijkt te zijn. De bestanden zijn niet geweldig en ontwijken naar Tidal geeft geen soelaas, want dit blijkt een album te zijn dat zelfs met een HiFi-abonnement enkel in AAC beschikbaar te zijn. “Whatever”, en we drukken op play. En weet je: het klonk prima. Die beukende gitaarsolo op ‘Kid’s Allright’, de melancholische stem bij ‘Brain-Tag’, de D9200 presenteert deze niet-zo-audiofiele-muziek-in-lossy-vorm gewoon op een manier die je aanzet te blijven luisteren. Ja, het is wel kritischer dan de D7200, de onvolkomenheden liggen dichterbij, maar hyperkritisch is de D9200 niet.

‘Bach: Variations on Variations’ van Concerto Italiano en Rinaldo Alessandrini (88,2 kHz / 24-bit) is iets helemaal anders, een heel mooie opname van geïnspireerde variaties op Bach-klassiekers. Vergeleken met de D9200 klinkt het bij de D7200 minder ruimtelijk, iets doffer. Wellicht heeft dat toch te maken met de merkbare vroege roll-off in het hoog bij de lager geprijsde Denon. De D9200 geeft je een veel sterker ‘ik-ben-daar’-gevoel, al vinden we wel dat dit album nog net iets beter past bij een open hoofdtelefoon zoals de Sennheiser HD 800S of de Audio-Technica ATH-X5000. Beiden zijn open hoofdtelefoons. Een open design start gewoonweg met een voorsprong als het gaat om ruimtelijkheid. Maar als je enkel gesloten hoofdtelefoons overweegt, dan zit je met de D9200 wel bij de absolute top qua ruimtelijkheid.

Nog meer laidback

En hoe zit het dan met die AH-D5200? Een 599 euro koptelefoon naast eentje van 1.599 euro plaatsen, dat is heel gevaarlijk. Een van de grootste valkuilen in head-fi is precies dat: doen alsof prijsverschillen niet bestaan en dan concluderen dat de duurste beter klinkt. Het is niet altijd waar, maar vaak komt het toch over als een open deur intrappen. Je moet eigenlijk vergelijken met prijsgenoten en ook rekening houden met de andere tuning van producten die bedoeld zijn voor audiofielen met andere prioriteiten dan casual luisteraars. Hou dat even in je achterhoofd als je het volgende leest, want nu gaan we net wél vergelijken tussen de drie Denons. Overigens, voor het beluisteren hebben we altijd de Chord Hugo 2 en Roon ingezet.

De D5200 heeft hetzelfde design als de twee duurdere Denons, maar is qua afwerking toch duidelijk een goedkoper product. Als we de drie naast elkaar liggen, vinden we de kloof qua subjectief kwaliteitsperceptie tussen de D5200 en D7200 groter dan tussen de D7200 en D9200. Dat komt vooral door de minder riante hoofdband en de oorkussens. De earcups zijn ook minder ons ding, ze lijken minder organisch en meer kunstmatig dan de notenhout en bamboe van de twee anderen. De metalen verstelbare beugel komt dan weer wel heel gelijkaardig over. Het draagcomfort zit wel weer heel goed, al merken we wel dat de oorkussens op de AH-D5200 wat stugger voelen dan de knusse oorstreling die je van de D7200 en D9200 krijgt.

Klankmatig zit de AH-D5200 op het andere uiteinde ten opzichte van de AH-D9200, met de AH-D7200 opnieuw dichter bij het vlaggenschip. De roll-off van het hoog lijkt sterker dan bij de AH-D7200, wat een beperkter detail en een meer gesloten gevoel geeft. De combinatie van de 50-mm FreeEdge-driver en zebrano levert ook een meer overheersend (maar niet per se diepere) bas op, wat zeker tracks als ‘Unfinished Sympathy’ van Massive Attack of ‘Uta Iv: Reawakening (Remix)’ van L’orchestra Cinematique uit onze lange testplaylist best machtig en meeslepende doet klinken. Leuk, maar soms missen we toch een streep verfijning en ruimte voor stemmen en de midrange. Als kd lang bijvoorbeeld hoge noten inzet bij haar cover van Cohens ‘Hallelujah’ lijkt er toch iets te zorgen dat het te scherp overkomt. Bij de D7200 klinkt dezelfde track veel meer open en live, en denk je nooit ‘is dat een klein streepje vervorming?’. Het is echter de AH-D9200 die bij sterke vocale tracks echt goed uit de hoek komt. Dan is die D5200 toch wat doffer en verstopt.

