HiVisit: Estelon Forza bij Rhapsody

Centraal in deze eerste aflevering van een tweeluik staat de Estelon Forza luidspreker. Rhapsody in Hilversum organiseerde verschillende shows rondom deze creatie, waarbij de aansturing steeds verschillend was. In deel I gaan we in op de luisterimpressie en op wat deze luidspreker kan en doet, waarbij we expliciet vermelden dat het niet om een volwaardige review gaat. In deel II, op de volgende pagina, gaan we in gesprek met een aantal belanghebbenden rondom deze Forza, de aansturing én de gebruikte audioracks.

Uw auteur kon drie keer luisteren naar de Forza in verschillende configuraties en ook naar de Audio Research elektronica die zowel de Forza als de Wilson Alexx V aanstuurde. De laatste bij Reference Sounds in Almere. Rhapsody plaatste de apparatuur op racks van Bassocontinuo.

Deel I: Estelon Forza

De wereld van de echte high-end is fascinerend. Het ultieme doel van deze systemen is om de realiteit zo dicht mogelijk te benaderen. Dat kan in principe ook met kleinere en zeer betaalbare systemen, maar dan moet je zeer goed weten wat je doet en veel ervaring hebben. Een kenmerk van de ultieme high-end is dat het meestal om grotere systemen gaat. Die voegen namelijk nog eigenschappen toe die met kleinere set-ups minder haalbaar zijn. Denk maar aan een gevoel voor schaal, ultieme rust en autoriteit, grenzeloze power, een frequentiebereik vanaf 12Hz en kracht achter elke frequentie binnen de waarneembare schaal.

Hoe beter, geavanceerder en kostbaarder elektronica en luidsprekers zijn, hoe lastiger het is om daar een goed systeem mee samen te stellen. Ook dat vergt kennis en jarenlange ervaring. Het is niet zo dat als je alles bij elkaar smijt met een exorbitant prijskaartje, dat je dan een perfect presterend systeem hebt.

Een andere noodzakelijke voorwaarde voor iemand die zulke systemen bouwt, is dat je heel veel ervaring moet hebben met live muziek. Met studio’s, opnametechniek, concerten en muziekinstrumenten. Je bent dan ook in staat om te herkennen waarom bepaalde high-end systemen zo goed zijn. Het is opmerkelijk dat het voor de meeste consumenten heel lastig is om te leren luisteren. Mogelijkerwijs omdat de menselijke soort toch vooral visueel georiënteerd is.

Onze gehoormatige functie is wellicht verwaarloosd, omdat we het gehoor minder nodig hebben als waarschuwingssysteem tegen bedreigingen en gevaar. In de oertijd was dat van fundamenteel belang en wellicht nog voor degenen die zich moeten storten in het Amsterdamse verkeer. We moeten dus leren luisteren en dat is vaak een heel lang traject. Pas na een heel veel oefening kun je de kwaliteiten van echt realistisch klinkende systemen herkennen, begrijpen en relateren aan de werkelijkheid. Die kwaliteiten kunnen soms heel subtiel zijn, aldus Lorenzo Belloli, de eigenaar van Bassocontinuo. Volgens hem vergelijkbaar met het rijden in een Ferrari. Vanuit je middenklasser kun je niet zomaar in een high performance sportscar rijden. Je houdt zo’n ding niet op de weg, maar je begrijpt ook niet waar de soms subtiele extra kwaliteiten zitten. In analogie daarvan heb je ook tijd en ervaring nodig om echte high-end weergave te herkennen en te waarderen. Die lange weg naar de holy grail is fascinerend om te gaan. Voor velen is dat de essentie van de hobby.

Rhapsody

Het volgen van de eerder beschreven weg is voor Rhapsody een dagelijkse en professionele bezigheid. Ze zijn dan ook al een eindje op weg en de kennis en ervaring die daar is met betrekking tot het bouwen van superieur klinkende systemen is in de verre omtrek bekend. Met de woorden van Harry is het elke keer weer ‘shocking’ wat er mogelijk is met allerlei nieuwe apparatuur die dan wordt neergezet en zorgvuldig ge-tuned. Zo’n systeem kost dan pakweg 6 ton en is volgens Harry echt goedkoop voor wat het doet. Maar, ook voor de modale muziekliefhebber is Rhapsody in staat om spraakmakende en betaalbare setjes te bouwen.

Eigenlijk koop je in een echt goede audiowinkel geen apparatuur. Je koopt een advies en de service om zo’n systeem thuis te tunen. De hardware komt daar dan in feite gratis bij. Wie al een tijdje rondloopt in de audiowereld weet hoe belangrijk zo’n advies is. 

Setting

De Estelon Forza is een nieuwe luidspreker. Rhapsody organiseerde een aantal showdagen rondom deze Forza. Initieel aangestuurd door apparatuur van Audio Research. Vervolgens door een set van het Zwitserse CH Precision. Uw auteur maakte nog een uitstapje door de Audio Research set ook te beluisteren op de nieuwe Wilson Alexx V.  Dat geeft enige verdieping, omdat je dan een beeld krijgt over hoe de Audio Research elektronica reageert op de Forza en ook op de Alexx V. Het is namelijk lastig om, als je luistert naar een systeem, bepaalde eigenschappen toe te wijzen aan individuele componenten.

Dus, voor welke waarneming is de luidspreker verantwoordelijk? Wat herken je in de versterker en de kabels en wat kun je toeschrijven aan de specifieke combinatie (match) van al die componenten? Vervolgens is de Forza drie keer beluisterd met elektronica van CH Precision.

In het tweede deel van deze Hi-Visit, gepubliceerd op de volgende pagina, volgen interviews met Alfred Vassilkov (Estelon), Ilias Koutromanos (Estelon), Martin Odijk (More Music), Brandon Lauer (Audio Research), Lorenzo Belloli (Bassocontinuo) en Harry van Dalen (Rhapsody). Iedereen was live aanwezig. De pandemie maakte in dit stadium nog geen online-afspraken noodzakelijk.

Forza

De Forza is een pièce de résistance, maar tegelijkertijd een objet d'art. Het is een diepe filosofische vraag waarom de dames de luidsprekers altijd minimaal uit het zicht willen hebben en het liefst helemaal uit de woonomgeving. Interesseert de hobby van hun huisgenoot ze helemaal niets? Houden ze niet van muziek? Hebben ze een genetisch defect? Of hebben de ladies een fijnbesnaarder gevoel voor esthetiek, vormgeving en schoonheid en zijn de heren een primitievere versie van de menselijke soort?

Wie roept dat luidsprekers niet altijd het toonbeeld zijn van iets dat mooi is, heeft een punt. Maar, op het gebied van design is het laatste decennium zeker iets gebeurd. Bij de introductie was Estelon zeker spraakmakend op het gebied van design. Je moet namelijk iets doen om op te vallen in de grauwe massa van luidsprekers, waarvan de meeste allemaal opgetrokken zijn uit dezelfde zes plankjes. Nieuwe materialen hebben zeker bijgedragen aan de hogere designwaarde van een aantal luidsprekers. Het gebruik van kunststoffen geeft akoestisch en designmatig veel ruimere mogelijkheden omdat je veel meer vormen kunt maken. Alfred merkte op dat de Estelon luidsprekers bij zijn klanten over het algemeen vrij in de kamer mogen staan, waar andere exemplaren tegen de muur worden geplakt. Estelon bouwt dan ook bewust fraaie weergevers en termen als elegant, vrouwelijk en charmant, maar ook als ‘opvallend anders’  zullen herkenbaar zijn. 

