Sunfire CRM 2 luidsprekers
Grote verassingen zijn vaak klein verpakt. Nu is klein een nogal ruim begrip maar iedereen die een wat meer volwassen luidspreker gewend is, zal de Sunfire CRM-2 uit de XT-serie zeker onder de noemer “kleine luidspreker” scharen. Laat u echter niet misleiden door puur de fysieke afmetingen van de luidsprekers want ook al lijken ze op het eerste gezicht op een typisch subwoofer-satelliet systeem, de prestaties liggen verre van dat.
De naam Bob Carver is al lang geen onbekende meer in de wereld van audio en Home Theater. Legendarische ontwerpen zoals de Phase Linear PL-700 of Carver M-400 versterkers hebben destijds de audiowereld op zijn kop gezet. Voor high-end begrippen relatief goedkope versterkers die de kwaliteiten van duurdere concurrenten evenaarden en vaak nog een pak meer vermogen boden ook. Na Phase Linear en Carver Corporation begon Bob Carver in 1994 met de opzet van zijn eigen bedrijf: Sunfire. Ondertussen is het bedrijf bij velen bekend om zijn True Subwoofers en de, eindeloos krachtige, eindversterkers met het gepatenteerde ‘tracking downconverter powersupply’. Een technologie waar al sinds de jaren ’70 van de vorige eeuw - gedurende de Carver Corporation periode - aan gewerkt is.
Hoewel de naam Carver onlosmakelijk verbonden lijkt te zijn met versterkerontwerpen heeft Bob Carver in het verleden al eerder een stap richting luidsprekerontwerpen gewaagd. De Carver Amazing Loudspeaker is daar een voorbeeld van. Een ruim anderhalve meter lange fullrange ribbon luidspreker met in totaal vier 12” woofers. Gezien de materiaaltechnische eigenschappen van een ribbon luidspreker en de geschiedenis welke Bob Carver met dit type luidspreker heeft, is het niet verwonderlijk dat we deze technologie terug vinden in de nieuwe XT-serie van Sunfire. Een ribbon driver laat zich het makkelijkst omschrijven als een luidspreker waarbij het diafragma wordt gevormd door een tussen twee magneten gespannen metaalfolie. Wanneer we de 15 cm grote ribbon tweeter - welke de bijna gehele baffle van de luidspreker beslaat - van de CRM-2 luidspreker nader bekijken dan zien we direct dat er iets bijzonders aan de hand is. In plaats van een enkele metaalfolie is de, uit aluminium vervaardigde, metaalfilm meermaals gevouwen. Hiermee vormt de ribbon tweeter in principe een bijna 2 meter lange ribbon driver! Een hoge getrouwe weergave, het vermogen tot het leveren van veel dBspl en een lage vervorming van een 2 meter lange ribbon gehuisvest in de kleine behuizing van de CRM-2 luidspreker is geheel volgens Carver’s principe opzienbarend te noemen. De ribbon tweeter loopt van 40Khz naar beneden tot 1,5Khz alwaar de twee 4,5” long-throw woofertjes het overnemen om de CRM-2 luidspreker te voorzien van een extensie tot ongeveer 95Hz.
Op het gebied van subwoofers en laagweergave heeft Sunfire een grote reputatie: kleine, grote slag woofers gecombineerd met een hoge efficientie en een flink dynamisch vermogen. Al deze facetten komen ook terug bij de luidsprekers uit de XT-serie. Bij de CRM-2 luidspreker zijn de twee woofertjes aan weerszijde van de luidspreker geplaatst, en niet zonder reden. Waar de ribbon een voornamelijk naar voren en smalbandig afstraalkarakter kent, zijn het de twee woofers die door hun zijdelingse afstraling voor een grotere ambiance dienen te zorgen. Het bewust gebruiken van kamerinvloeden - vroege reflecties - zal bij menig audiofiel misschien de wenkbrauwen kunnen doen fronzen maar Sunfire heeft het optredend tijdsverschil, welke door deze reflecties ontstaan, doelbewust ingecalculeerd bij het ontwerp van de CRM-2 luidspreker.
De brede afstraling in het laag moet voor de akoestische, ruimtelijke informatie zorgen terwijl de ribbon luidspreker met zijn meer precieze afstraling de nauwkeurige afbeelding moet verzorgen. Voor de centerluidspreker uit de XT-reeks, de CRM-2C wordt een ander principe gehanteerd. Bij deze luidspreker zijn de twee woofertjes aan de voorzijde geplaatst met daar tussenin de ribbon driver zoals we deze ook terug vinden in de CRM-2 luidspreker. Een significant verschil, daar de front-firing woofertjes samen met de ribbon luidspreker zorgen voor een goede focus over het gehele frequentieband welke noodzakelijk is voor de taken die een centerluidspreker moet vervullen.