Dit klinkt natuurlijk echt allemaal negatief, net omdat we zitten te vergelijken met koptelefoons van (in theorie) 300 en 1.000 euro meer. Niet iedereen kan of wil die stap zetten. Moet ook niet. Beschouw je de AH-D5200 even los van zijn grote broers, dan spreek je over een koptelefoon met best wat kwaliteiten. De draagcomfort is vrij goed, ook qua gewicht, en het apparaat voelt waardevol aan. We vinden het ook meer een koptelefoon die bij rock en elektronica past. ‘Amerika’ van Rammstein – dik in orde!

Conclusie 

Het is in de head-fi-wereld niet onopgemerkt gebleven, dit vlaggenschip van Denon. Het prijskaartje is een statement: wij kunnen echte high-end maken. Wie het verhaal hoort achter de gebruikte materialen en het vele werk dat er in ging, zal daar niet aan twijfelen. Het is echte vakmanschap. Net zoals de D7200 kiest Denon wel voor een bepaalde richting, één die aansluit op wat het Japanse merk in het verleden deed. Dat is prima, vinden we, vooral omdat Denon toch iets anders doet dan de andere high-end merken. Volgens ons ben je als consument beter geholpen met een divers aanbod dan met vele gelijke producten. Dat is echte keuze.

De AH-D5200 is een mooie koptelefoon op zijn prijspunt. Het blijft trouw aan de Denon-koptelefoonfilosofie die easy listening voorop zet en die van de D7200 een persoonlijke favoriet maakt om op een zondagavond rustig ontspannen op te gaan in muziek. Bij heel wat genres is dat prima. Het onkritische, iets doffere karakter van de D5200 maakt deze koptelefoon prima voor het luisteren naar muziek in alle kwaliteit. Spotify-streams, geen probleem. Wie echter wat meer wil en binnen het Denon-verhaal wil blijven, zouden we echter aanraden om toch te vergelijken met de AH-D7200. Kijk je naar reële winkelprijzen, dan is het prijsverschil tussen de AH-D5200 en AH-D7200 immers niet zo groot meer. Wij zouden weten welke van de twee te kopen.

Maar is de D9200 voldoende beter dan de D7200 om dat ander prijsverschil te rechtvaardigen? Vinden we moeilijk. Ja, het is echt een heel fijne hoofdtelefoon die veel meer kan dan elitaire head-fi-lui mensen denken. De zuiverheid van het laag als je naar diepe bassen luistert in elektronische of klassieke muziek is indrukwekkend. Geen spoor van vervorming. Het is effectief een hoofdtelefoon die je met plezier blijft opzetten om naar muziek te luisteren, iets dat je niet over alle topmodellen kunt zeggen. Maar zal het de ultrakritische head-fi-luisteraar tevreden stellen? We vrezen van niet. Zeker niet als hij dol is op het open karakter en de ultieme vergrootglas op detail van een audiofiele koptelefoon als de HD800. Wie echter meer houdt van de klank van een Audeze LCD-2 bijvoorbeeld, die vindt in de AH-D9200 meer en beter.