Techniek

Hoe mooi de Forza en de andere Estelon luidsprekers ook zijn, ‘form follows function’ geldt hier nog steeds. Alfred, hier rechts op de foto met Harry, is niet de hobbyist die zomaar even een luidspreker in elkaar flanst. Hij is een afgestudeerd akoestische ingenieur die al een trackrecord heeft van 25 jaar op het gebied van het ontwerp van professionele luidsprekers, voordat Estelon in zicht kwam. Estelon zelf bestaat 10 jaar. De Forza is dus het resultaat van toegepaste computertechniek, berekeningen, materiaalkennis en analytische luistersessies. Niet alleen bij Estelon zelf, maar ook bij Accuton, waar de ingenieurs drivers ontwerpen en bouwen op specificatie van Estelon.

De Forza hoort thuis in de Flagship Series, waar de Estelon Extreme het topmodel is. Met een hoogte van 2 meter en een gewicht van 250 kilo (per luidspreker) kan dit model (de Extreme) toch aangestuurd worden met versterkers vanaf 50Watt (minimaal zelfs 20Watt) en past in een kamer vanaf 50 vierkante meter. Het rendement is dan ook 91dB.

Het gewicht komt voor een deel uit het composiet, dat deels bestaat uit marmerdeeltjes.  Voor wie dat wil is er nog een Estelon Extreme Limited beschikbaar, waar de onderste frequentiegrens nog 5Hz dieper gaat (vanaf 20Hz). De Forza is het ‘onderste’ model in de Flagship series voor degenen die net 50 euro te kort komen om een Extreme aan te kunnen schaffen. Met een hoogte van 1.77 meter en een gewicht van 150kg, kan deze weergever al geplaatst worden in kamers vanaf 40 vierkante meter. Door de gevoeligheid van 90dB kan er al vanaf 20Watt geluisterd worden. Alfred heeft wel een voorkeur voor solid state versterkers.

Opbouw van de Forza

Er is een tweetal 250mm(11 inch) CELL Aluminium Sandwich Accuton woofers, specifiek gemaakt voor Estelon. Ze hebben een lange lineaire uitslag. Vervolgens een mid woofer van 190 mm (8 inch). Hier wederom een CELL Aluminium Sandwich Accuton exemplaar. De midrange driver is een 168 mm (7 inch) CELL Ceramic Accuton en de tweeter een 25 mm (1 inch) CELL Diamond Accuton. Het CELL-concept motor systeem wil zeggen dat de voicecoil vrijwel dezelfde diameter heeft als het membraan. Dat draagt bij aan de enorme kwaliteit van de laagweergave. De diamond tweeter loopt door tot 60kHz. Binnen het door mensen waarneembare frequentiegebied zijn er geen vervormingen.

Estelon claimt dat deze tweeter bijdraagt aan de 3D imaging van de luidspreker , de precisie van de imaging en de micro detaillering. Geluiden klinken daardoor natuurlijk, snel en dynamisch.

Vorm

De Estelon luidsprekers hebben een kenmerkende vorm, waarin de drivers een plaats krijgen. Waar Alfred tijdens het interview met name op wees, is dat de vorm van de luidspreker en de plaatsing van de drivers het resultaat zijn van zeer bewuste keuzes. Niet alleen zomaar een keuze, maar er is een hele technische onderbouwing waarom dat zo is. Als de zelfbouwers nu goed opletten, dan kunnen ze hun eigen Estelon bouwen.

Voor uw recensent is het belangrijk om de relatie te kunnen leggen tussen wat je ziet (het ontwerp) en hoe dat dan klinkt. Je krijgt dan een exact inzicht hoe de techniek leidt tot specifieke geluidsmatige kenmerken. Om de gewenste vorm van de behuizing te kunnen krijgen werd een specifieke kunststof ontworpen.

Dat proces duurde 5 jaar. De ingenieurs riepen eerst dat dit onmogelijk zou zijn. Maar, toen kwam er een jonge technicus en die kreeg het gewoon voor elkaar. Het is dus interessant om een korte analyse te maken, waar de vorm van de luidspreker gerelateerd wordt aan de geluidsmatige effecten. De Forza is puur bedoeld voor een woonkamer met een normale vloer, muren en plafond en niet voor hele steriele ruimten. De luidspreker is smal in het midden en heeft een brede basis en ook een ruimer ‘bovendeel’. Het onderste deel biedt plaats aan de beide woofers. Ze hebben uiteraard een hoog intern volume nodig. De woofers zijn daarin symmetrisch geplaatst. Estelon noemt dat Symmetric Driver Loading (SDL) en daardoor bewegen de woofers identiek maar zitten elkaar niet in de weg. Technisch gezien ondervinden ze zowel binnen als buiten de behuizing dezelfde load (druk). Het draagt uiteraard bij aan de kwaliteit van het laag.

Op de foto rechts nogmaals Alfred Vassilkov en Harry van Dalen, nu met Martin Odijk van More Music

De tweeter moet ongeveer op oorhoogte zitten. Dat geeft, volgens Alfred, de goede hoogte van stemmen en instrumenten in een stereobeeld en per definitie een goed stereobeeld. De tweeter heeft ook een 'zacht' oppervlak nodig zonder hoeken om een goede dispersie te krijgen. De midwoofer is hoger geplaatst dan de tweeter. Voor de woofers is een lager crossover point gekozen met wat daarboven is. In een huiskamer is de wave (van de woofer) namelijk groter dan de kamerafmetingen. Dat kan resulteren in resonanties en afwijkingen. Door het lagere overnamepunt (de woofers lopen dus minder ver door 'naar boven') kunnen de woofers ook iets lager bij de vloer worden geplaatst, zonder dat dit problemen geeft en ze profiteren dan ook nog van een klein beetje support dat de vloer biedt.

Wat de woofers dus niet weergeven wordt nu uitgevoerd door die hoger geplaatste midwoofer. Het bovenste deel van het laag (geleverd door de midwoofer) is door de hogere plaatsing nu meer geconcentreerd. Het geluid wordt daardoor op een natuurlijker manier gepositioneerd in de ruimte, is minder gekleurd (geen vloerreflectie) en draagt bij aan een betere stereo afbeelding.

De midwoofer en de midrange hebben een specifiek kastvolume nodig en voor de midrange driver moet die behuizing geen hoeken hebben. Anders heb je geen goede dispersie (afstraling) en zijn er diffracties (daarbij kaatsen de geluidsgolven tegen de behuizing en stuur je dus vertraagde reflecties de kamer in). Denk dus aan kleuring en tijdversmering. De tweeter, midwoofer en midrange driver zitten in het bovenste en iets bredere deel.