Denon AH-D9200
€ 1.599 euro | Beoordeling 4,5 op 5

+ Duurzame luxeafwerking
+ Diepe, heldere bassen
+ Laidback maar niet dof
+ Pride of ownership
+ Ultieme draagcomfort

- Hogere prijsklasse
- Geen gebalanceerde kabel meegeleverd

Denon AH-D5200
€ 599 euro | Beoordeling 4 op 5

www.denon-audio.nl

Abyss AB-1266 PHI CC

Als het gaat om ultieme high-end hoofdtelefoons zijn er verschillende merken die veel moeite doen om op te vallen. Er wordt massaal geïnvesteerd in marketing. Abyss heeft daar geen zin in, terwijl ze wel producten bouwen die tot de absolute wereldtop behoren. Zoals de AB-1266 PHI CC die we hier bekijken.

Abyss Headphones

Eén van de redenen waarom er niet zoveel over Abyss wordt gesproken als over pakweg Focal, Sennheiser en Audeze, is dat die merken betrekkelijk groot zijn en veel energie steken in marketing. Het Amerikaanse Abyss houdt zich daar minder mee bezig, waardoor je relatief weinig tests van hun koptelefoons ziet verschijnen. Maar als je gaat neuzen op toegewijde high-end hoofdtelefoonfora, dan zie je de Abyss-naam met de regelmaat van de klok vallen. Het is geen merk dat tijdelijk surft op een hype, maar wel een fabrikant die al jaren rustig en in alle stilte het beste van het beste probeert te ontwikkelen en bouwen.

Kenners vinden hun weg wel, lijkt de filosofie. Maar een test regelen, dat gaat niet altijd zo eenvoudig. Gelukkig konden we dankzij Headphone Auditions Amsterdam, die bovenin bij Concerto Audio in toe Utrechtstraat te vinden is, een testsample ontvangen van de AB-1266 PHI CC, een topmodel die voor rond 5.500 euro in de winkel ligt. Omdat je op dit niveau voldoende aandacht moet hebben voor heel de afspeelketen, werd door hen een elevenXIaudio Formule S-hoofdtelefoonversterker en Powerman-stroombron meegestuurd, evenals JPS-stroomkabels en XLR-kabels van hetzelfde merk. Een Linn Klimax DSM-netwerkspeler was dan weer de bron die we aangeraden kregen. De totale kostprijs van de setup die we van Headphone Auditions ontvingen, brengt het geheel overduidelijk in de absolute premiumklasse. “We hebben ook de Sennheiser Orpheus HE-1 van 60.500 euro in de winkel staan. Je verbaasd hoe dicht de Abyss bij die referentie zit”, luidde het antwoord toen we het over prijspunten hadden. Dat is wel een heel boude claim.

Een bijzondere constructie

Het zal je wellicht niet verbazen, maar een Abyss-hoofdtelefoon moet je uiteraard niet uit een blisterverpakking sleuren. De verpakking en presentatie zit op een heel wat hoger niveau, zoals het hoort als je een betere audioproduct koopt. Bij Abyss gaan ze duidelijk akkoord met die stelling, want de koptelefoon wordt geleverd in een opvallende houten doos, met daarin een lederen tas die wat doet denken aan een compacte zijtas zoals je op een Harley zou hangen. De tas, die hoort bij de CC Deluxe-editie of de CC Complete-editie, is meer dan een opbergplek voor je hoofdtelefoon. Het heeft voldoende extra ruimte voor een DAP of zelfs een iPad. Je kunt er dus mee op reis, al zien we alvast onszelf niet doen met een hoofdtelefoon van 5.000 euro plus. Bij de twee luxe-edities van de AB-1266 PHI CC ontvang je bovendien een stevige hoofdtelefoonstand uit aluminium, met een Abyss-logo er in gegraveerd.

Welke kabels er bij de Abyss-koptelefoon geleverd wordt, hangt van de editie af. Maar alles wordt wel door JPS Labs vervaardigd. Bij de Lite ontvang je een gebalanceerde kabel die eindigt in een XLR4-stekker, met een adapter om naar een 6,3-mm jack te gaan. De Deluxe-versie komt met een dubbele gebalanceerde kabel van 2,5 meter die telkens eindigt in een XLR met drie pinnen, met daarbij adapters voor versterkers met een 6,3 mm ingang of een XLR4. De hoogste versie van de AB-1266 PHI CC ontvingen wij en is gebundeld met een forse dubbele JPS Labs Superconductor HP-kabel.