Aan de binnenkant is de behuizing ook zonder resonanties. Onder andere door niet parallele wanden te gebruiken. Door de vorm van dit deel is er geen dispersie en het geluid van de drie drivers bereikt de luisteraar op hetzelfde moment. Het geluid is ongekleurd en heeft de juiste afstraling. Het heeft daarmee het geluid van flat panels. Als de midrange driver en midwoofer lager dan de tweeter zouden zitten, zijn deze dichter bij de vloer en kunnen dan gaan kleuren door reflecties van de vloer. Die reflecties combineren dan met het directe signaal van de driver en onze oren kunnen die signalen niet uit elkaar houden. Het klinkt dan als vervorming.

Vanuit het perspectief van golven maakt de tweeter een verschil.  Onze oren kunnen daar wel een verschil maken tussen het directe en het gereflecteerde signaal. In ieder geval dragen alle genoemde maatregelen bij tot een minder gekleurd en vervormd signaal. 

Luisteren met Audio Research

Tijdens de eerste luistersessie werden de Forza’s aangestuurd met de Audio Research REF160M monoblokken en de 6SE voorversterker. Niet dat de aanvullende gekozen broncomponenten onbelangrijk zijn, maar het is niet juist om als eerste te investeren in zulke componenten en dan te verwachten dat je een perfect spelend systeem hebt.

Goed geluid begint als eerste met een perfecte systeembasis. Dat is de match tussen luidsprekers en versterkers via de kabels en vervolgens de plaatsing in een goede akoestiek. Als dat echt klopt kun je na gaan denken over de bron. Je kunt daarmee opschalen in kwaliteit. Van mp3 tot een machine die stereo draait vanaf een 1 inch tape met 30ips. Maar, je weet dan zeker dat elke aangesloten bron altijd de maximale kwaliteit laat horen.

Wat direct opviel, tijdens de eerste tonen, is dat de Forza’s extreem homogeen klinken. Het was een enkel samenhangend geluid, zonder dat de indruk bestaat naar een aparte tweeter, midrange en woofers te luisteren. Feitelijk een perfecte puntbron. De AR-set klinkt allesbehalve warm en heeft geen uitgesproken ‘buizengeluid’. Maar, de charme van buizen, in de vorm van een soort toegevoegde verdiepende harmonische inhoud, kwam hier aangenaam naar voren. Wat ook opvalt is dat alle eigenschappen die onderdeel zijn van de ‘perfecte’ weergave aanwezig zijn, maar op een samenhangend en integraal en wellicht bescheiden level.

Dat betekent dat er geen eigenschappen uit de bocht vliegen die de aandacht op zichzelf vestigen. Zoals bekend van buizenversterkers is de midrange glorieus en verlies je enige drive aan de frequentie-uiteinden. Het laag is subliem, maar het is geen solid state laag. Ook is er een ervaring van iets softer hoog. De Forza’s zijn daarin gewoon ‘totally revealing’. Ze laten gewoon genadeloos horen wat erop aangesloten is.

Hoewel de set in deze configuratie natuurlijk al een niveau bereikt waar de meesten alleen over kunnen dromen, zou je vanuit het standpunt van een studio-technicus of muzikant op kunnen merken dat er een nog iets realistischer geluidsbeleving mogelijk zou kunnen zijn. Maar, to be fair, er zullen ook muziekliefhebbers zijn die met deze set gelukkig kunnen zijn. Bij Rhapsody hebben ze er in ieder geval alles aan gedaan om deze systeem match zo goed mogelijk te krijgen.

Intermezzo bij Reference Sounds

Op uitnodiging van Michael Huigen en de hier op de foto gezette Brandon Lauer kon uw auteur bij Reference Sounds luisteren naar dezelfde AR-set, maar dan aangesloten op de Wilson Alexx V.  Zo’n Wilson is geen pussy die je even plaatst en dan kun je luisteren. Wilson heeft een focus op time alignment en het vergt enige inzet en kennis om zo’n luidspreker fase lineair in te regelen. Denkend aan de systeem basis vormde de AR-Wilson combinatie een super match. Dat vraagt dan meteen om broncomponenten van een hoog niveau.

Reference Sounds heeft de set daarom voorzien van een dCS-converter. Kennelijk zijn de Wilson luidsprekers makkelijker aanstuurbaar door de potente AR-versterkers, want er klonk een fenomenaal laag met een geluid dat veel upper ambiance liet horen en een soundstage die niets aan de verbeelding overliet. Wat indrukwekkend is, is de vulling van die stage. Met de juiste opname staat er echt een dichte en gevulde muur van geluid.

Op elke locatie binnen de soundstage is dan wel iets te beleven. Kleine geluidjes, dynamische contrasten en details die de aandacht vragen en bijdragen aan de immersive experience die dit systeem presenteerde. Je gaat dan in een toestand van uiterste, door het systeem getriggerde, geestverruiming naar huis, met duizend onopgeloste vragen en je blijft vervolgens dagen uit de buurt van je oude Kenwood-setje.

Opnieuw naar Rhapsody

Zoals gebruikelijk bij Rhapsody wordt daar ook geëxperimenteerd met verschillende systeem matches. Alfred had al aangegeven dat de Forza een solid state aansturing erg kan waarderen. Die kwam in de vorm van een complete CH Precision set. De ‘10-serie’ (L10 Dual Monaural Twin-Chassis Line Preamplifier en M10 Twin-Chassis Power Amplifier). Ook het frontend werd samengesteld uit CH Precision componenten. Daarnaast de DÖHMANN Helix One MK2 draaitafel.

CH Precision werd opgericht door Florian Cossy en Thierry Heeb. Beide heren komen van Goldmund. Het doel van CH Precision is duidelijk. Namelijk audiocomponenten ontwerpen die het originele signaal zo min mogelijk aantasten. Bestaande technieken krijgen dat niet helemaal voor elkaar, vandaar dat het bedrijf een aantal nieuwe benaderingen heeft bedacht. De M10 is een potente eindversterker die uit twee chassis bestaat en die wegen opgeteld zo’n 131 kilo. In 8 Ohm levert deze stereoversterker 550Watt per kanaal. Belangrijker is dat de M10 kennelijk een ijzersterke grip heeft op de Forza’s. Deze eindversterker klinkt neutraal en is totaal in controle. De CH Precision set vormt een zeer goede match met de Forza.  

Luisteren

De sets die Rhapsody door het jaar presenteert bieden allemaal een zeer hoog niveau. Niet alleen setjes met een astronomisch prijsniveau, maar ook combinaties die voor een bescheidener investering veel muziekplezier kunnen bieden. De focus met al die sets is dat het zo live en realistisch mogelijk moet klinken. Dat is het ultieme doel van high end audio.

Zonder andere sets tekort te doen, is uw auteur dit jaar erg getroffen door de performance van de MBL 101 X-treme Omnidirectional loudspeaker en recent door de Forza, aangestuurd door de CH Precision set. Dit niveau van weergave hoort bij het beste dat mogelijk is. Maar, zowel Harry, Martin als Lorenzo gaven aan dat je als luisteraar ook veel ervaring moet hebben om de, soms subtiele, kenmerken van zulke systemen waar te nemen en te kunnen waarderen. Het is een groeipad, maar dat is het leuke van de hobby.

Je haalt ook niet in een halfjaar je zwarte band. Ook de investering in zo’n systeem is voor sommigen van ons wat verder verwijderd dan de dichtstbijzijnde ster. Als je denkt aan mogelijke klanten gaat het al gauw over royale erfenissen, koele Martini’s, zomers bivakkeren in The Hamptons, een chique interieur met Chesterfields, een butler, even flink shoppen in Bond Street en de obligate SUV om de Welsh Corgies of Huskies uit te laten. Zo’n setje Forza’s is dan een mooie completering van deze lifestyle.

Mooie dame

Ondergetekende ontmoette enkele weken geleden een jonge dame. Vervolgens stond ze voor me, op een afstandje van pakweg 3 meter. Ze speelde op een Pietro Guarneri viool uit 1725. Dat was een ongelooflijke ervaring. Niet alleen vanwege de muziek, maar die viool klinkt fenomenaal. Zo’n enorm rijke en diepe klank in de middenregisters. Dat geluid zet zich dan muurvast in je geheugen en blijft een soort eeuwigdurende referentie. Daar werd direct mee gelinkt tijdens de eerste luistersessie met de Estelons. Er draaide toen een track met een viool, waardoor direct de verschillen duidelijk werden met de Guarneri, maar hoe dan ook een enorme herkenning ontstond met die live-performance. Want het Estelon systeem met CH Precisions klinkt ongekend live. Het is alsof je in de studio bent en de band staat voor je. Vervolgens word je in die ruimte opgenomen vanwege de zogenaamde ‘upper ambiance’.

De beste systemen presenteren de hele akoestische omgeving van de opnamelocatie. Dat is iets anders dan een soundstage, waarin alle geluidjes ruimtelijk gespreid zijn. De weergave van de hele akoestiek, met alle subtiele cues en details is iets dat niet alle systemen kunnen. Die omgeving en ook de geluiden van stemmen en instrumenten komen vanuit de absolute stilte. Dat wordt wel eens een black background genoemd, maar die is hier wel sterk aanwezig. De ruimtelijke afbeelding doet ook bijzondere dingen.

Dat viel op terwijl er een track werd gedraaid van Rembrandt Frerichs. Het leek alsof de studioruimte achter de luidsprekers echt rechthoekig was, inplaats van een boogje dat veel systemen achter de luidsprekers toveren. De piano stond ook echt op de vloer, inplaats van op enige hoogte te zweven. De soundstage was ook enorm diep en breed. Met AR bleef het beeld tussen de luidsprekers. Met CH Precision werd het beeld zo breed als de luisterruimte. Ook de andere instrumenten op de Frerichs  opname maakten een soort contact met de vloer. Daarnaast biedt het systeem een enorme rust. Het is al genoemd dat de integratie subliem is. Er is een enkele muur van geluid, zonder dat deze afkomstig lijkt te zijn van de luidsprekers of de individuele drivers. Er is totaal geen kleuring in het systeem. De balans is perfect en het laag hoort bij het beste laag dat je kunt wensen. Heb dat afgelopen jaar alleen gehoord bij het L’Acoustics Syva systeem en de MBL. Het laag gaat diep, is subliem in balans, tunefull en kent geen grijntje uitslingering. Het levert ook geen walm op van ongecontroleerd en dik laag.

Er is uiteraard nog veel meer te vertellen over de Forza. Tijdens de laatste luistersessie draaide Harry de nieuwe release van Kind of Blue, op Analogue Productions. Vanaf de Helix One werd je letterlijk getransporteerd naar Columbia's 30th Street Studio in New York op 2 maart en 22 april 1959. Hier valt weer het enorme realisme op. Maar ook dat de band daar op de studiovloer staat en als fysiek object een zeker gewicht heeft.

Veel hifi-systemen presenteren de muziek als een soort ijl en massaloos in de lucht hangend gebeuren. De Forza geeft het muzikale gebeuren een zekere grijpbare massa. Moet hier trouwens nog uitzoeken welke Kind of Blue release nou het beste klinkt. De nieuwe AP-uitgifte of de MFSL dubbel elpee op 45 toeren. Maar, het Forza-CH Precision systeem klinkt ongekend realistisch en komt daarbij dicht in de buurt van de spreekwoordelijke holy grail. Er zijn van die momenten in het leven dat je echt toe bent aan dit soort prestaties.

Epiloog

De Estelon Forza hoort bij de beste luidsprekers die beschikbaar zijn. Het is een cost no object weergever die volledig vanuit performance en design requirements is ontworpen. Een ander verhaal dan producten die vanuit de focus van investeerders worden gebouwd. Het hele avontuur toont ook weer eens aan dat het niet volstaat om gewoon een aantal componenten met een hoog prijskaartje bij elkaar te smijten. Geen probleem als je gewoon geluid wilt. Maar, in het streven van een zo natuurlijk en realistisch geluidsbeeld is de match van fundamenteel belang.

Meer weten over deze bijzondere speakers? Lees dan de interviews met het team op de volgende pagina!

Interviews

In deze tweede helft van onze HiVisit bij Rhapsody volgt zoals gezegd een aantal interviews met diverse hoofdrolspelers uit de wereld van de Estelon Forza. Er werd gesproken met Alfred Vassilkov (Estelon), Ilias Koutromanos (Estelon), Martin Odijk (More Music), Brandon Lauer (Audio Research), Lorenzo Belloli (Bassocontinuo) en Harry van Dalen (Rhapsody). Iedereen was live aanwezig. De pandemie maakte in het stadium van deze HiVisit nog geen online-afspraken noodzakelijk.

Van links naar rechts: Olaf van Wijk (More Music), Alfred Vassilkov (Estelon), Martin Odijk (More Music), Lorenzo Belloli (Bassocontinuo) en Ilias Koutromanos (Estelon)

Interview Forza en Audio Research

De Forza werd tijdens een van de demo’s aangestuurd met de Audio Research REF160M eindversterkers en de Reference 6SE voorversterker. Met Brandon Lauer, Audio Research’s Director of International Sales en tevens Marketing Director werd verschillende keren gesproken.

AR staat weer op eigen benen?
Een jaar geleden veranderde AR van eigenaar. Het was twaalf jaar lang onderdeel van Fine Sounds Group. Dat leverde goede dingen op, maar ook slechte ervaringen, Wat niet veranderde was het proces waarmee producten worden gebouwd. Dat was een goede zaak. Bill Johnson besloot om met tubes te gaan bouwen, in een tijd dat alle producten inzetten op de transistor. Bill stuurde op performance. Hij wilde de weergave van muziek verbeteren. Dat is gelukt, want we krijgen al vijftig jaar lang awards en goede reviews. Het doel is om dat ook voor de komende vijftig jaar door te zetten.

Brandon Lauer (AR) bij Reference Sounds in Almere

Harry merkt op dat Audio Research de de facto standaard is in de wereld. Iedereen vergelijkt zijn product met AR. AR is daarmee de benchmark waar elk ander buizenproduct aan wordt afgemeten en dat zegt dus iets.