Abyss brengt niet heel veel modellen op de markt. Recent werd pas hun derde model aangekondigd: de Diana Phi. In tegenstelling de ‘gewone Diana’ – die bij Amerikaanse merk als instapper geldt - heeft de Diana Phi gewoon de driver uit de AB1266, het topmodel die we hier bespreken.

Forse verschijning

Als je de koptelefoon uit de doos haalt, moet je zelf nog de meegeleverde oorkussens plaatsen. Dat is geen extreem uitdagende klus, maar je moet wel even opletten omdat de kussens niet symmetrisch zijn. De dikkere zijde moet naar beneden wijzen, zodat de hoofdvorm gevolgd wordt. De koptelefoon is behoorlijk fors, met een wat brute metalen hoofdband die heel groot en vooral heel breed overkomt. Je kunt het moeilijk vergelijken met iets anders. Het is geen Jacklin Float qua omvang, maar we moesten er wel spontaan aan denken. Dat komt vooral door het aparte design die uit de doos heel breed oogt. De beugel van de AB-1266 vormt een zeer brede, vierkantige ‘U’ waar je hoofd tussen past, niet een rondere vorm die eindigt in scharnieren zoals bij de meeste hoofdtelefoons. Het doet wat denken aan een bankschroef, maar gelukkig heeft het niet die eigenschappen.

Ook om de pasvorm goed te krijgen ga je op een ongewone manier te werken. De beugel bestaat uit twee delen, met in het midden aan de kruin van je hoofd een grote schroef. Je maakt deze niet los, maar door zachtjes heen-en-weer te wiebelen schuif je de twee beugeldelen naar of weg van elkaar. Dat is de enige aanpassing mogelijk. Er zijn ook geen scharnieren die de beugel aan de driverbehuizingen bevestigen, zoals bij de meeste koptelefoons wel het geval is. Dit geeft de Abyss AB-1266 PHI CC een heel stoere maar ook stugge look. Maar ondanks die uitstraling lukt het wel vrij goed om de koptelefoon vlot aan te passen en een juiste pasvorm te vinden.

De asymmetrische vorm van de oorkussens uit lamsleer helpt daarbij. Ondanks het zeer hoge gewicht van 660 gram ervaarden we de AB-1266 nooit echt als een onaangename belasting, al kunnen we niet ontkennen dat bij een overstap naar de HD 820 (die op hetzelfde moment in test was) we wel meteen merkten dat de gesloten Sennheiser ongeveer de helft woog. Het lijkt ons echter dat je een koptelefoon als de Abyss beluistert al zittend in een comfortabele designstoel, waarbij je hoofd wellicht ook rust tegen de leuning. Op dat moment speelt gewicht minder een rol. We dragen zelf geen bril, maar een snelle test met een zonnebril – gelukkig zijn er geen foto’s – leert dat deze vierkante U-vorm veel ruimte laat voor een montuur. Dat kun je niet van elke hoofdtelefoon zeggen.

De ‘CC’ in de naam van de AB-1266 verwijst trouwens naar een nieuwe keramische coating op de koptelefoon. Deze laag zorgt voor een bijzondere touch & feel-ervaring (de koptelefoon is uit metaal, maar voelt niet koud aan) en maakt de Abyss vooral bijzonder duurzaam. Het is lastig om op een geleende test sample tot het uiterste te gaan, maar het geheel lijkt wel vrij krasbestendig.

Aan de slag

In de inleiding las je al dat we voor deze test eigenlijk een volledig systeem ontvingen. We hebben de Abyss echter niet altijd met de meegeleverde versterker beluisterd, maar ook via onze Phonitor 2 van SPL en de HDV820 van Sennheiser die we recent op test hadden. Bij die laatste versterker moesten we de volumeknop opvallend ver doordraaien om de AB-1266 PHI CC goed aan te sturen, bij de Phonitor met zijn 120 Volt architectuur was dat eerlijk gezegd geen probleem. Bijna altijd luisterden we naar eigen bestanden (lossy, cd-kwaliteit en hi-res) gestreamd via Roon. Als we persoonlijk naar muziek luisteren op een koptelefoon, gebruiken we meestal de crossfeed-functie in Roon, maar voor deze test hebben we dat snel uitgeschakeld. De Abyss is voldoende speaker-achtig, zonder dat er software aan te pas komt.

In deze prijsklasse hebben we eerlijk gezegd nog maar weinig om mee vergeleken. Een half uur durende luistersessie met de Sennheiser Orpheus HE-1 die we ooit kregen op kantoor bij Sennheiser telt eigenlijk niet mee, want je hebt altijd wel wat tijd nodig om een systeem en koptelefoon beter te leren kennen. De Sonoma One die we bij het begin van dit jaar op de pijnbank legden is wel een directe concurrent voor de Abyss. Bovendien is die vergelijking heel interessant omdat het totaal andere driver gebruikt. De Sonoma is immers een elektrostatische koptelefoon, zoals een Stax, de Abyss gebruikt planar magnetic-drivers (zoals Audeze en de meeste HiFimans en MrSpeakers). Dat technologieverschil heeft een zeer duidelijke impact op de klank die je hoort. Elektrostaten zijn helder, fris en detailrijk. Planar magnetic is dan weer veel meer geïntegreerd en beter in het laagweergave. Beide drivertechnieken zijn dan weer anders dan de dynamische drivers die je vindt in de grote meerderheid van koptelefoons en luidsprekers. Overigens is de Sonoma One naast de Abyss opgesteld bij Headphone Audition, zodat je zelf ook die vergelijking kunt maken.

Planar magnetic of orthodynamische drivers kennen de voorbije jaren opnieuw een enorme opmars, na een eerste golf van populariteit in de jaren zeventig en tachtig. Daarna bleken dynamische drivers toch wel beter. Maar technologische verbeteringen en materialen hebben de gebreken van die tijd (zoals een hoog gewicht) kunnen wegwerken, waardoor de voordelen van planar magnetic-drivers groter worden dan de nadelen. Het gevolg is dat heel wat topmodellen, onder meer bij Audeze, MrSpeakers en HiFiman, van deze drivers gebruikmaken. Toegegeven, sommige van deze merken lonken inmiddels voor de high-end nu ook naar elektrostaten, waar ook technische verbeteringen hebben plaatsgevonden. Maar toch, planar magnetic-technologie blijft – terecht – een favoriet in de head-fi-wereld. aarom? Een dynamische driver werkt met een centraal geplaatste spreekspoel of voice coil, waardoor geluid vanuit het midden van de driver ontstaat en naar de buitenkant van de conus reist. Bij een speaker ervaar je dat niet zo, omdat de luisterafstand groot is. Maar bij grote dynamische drivers die op enkele centimeters van je oor spelen, geeft dat de indruk dat het geluid vanuit één punt (per oor) komt. Dat maakt het moeilijker om een grotere soundstage te creëren waarbij elk instrument ruim zijn plaats krijgt.

Bovendien is het uitdagend om te zorgen dat er geen break-up of vervorming ontstaat aan de randen van de conus. De materialenkeuze is daarom bij dynamische drivers zo belangrijk, net zoals de ophanging. Een planar magnetic-driver werkt anders: de hele driveroppervlakte is een membraam met een metalen lint er in geweven, waardoor de volledige oppervlakte meteen in beweging wordt gebracht. Geluidsgolven ontstaan dus niet in het midden, maar over de hele driver. Die geeft een grote geluidsfront en ook een krachtige luchtbeweging, omdat de driver meer als een piston functioneert. Het membraam zelf is licht en dus snel, wat paradoxaal is als je bedenkt dat planar magnetic-drivers meestal relatief zwaar zijn. Maar dat komt door de grote magneten die nodig zijn om het hele drivermembraam te bereiken.