Hoog van de toren blazen?
Nee, we willen een bescheiden positie innemen. We realiseren ons dat de wereld ook voorruit kijkt en dat er innovatie is op het gebied van versterkerontwerp,  Met het nieuwe eigenaarschap van AR willen we meegaan in die ontwikkeling en alles uit de producten halen dat mogelijk is. Dat doen we als volgt. Alles is handgebouwd. Dwain verzamelt de componenten. Bij de productie beginnen ze met een blanco circuit board. Alle componenten worden dan met de hand bevestigd en gesoldeerd. Een machine kan dat in 5 minuten, maar het kost ons 3 tot 5 uur. Daarom klinkt het beter en het is meer consistent.

De kwaliteit van deze productiemedewerkers is zeer hoog. Ze hebben vaak tientallen jaren ervaring met soldeerprocessen. De circuit boards worden getest en gaan door een break-in proces. Er wordt ook naar elk individueel product geluisterd. Warren Gayle is degene die alle producten ontwikkelt. Hij is het auditief geheugen van het bedrijf. Hij heeft de absolute controle over het AR-geluid. Hij zet elk individueel product in zijn luisterruimte, laat het opwarmen en luistert. Het moet klinken zoals hij het heeft ontworpen voordat het wordt geshipt.

Wat valt er aan tube-amplifiers nog te verbeteren?
De manier waarop je een buis implementeert in een bepaald circuit heeft gevolgen. We ontdekten dat het materiaal van het circuit board invloed heeft op het geluid. Van elk component, of het condensatoren zijn of de bedrading, onderzoeken we de invloed op het geluid. Alle condensatoren worden bijvoorbeeld exclusief voor ons ontwikkeld en zijn handgebouwd. We hebben drie leveranciers en de impact van een condensator op het geluid is groot.  Denk aan snelheid en time alignment.

Interne bedrading en transformatoren spelen ook een belangrijke rol. We gebruiken geen off-the-shelf transformatoren. Warren kijkt ook naar de dempende werking van materialen. Hij ontwikkelde in de tachtiger jaren een draaitafel. Vanuit die ervaring gebruikt hij nu verschillende dempende materialen in de AR-producten.  Warren deed zelfs onderzoek naar het power input chassisdeel. Dat is voor veel fabrikanten gewoon een standaard onderdeel, maar niet voor AR.  Het zwarte power cord dat meegeleverd wordt, is door Warren geselecteerd. Dus geen goedkoop power cord, maar degene die het beste klinkt. Tijdens het luisteren draait Warren ook de polariteit van de zekering om. Velen zullen dat idioot vinden, maar volgens Warren maakt dat een verschil. Het komt erop neer dat elke kleine stap een verschil maakt en het is de combinatie van al die kleine dingen, die we de afgelopen vijftig jaar vonden, die uiteindelijk een groter verschil maakt. 

Auto-bias?
In vergelijking met de vroegere generaties AR-apparatuur gebruiken we nu een verbeterde versie van de auto-bias. Die heeft veel minder een ongunstige klankmatige invloed. Door auto-bias ontstaat ook een betere betrouwbaarheid. De moderne AR-producten lijken een beetje op high performance auto’s. Alles is ‘pushed to the boundaries’. Daardoor zijn de vroegere problemen met tubes nagenoeg verdwenen. Security-circuits zorgen voor meer betrouwbaarheid maar ook voor een langere levensduur.

Harry merkt op dat de AR-sound nog steeds herkenbaar is, maar met veel meer transparantie en kwaliteit dan vroeger. Hij benadrukt dat er een verschil is tussen een apparaat checken en er echt naar luisteren voordat het apparaat de fabriek verlaat, zoals AR doet.

Welke tubes gebruikt AR?
We hebben een eigen werkwijze met betrekking tot tubes. We gebruiken altijd regulier verkrijgbare buizen. Er zijn momenteel minder tubes beschikbaar, met name de vintage NOS buizen. Een aantal daarvan kunnen fantastisch klinken, maar wij repareren alles dat hier ooit is gebouwd.  Investeren in onze producten zien wij als een levenslange investering. We bouwen producten die generaties lang mee moeten kunnen. Daarom gebruiken we altijd buizen die regulier commercieel beschikbaar zijn. Over twintig jaar zijn er gewoon geen vintage NOS buizen meer beschikbaar. Momenteel komen al onze buizen van Sovtek.  We hebben naar alle beschikbare buizen geluisterd, maar deze geven de beste consistentie.

Sovtek is geen niche fabrikant. Ze kunnen gewoon de hoeveelheden leveren die we nodig hebben. We doen wel een selectie. Buizen moeten binnen bepaalde performance-criteria passen. We hebben vervolgens een voor ons ontworpen inbrand systeem. Ze gaan daar twee dagen in. De electrische specificaties van een buis veranderen in het begin een klein beetje. In die twee dagen stabiliseert dat. Elke buis in een AR-product kent twee cijfers die wij schrijven op de base van de tube. Dat zijn de testnummers. Dat is om te matchen. Alle buizen werken dan op hetzelfde niveau. Dat geeft een betere consistentie en levensduur. Mocht er een tube weigeren, dan kan er op basis van die cijfers een buis vervangen worden. Dan hoeft niet de hele set in een keer vervangen te worden. 

Je gaf eerder aan dat verbetering van AR-producten geleidelijk verloopt?
Het is bij ons een organisch proces. Niet in de zin dat Warren opeens een betere versterker moet gaan bouwen. De producten hebben een life-cycle en je ziet in versterkerland elke 5 jaar een verandering.  Onze leveranciers van onderdelen werken zelf steeds aan nieuwe producten en technieken. Warren pakt dat op en luistert. Na een jaar of vier heeft Warren voldoende nieuwe technieken om dan weer toe te passen in nieuwe producten. Door de combinatie van al die ontdekte en toegepaste kleinere verbeteringen, biedt het eindproduct dan uiteindelijk een grotere kwaliteitstoename.

AR klinkt niet als een tube-amplifier. Hoe is het geluid te omschrijven?
Bill zocht naar high definition sound. Niet naar dat zachte en warme buizen soundje. Het is echt high definition en high resolution. Daarom zijn we ook niet bezig met single ended versterkers.  Dat zijn mooie versterkers die enkele mooie dingen doen. Ze geven geen echt goed laag en high frequency extension. Hoewel hier system matching belangrijk is, streven wij naar meer universeel toepasbare versterkers.  AR moet een ruime verzameling van luidsprekers aan kunnen sturen. Met betrekking tot de sound, moeten de producten snel en transparant zijn. Maar Warren heeft ook een focus op de natuurlijkheid van het geluid. Hij wil geen hifi-product maken, maar een muziek-product. Dan gaat het om ruimte, soundstaging, resolutie en detaillering. De apparatuur is ook zeer stil. Er is echt een black background. Sommige solid state apparatuur is luidruchtiger dan onze tube-elektronica. We hebben dus een black background en heel veel ruimte, met name in onze voorversterkers. Er is ook sprake van ‘textural resolution’. Je hoort niet alleen een bas. Je hoort het verschil tussen een string bass en andere basinstrumenten. We zoeken engagement. Niet dat mensen het idee hebben dat er een stereo-systeem voor hun neus staat.

Interview Estelon 

Het volgende interview kent als gasten Alfred Vassilkov, oprichter en chief designer van Estelon (en tevens op onderstaande foto afgebeeld samen met Harry van Dalen bij Rhapsody in Hilversum). Daarnaast Marketing & Sales manager Ilias Koutromanos en Martin Odijk, eigenaar van More Music.

Alfred, Estelon is jouw bedrijf?
Estelon is van mij en van mijn dochters Alissa en Kristiina. Ook mijn broer Valerie maakt deel uit van het bedrijf. We hebben ook externe werknemers, maar in de basis is het een familiebedrijf.

Waarom luidsprekers in een overbezette markt?
Voordat Estelon luidsprekers ging bouwen had ik vijfentwintg jaar ervaring met het ontwerpen van luidsprekers en systemen. Ik testte filtercomponenten en ontwierp luidsprekers met verschillende materialen. Tijdens het millenium bezocht ik de grote shows in Las Vegas en Frankfurt. Het was opvallend hoe luidsprekers werden ontworpen, welke materialen werden gebruikt en hoe klanten daarop reageerden. Het gaf mij het idee dat ik iets beters zou kunnen maken. Ik had een onafhankelijk bureau met externe partners om luidsprekers te ontwikkelen, maar ik ontdekte dat ik op die manier niet verder zou komen. Mijn dochters hadden inmiddels belangstelling ontwikkeld voor de luidsprekerbusiness. Alissa studeerde business aan de universiteit en zij ontwikkelde uiteindelijk een business plan. Ze bezocht samen met mij een aantal shows en ik gaf uitleg over de fysica en achtergronden van de producten. Ze besloot daarop om mij te gaan helpen.

Het nieuwe product dat wij ontwikkelden was erg geheim. Niemand kreeg toegang tot mijn laboratorium. In 2010 zat de familie bij elkaar. Op dat moment presenteerde ik het prototype. Op deze gedenkwaardige zondag besloten we om dit product niet te verkopen aan een externe partij, maar om ons eigen bedrijf op te richten.

Drie dagen later registreerden we het bedrijf en iets later de brandname Estelon. In oktober 2010 toonden we ons prototype en in februari 2011 begon de verkoop. Op de CES was ons product te zien.

Je had natuurlijk een productielijn nodig?
We begonnen als een garage-bedrijf. We kregen een CES-award, maar de start was natuurlijk lastig vanwege de enorme competitie op de markt.

Natuurlijk best een risico om op de CES te gaan staan. Vergeleek je je product met andere luidsprekers?
Ja, maar wij hadden al heel veel vooronderzoek en voorbereidingen achter de rug. We startten niet vanaf nul. 

Hoe ontwerp je luidsprekers?
Eerst enig computerwerk en berekeningen. Daarna uitgebreide luistersessies met daaruit resulterend weer correcties, met name in de filters. De ontwikkeling van de Forza nam veel tijd. Vooral met betrekking tot de kleine nuances. Je kunt aanpassingen doen, maar dan moet je weer uitkijken dat je andere subtiele bereikte nuances en eigenschappen niet weggooit. Je kunt ook niet zo lang luisteren. Hooguit in sessies van maximaal een uur. Luisteren voor je plezier kan vele uren, maar analytisch luisteren heeft een beperkte concentratie-spanne.

Heb je een referentie in live-muziek?
In mijn geheugen is een referentie die is opgebouwd door het bezoeken van concerten en het luisteren naar instrumenten. In werkelijkheid is het niet alleen muziek. Het is ook het geluid van het woud, van de wind en andere natuurlijke fenomenen. Als ik naar minder klinkende systemen luister heb ik een slecht gevoel. Muziek wordt vervormd en breekt. Aan de ene kant kun je technisch iets doen. Maar, de andere kant is een gevoel voor muziek.

Kon je na de CES dealers en importeurs interesseren?
Ja, Estelon is een heel ander product. Een heel andere vormgeving, andere materialen en heel muzikaal.

Waarom zou ik een Estelon kopen? Wat maakt het grote verschil?
Het is de live musical performance die je kunt voelen. Los van de techniek geven veel klanten aan dat onze luidsprekers makkelijk in hun kamer passen. Akoestisch gezien, vanwege hoe het ontwerp is. Er zijn ook minder kleuringen. Die bestaan uit tijdversmering, dynamische beperkingen, resonanties en nog veel meer. Met onze luidsprekers krijg je een zeer goede plaatsing van instrumenten en voel je de ambiance en de atmosfeer. Als er twee instrumenten spelen, dan voel je de harmonie en synergie.  Er ontstaat daardoor een meer realistisch geluid. Als je door de ruimte loopt, dan blijft dat beeld ook intact.

De Forza klinkt erg integrated.
Ja. Dat geldt ook voor de mk2-versies van de andere modellen.

De Forza is wel echt bedoeld voor solid state?
Welke solid state geschikt is hangt een beetje af van de luisterruimte, de source en de kabels. Elke versterker heeft toch bepaalde karakteristieken. Het is een klein beetje wat je zelf prefereert.  (Martin geeft hier aan dat versterkers zoals Spectral, Moon en Pass Labs ook zeer goed samengaan met de Forza. De luidspreker laat simpelweg horen wat je aanbiedt. Maar je hoort steeds heel goed de akoestische omgeving en waar alle instrumenten zijn gelokaliseerd. Het is er allemaal. Het klinkt enorm geïntegreerd en homogeen. Je hoort niet apart een tweeter of woofer. Je hoort alles als een enkel geheel, net zoals bij een live-concert).

Ilias, wat doe je binnen het bedrijf?
Mm, iedereen dringt me de hele dag werkzaamheden op. Af en toe moet ik ook een souvenir meebrengen uit landen waar ik ben geweest. Maar, ik doe vooral marketing, ik zorg voor de brand image en doe sales. In mijn beleving zijn marketing en sales gelinkt. Je kunt niet alleen met marketing bezig zijn zonder contact te hebben met mensen in de industrie  die weten wat er speelt.  

Veel reizen dus?
Vanwege Covid nog nauwelijks, want ik ben nog niet zolang betrokken bij Estelon. Ben geen familie en ook niet gerelateerd. Ik kom uit Athene en niet uit Estonia. Nu woon ik in Tallinn en werk een jaar voor het bedrijf. Het bezoek aan Hilversum is mijn eerste business trip. Wat ik merk is dat door heel korte en gerichtte trips het mogelijk is om een goed beeld van het bedrijf en de producten te schetsen. Bezoeken aan een dealer of importeur, zoals dit bezoek. De grote shows zijn voor het generieke publiek.

Binnen dit soort kleinere events kun je meer discussie hebben en zaken bespreken. Daar zijn dit soort events perfect voor. (Martin benadrukt dat shows belangrijk zijn, maar dat je ervoor moet zorgen dat systemen dan perfect presteren. Hij wil dan ook de industrie oproepen om hier aandacht aan te besteden. Bezoekers zijn namelijk erg teleurgesteld als ze systemen horen die niet goed presteren. Ze haken dan af en begrijpen niet waarom zo’n systeem een bepaald prijskaartje heeft.)