Elk instrument leidt zijn eigen leven

Hoewel de Abyss wel gelijkwaardige technologie gebruikt als pakweg Audeze, zijn er forse verschillen in de implementatie. En dat levert de AB-1266 PHI CC een heel eigen geluid op, met een heel open soundstage en een hele natuurlijke basweergave. Dat frisse, ruimtelijke klank is deels het gevolg van het zeer open design. Dit is een koptelefoon voor audiofielen die thuis luisteren, niet voor mensen die iets zoeken voor een rumoerig open kantoor of om naar muziek te luisteren op de sofa terwijl de partner naar een reality show kijkt. Dat setje KEF Blade-speakers gebruik je ook niet als luidsprekertjes voor bij het koken.

Het zeer open en ruimtelijke karakter trof ons meteen toen we naar de gelijknamige eerste track van de ‘The Mechanical Fair’ van Ola Kvernberg en Trondheim Soloist luisterden, toen rond minuut 2:25 een contrabas zich bij de rest van de instrumenten voegde en helemaal toen vanaf punt 2:55 als de drumsectie in actie schoot. Dit is een heel geslaagde opname die door de Abyss helemaal zoals het hoort tot zijn recht komt. Je kunt ook niet zeggen dat de AB-1266 PHI vette bassen prominent naar voren schuift, wél bezit het een ongelooflijk diepe bas-extensie die tracks met subbassen spectaculair weergeeft. Bovendien blijft de lagere midrange bijna op magische wijze gevrijwaard van contaminatie door het laag. Dat is bij dit album nog wel lastig, want de percussie in die eerste track duikt diep en is prominent aanwezig, waardoor je zelfs op een betere hoofdtelefoon als de HD 650 of Focal Elear dat zeer laag mist en een meer in elkaar gedoken geluid ervaart.

‘Zen sickness’ van de Duitse jazzgroep Flexkögel – een bij ons weinig bekende album dat we dankzij een demosessie van Yamaha ontdekten – hebben we zo op een hoofdtelefoon nog nooit gehoord. De lage tonen op de elektrische bas komen voelbaar binnen; bij de HD 820 die we recent op test hadden misten we toch deze meer ‘lichamelijke’ ervaring. Straf is ook hoe de AB-1266 PHI CC zo levensecht instrumenten en vocals positioneert, alsof je in een grote ruimte staat kijkend naar een podium waar iedereen op zijn plaats staat. Dat hebben we ook bij de hectische fusionjazz van Taxiwars of de 25ste verjaardagseditie van REM’s ‘Automatic for the People’. Bij ‘Drive’ is alsof we op een live-optreden staan – en dat is een kostbare ervaring, want dit onderscheidt de betere hoofdtelefoons van exemplaren waarbij op andere zaken werd ingezet. Deze eigenschap redt zo goed als het kan ook minder volmaakte opnames, zoals het ‘Purple’-album van metalgroep Baroness met het epische ‘Shock Me’. Als een echte allrounder met Amerikaanse roots heeft de Abyss weinig problemen met dit genre, in tegenstelling tot veel andere vlaggenschepen.

Is de Abyss dan zonder gebreken? Als het over echte tekortkomingen gaat op weergavevlak, dan valt er inderdaad weinig kritiek te geven. Als je de elektrostatische weg bewandelt, kun je zonder twijfel wel een groter detailgevoel ervaren – maar dan mis je wel de zeer brede frequentieweergave van de Abyss. Een Sonoma One is heel fris en gedetailleerd bijvoorbeeld, wat voor sommige muziekgenres en doelgroepen perfect is. De AB-1266 PHI CC is dan weer meer een allrounder die minder pure detail in het hoog en presence naar voren schuift, maar waar het totaalplaatje beter klopt.