(Ruud: Martin heeft hier gelijk. More Music heeft op elke show een zeer goed geluid. Maar dat is op audioshows en in winkels niet altijd vanzelfsprekend. De consument luistert 5 seconden naar zo’n systeem. Vervolgens lopen ze weg en ze weten voor altijd dat je dat specifieke merk niet moet kopen.)

Hebben jullie een market strategy?
Ja, het is eigenlijk heel simpel. We kiezen onze partners zeer nauwkeurig. Zoals je zult begrijpen krijgen we uit de hele wereld verzoeken van mensen die ons willen representeren. Maar dat is niet genoeg. We kijken naar de next step. We willen bijvoorbeeld weten of Martin van het product en het merk houdt. Als je iemand hebt die er voor gaat, dan mag je ons representeren. Dat doen we rustig en degelijk. We zijn niet van plan om in een jaar te groeien naar vijftig landen.

Harry heeft de klanten die zich een Forza kunnen veroorloven.
Niet alleen dat. Het gaat ook om de persoonlijke interactie. Dat is ook waarom Alfred met iedereen persoonlijk wil spreken. (Martin geeft aan dat het hele netwerk belangrijk is. De klant, de dealer, de importeur en de fabrikant. Met elkaar proberen ze het product in de markt te krijgen).

Alfred, de fabriek is niet langer een garage?
Nee, het is nu geschikt voor twee auto’s….. We hebben al geruime tijd veel meer ruimte met grotere kamers. Het voordeel van corona was dat we bezig konden met het veel beter inrichten van alle activiteiten over de beschikbare ruimten. We kunnen daardoor effectiever werken.

Worden alle onderdelen in huis gemaakt?
Nee, de chemische processen voor de productie van de behuizingen worden extern uitgevoerd. In het begin deden we dat allemaal in huis, Maar voor de chemicals heb je gespecialiseerde vakmensen en ook ruimten nodig. We hebben nu partners in Estonia en dat draagt bij aan de kwaliteit van het product. We gebruiken ook ceramische drivers van Accuton.

Jullie gebruiken de diamond tweeter?
Ja, maar de midrange is een ceramische driver met een spreekspoel die net zo groot is als de conus. Het is een heel dynamische midrange. De woofers zijn gemaakt volgens de specificaties van Estelon. De midwoofer heeft daarbij een apart ontwerp. We weten namelijk precies wat we willen. Het Accuton-team heeft zeer goede ontwerpers.

Plannen jullie ook het ontwerp van kleinere luidsprekers?
Ja, maar wel heel verschillende modellen. We luisteren daarbij naar onze partners, want die kennen de markt. Er is behoefte aan een entry level luidspreker. Het wordt wel een echte Estelon.

We moeten wel de garantie hebben dat deze weergever zeer goed klinkt. Anders heeft het, gezien de overvloed van luidsprekers op de markt, totaal geen zin. De planning is voor volgend jaar.

Interview Bassocontinuo 

Ten slotte een interview met Lorenzo Belloli, Founder & Chief Design Officer van Bassocontinuo. Het bedrijf maakt audio racks, maar dan op z’n Italiaans. Dat betekent het gebruik van mooie en bijzondere materialen en een gevoel voor design. De apparatuur bij Rhapsody staat tijdens de demo’s op racks van Bassocontinuo.

Lorenzo, jullie steken net even anders de markt in dan de competitie?
We hebben de benadering van het probleem veranderd. Zonder metingen en wetenschappelijke onderbouwing kun je een klant niet overtuigen van de werking van een product. We hebben hier de automotive industrie genomen als vergelijking. Als je een auto hebt, dan ken je alle specificaties. Waarom kunnen we niet hetzelfde hebben in onze hifi-markt? Natuurlijk zijn er cijfers bekend over versterkers en luidsprekers. Maar niet van een audio-rack. Het is namelijk mogelijk om de performance van een rack te meten. Vijf jaar geleden introduceerden wij het carbon fiber in onze producten en we wilden meten wat er toen gebeurde. Als je muziek afspeelt, ontstaat er veel energie in de ruimte. Vibraties zijn overal. We hebben nagedacht over hoe een cd-speler of draaitafel werkt.  De stylus volgt de groef. Als de stylus niet exact de groef volgt, dan is er geen sprake van hifi. Vibraties zorgen voor een afwijking en je verliest informatie en/of je voegt andere informatie toe.  Het gaat hier uiteraard om micro-vibrations. Vanuit de wetenschappelijke benadering hebben we deze micro vibrations kunnen vinden. 

Jullie hebben partners gezocht?
We hebben contact gezocht met een consultancy bedrijf met klanten in de automotive-, luchtvaart- en ruimtevaartindustrie. Het bedrijf is verbonden met de Politecnico di Milano, de technische universiteit. Al onze producten zijn onafhankelijk getest door deze universiteit. Ze leveren vervolgens een certificaat dat aantoont dat een rack werkt. In februari 2020 ontwierpen we zelf ook nog een aanvullende test. Als je een heel dure draaitafel plaatst op een normaal rack, dan verlies je een deel van de informatie.

We hebben daarom onze racks naar een dealer in Noord Italië gebracht. Om te kunnen vergelijken in een normale luisterruimte en niet in een laboratorium. We gebruikten een systeem van zo’n 300.000 euro en volgden wetenschappelijk verantwoorde stappen. Dus, steeds dezelfde track afspelen (Pink Floyd, The Wall), gedurende 5 minuten met 60% en 80% van het volume. Het systeem stond op een gewoon rack. In de tweede sessie stond het systeem op onze racks uit de Classic Line en tijdens de derde sessie werd onze Ultimate Line ingezet. Medewerkers van de universiteit hebben vervolgens metingen verricht.

Ruud: deze foto geeft de metingen weer. De blauwe kleur staat voor het Bassocontinuo rack dat de meeste vibraties dempt.

Wat leren de metingen?
De pieken tonen de acceleraties die de draaitafel ontvangt op basis van de bas frequenties in de luisterruimte. Elke keer als er zo’n piek is, ontstaat er een probleem met het geluid. Je mist dus informatie, of je voegt (ongewenste) informatie toe.  Bij gebruik van onze entry level racks worden de pieken in de grafiek duidelijk minder. Inzet van de ultimate racks doet de amplitude van de pieken uiteindelijk enorm verminderen. Niet in mijn belang, maar zoals de grafiek laat zien heb je met onze entry-level producten al een enorm resultaat (denk even aan ongeveer 1600 euro voor een rack). Maar, als je een absurd systeem hebt, zoals hier bij Rhapsody staat, dan heb je ons flagship product nodig.

Voor een draaitafel van 100.000 euro heb je dan een investering van 20.000 euro voor zo’n rack. Dat is dan een zogenaamd ‘wide rack’. Een smaller rack is dan weer voordeliger. Dat smalle rack weegt 150kg en de dubbele zo’n 300kg. Voor importeur More Music is het nu handig dat die racks bij Rhapsody staan, waar iedereen kan komen luisteren. Het is namelijk vrijwel ondoenlijk om ze vanwege het gewicht mee te nemen naar shows.

Uit welk materiaal zijn de planken (shelfs) opgebouwd?
Het entry level gebruikt HDF.  Een stap verder levert HDF, gelaagd hout of Vidromat op. De laatste heeft een hogere density dan HDF.  In de Revolution line wordt carbon fiber gebruikt.  Nog een stap verder is een gelaagde structuur van Vidromat en aluminium. In deze top line zijn dan nog resonators op de top shelfs en nog andere technieken

(Ruud: hier is het verstandig om de website te bestuderen, want Bassocontinuo biedt een enorm scala aan resonantiebeperkende technieken en afwerkingen).

Maken jullie ook producten op klantenspecificatie?
Er is ook een tailloring service. Rijke mensen willen vaak iets helemaal speciaal voor hen. Je ziet dat met kleding, auto’s en horloges. Veertig procent van onze business bestaat uit tailloring. Unieke producten voor individuele klanten. We hebben voor klanten de meest uitzonderlijke combinaties van bijzondere materialen gemaakt. Het is Italië. We hebben een team met allerlei leveranciers. Dat zijn vaak kleine artisanaten die speciale producten maken. Er zijn bijvoorbeeld meer dan zevenhonderd kleuren beschikbaar voor de stitches voor lederen bekleding. We proberen hifi en design te combineren. We werken samen met een architect die van buiten de hifi komt. Zo iemand heeft een clean mind en kan in deze markt iets nieuws brengen. De benadering is om steeds een andere designer te kiezen voor elke nieuwe line. In 2022 komt er een nieuwe lijn, ontworpen door een nieuwe designer.

Heeft een toplayer van een exotisch materiaal invloed op het geluid?
Nee, want het is geen structureel materiaal. Alle finishing wordt bevestigd op een standaard werkende structuur. Tailloring doen we met de Reference line en de basisstructuur van de shelf is altijd hetzelfde. De Reference lijn wordt ook aangepast en die presenteren we in 2022 tijdens de Munich show. We hebben een designer die helemaal thuis is in carbon fiber. Je moet met dit materiaal heel goed weten wat je doet.

We gebruiken carbon fiber als laagje dat op het hout wordt geplakt. Dat is alleen voor de looks. Maar, we hebben in de Revolution line structureel carbon fiber. Dat is een heel andere benadering. Carbon fiber is momenteel populair en veel fabrikanten gebruiken het.

In de Revolution line is het breekpunt van het carbon fiber 325 kilo. Het gaat dan om carbon fiber met een dikte van 1 mm. Bij een goed design verbetert structureel carbon fiber dan de performance van het rack.

Wat valt mij op als ik een platenspeler op het rack plaats?
Dat hangt af van wat je momenteel gebruikt. Je krijgt geen twee verschillende geluidsbeelden. Je draaitafel geeft wel meer informatie. Als er veel vibratie is verlies je informatie, detail, dynamics en focus. Maar, als je een goed rack hebt, zal al die informatie je luidsprekers bereiken.  Als je al een goed rack hebt, dan hoor je minder verschil. Maar, als je dan een goed ontworpen rack hebt, dan hoor je absoluut een verschil. Het is geen magic, want we zijn geen tovenaars.

(Martin gaf aan dat je moet leren luisteren en niet meteen alle eigenschappen van een set, die een ton kost, kunt herkennen en waarderen. Het is een groeipad. Als je veel ervaring hebt, herken je de toegevoegde waarde van de betere producten wel en je kunt ze dan ook op waarde schatten en waarderen. Dat is uiteindelijk ook hoe het werkt met zo’n kostbaar audiorack. Iemand met minder luisterervaring zal niet meteen de subtiele veranderingen kunnen duiden en waarderen. Als je in een Maserati stapt zul je ook niet direct alle subtiele toegevoegde waarden herkennen. Dat is ook een groeipad).

We leren dus elke dag?
Een van de grootste fouten die je in de markt tegenkomt is dat fabrikanten beweren dat ze het beste product ooit hebben. Vaak zijn ze pas drie maanden in de business.

Het is geweldig dat jullie de wetenschappelijke benadering kiezen.
We hebben het echt nodig. Veel fabrikanten vertellen een heleboel domme dingen.

Dat is marketing. Op je website reken je trouwens af met al die nonsense.
Ja, inderdaad. Als je geen wetenschappelijke insteek hebt, is het voor consumenten moeilijk om te waarderen wat je doet. Ze vertrouwen je niet. Zelf sprak ik veel met klanten en die merkten op dat een rack slechts een accessoire is. Dus, we zochten een manier om aan te tonen dat zo’n rack echt werkt. Een certificering van een universiteit is objectief en daarmee groeide het vertrouwen in onze producten.

Sommige fabrikanten maken er een potje van.
Ja, in het verleden beweerden sommigen dat ze antiresonantieverf hadden bedacht. Onze ingenieurs aan de universiteit moesten daar echt om lachen. Ze werken voor Boeing en met de remsystemen voor de Formule 1. Als ze zo’n benadering zouden hebben naar dit soort klanten, dan worden ze direct ontslagen.

Luidsprekers die muziekinstrumenten zijn?
Dat is ook zoiets. Laatst was er een fabrikant die het hout dat voor muziekinstrumenten wordt gebruikt toepast in luidsprekers. Maar, een luidspreker is geen muziekinstrument en moet neutraal zijn. De foute gedachte is dat als een viool goed klinkt , dus ook een luidspreker die je van hetzelfde hout bouwt. Ook zijn er fabrikanten die claimen dat hun rack 100 procent van de resonanties weghaalt. Dat kan helemaal niet.

De klant is ook niet gek.
Er zijn heel veel slimme klanten die ook begrijpen hoe dingen werken. Je kunt dus niet aankomen met allemaal van die marketing-onzin.

Maar, je wil ook iets moois maken.
Ja, mijn achtergrond is in de fashion industry. Het product representeert dus mijn soul. Om het te kunnen verkopen wil ik volledig overtuigd zijn dat het mooi is voor mezelf.

Je hebt ook een configurator op de website?
Je kunt daarmee je rack volledig samenstellen en dan krijg je meteen de juiste prijs. Je ziet ook meteen hoe het rack er visueel uitziet. Het voorkomt veel heen en weer communicatie tussen de importeur en dealers. Nu kan iedereen het zelf doen.

Hoge prijzen?
Het is eigenlijk heel belangrijk dat de klant kennis zou kunnen maken met hoe we de racks bouwen. Het werken met carbon fiber vergt tijd en het is een duur productieproces. Dat geldt ook voor de bewerking van andere materialen. Onze ervaring is dat als dealers op bezoek zijn, ze inzicht krijgen in hoe we werken en waarom de prijs van een product een bepaalde hoogte heeft. In een dag kunnen we maar een enkel frame en een enkele plank maken. Het vergt al twee uur om de mal met carbon te vullen. Vervolgens moet zo’n product dan 6 uur de autoclaaf in. Het is niet zo simpel. Er komt veel kijken bij de productie van zo’n rack.