Een album zoals ‘All the Ghosts’ van Gwyneth Albert, die we bezitten een matige AAC 256 kbps, zou in deze kwaliteit op de Sonoma One wellicht moeilijk te beluisteren zijn omdat compressie-artefacten heel storend zouden zijn. Bij de Abyss hoor je ook de tekortkomingen van deze kwaliteit, maar maakt de meer evenwichtige weergave ook slechter bronmateriaal genietbaar blijft. Min of meer dan. Een belangrijker rol is hier ook weggelegd voor de DAC en de filters die het toegepast, want de keuzes die in dit onderdeel worden gemaakt kunnen compressie-artefacten net verhullen of accenturen. De Linn Klimax DSM was in dit geval een uitstekende keuze, al kunnen we ons inbeelden dat bijvoorbeeld een Chord Dave ook een prima optie. Zelf luisterden we ook met plezier via de Chord Hugo 2 (die we dan apart versterkten).

Elimineren is echter onmogelijk, dus je luistert gewoon beter lossless.

Je moet ook rekening houden met de lagere gevoeligheid van de Abyss, waardoor hij versterkers toch wel dwingt om met meer over de brug te komen. Dat kunnen ze niet allemaal, vandaar ook dat we die massieve elevenXIaudio Formule S met zijn aparte voeding meegeleverd kregen. Die leverde de stabiliteit en vermogen die de Abyss AB-1266 nodig heeft – al wist ons Phonitor 2 dat klusje ook te klaren.

Conclusie

Het is moeilijk om bij een hoofdtelefoon van deze prijsklasse zomaar te zeggen: “Loop naar de winkel en koop het”. Moesten we geen rekening houden met het prijskaartje, dan zouden we de AB-1266 PHI CC zonder reservaties aanbevelen. Het is werkelijk een bijzondere koptelefoon die de wijde soundstage van een Sennheiser HD 800 evenaart, maar veel natuurlijker klinkt. Je hebt niet het gevoel dat een deel van het frequentiebereik geaccentueerd wordt ten nadele van een andere, al kunnen we ons inbeelden dat enkelingen toch graag iets meer presence zouden ervaren. Qua comfort valt de AB-1266 PHI CC beter mee dan je zou verwachten als je hem uit de doos haalt. Maar het blijft een groot en wat zwaarder toestel, zeker als je hem vergelijkt met een iets als de Sennheiser HD 800. Maar in de luisterstoel ga je dat wellicht niet ervaren.

+ Heel open, ruimtelijke weergave
+ Verrassend comfortabel
+ Zeer luidspreker-achtig van karakter
+ Diepe, rijke basweergave

- Forse constructie
- Heeft krachtige versterking nodig
- Bekabeling is fors
- Zeer open constructie

AB-1266 PHI CC
Prijs: 5.500 euro
Beoordeling: 4.5 / 5
Headphone Auditions

Focal Elegia

Gemaakt voor onderweg

Hifiman Sundara

Hifiman Ananda

Net zoals de Sundara de opvolger is van de HE-400i, is de Ananda de troonopvolger van de eerdere Edition X v2-hoofdtelefoon. Je zou ook kunnen stellen dat het qua positionerng de HE-560 vervangt, een koptelefoon die we goed kennen omdat het deel is van onze vaste collectie. Hoe dan ook: de Ananda is verre van het topmodel van HiFiMan, want het Chinese merk heeft nog behoorlijk wat hoofdtelefoons voor de premiumliefhebber in huis. Het deelt trouwens de ovalere vorm die de duurdere HiFiMans kenmerkt. De Ananda wordt geleverd in een mooie bewaardoos en met een bijzondere semi-transparante kabel. Wel een beetje oppassen bij rollende bureaustoelen; volgens ons is de mantel er niet tegen bestand.

Ultradun membraam

Sony MDR-Z7M2

Conclusie en waardige alternatieven