De Sunfire CRM 2 uitgepakt
De luidsprekers stralen een enorme luxe uit en al bij het uitpakken is direct duidelijk dat Sunfire de eigenaar dit luxueuze gevoel wil geven. Standaard worden handschoentjes meegeleverd waarmee de luidsprekers uit de verpakking gehaald kunnen worden. Dit minimaliseert de kans op vingervlekken op de, met 7 lagen, prachtig gepolijste laklaag van de luidsprekers. Het vertelt verder weinig over de daadwerkelijke prestaties van de luidspreker maar het geeft in ieder geval duidelijk aan dat Sunfire met de XT-serie niet zomaar een luidsprekersetje in de markt wil zetten!
De laagextensie van de luidsprekers zijn volgens specificatie beperkt tot 95Hz, tijdens de luistersessies was duidelijk waarneembaar dat het afvalpunt al een stuk hoger ligt, ik zou het F3 punt eerder op 115Hz schatten. De CRM-2 en CRM-2C luidsprekers zijn dan ook doelbewust ontworpen voor het gebruik van een ondersteunende subwoofer. Voor deze luistersessies werd deze rol ingevuld door de Sunfire True Subwoofer EQ, een compacte subwoofer geheel volgens de tradities waarmee Sunfire bekend is geworden. Twee lange slag 10” drivers en een 2.700 Watt versterker met een uitermate hoge efficiëntie in een vierkante doos die nauwelijks 30 cm meet. Zoals men het tegenwoordig steeds vaker ziet is ook deze subwoofer uitgerust met een EQ, oftewel de mogelijkheid tot het uitvoeren van akoestische correcties middels een 4-bands equalizer.
Het moge tegenwoordig geen geheim meer zijn dat de klankmatige eigenschappen van een subwoofer veelal onderhevig zijn aan de akoestische eigenschappen van de ruimte waarin de subwoofer gebruikt wordt. Een verkeerde plaatsing van zowel de subwoofer alsook de luisterplek en de laagrespons kan compleet verloren gaan of geheel buiten proporties treden. In geen van deze gevallen is de verstoorde weergave dan te wijten aan de kwalitatieve eigenschappen van de subwoofer maar geheel te verklaren door akoestische invloeden. Niet iedereen bevind zich echter in de gelukkige situatie om een subwoofer optimaal te plaatsen en de akoestiek te optimaliseren. In dergelijke gevallen kan een elektronische correctie soelaas bieden hoewel hiermee niet gezegd is dat de subwoofer dan ook direct willekeurig geplaatst kan worden.
De Sunfire True Subwoofer EQ heeft naast de 4 bands EQ tevens de gebruikelijke mogelijkheden zoals een low-pass filter, volume- en faseregelaar. Aansluitingen vinden we terug in de vorm van een line-level ingang, zowel ongebalanceerd als gebalanceerd, een line-level uitgang met high-pass filter en speaker-level inputs. Veelzijdig genoeg dus om in de meest denkbare situaties ingezet te kunnen worden. Net zoals bij de luidsprekers uit de XT-serie valt ook hier de hoge afwerkinggraad op. De kast, hoewel uiterst bescheiden van formaat, heeft een behoorlijk gewicht en voelt dood en resonantievrij aan. Volgens opgave is deze subwoofer tot behoorlijke prestaties in staat, een frequentierespons van 18Hz tot 100Hz met een output van meer dan 110dBspl in de regio 18 tot 80Hz waarbij de totale harmonische vervorming tot een minimum moet blijven. Serieuze maar bovenal veelbelovende cijfers.
Luisteren naar de Sunfire CRM 2
De CRM-2 en CRM-2C luidsprekers werden op stands vrij in de ruimte geplaatst waarbij de ITU-norm voor een 5.1 surround opstelling is gehanteerd. De CRM-2 luidsprekers, zowel in de frontstage als de surrounds, waren op oorhoogte geplaatst, de CRM-2C centerluidspreker iets lager, onder het scherm maar gericht naar de luidsprekerplek. Mijn eigen set, bestaande uit een Theta Casablanca voorversterker, Parasound HCA3500 eindversterkers, een Marantz DV8400 en een North Star CD-speler/DAC combinatie als bronspelers, diende als referentieset. Importeur HIMP had tevens een volwaardige surroundset van Sunfire ter beschikking gesteld. Een Theater Grand Processor 5 als voorversterker en een TGA5200 meerkanaals eindversterker. Op basis van beide sets zijn de luistersessies uitgevoerd waarbij meermaals van systeem is gewisseld om een zo breed mogelijke indruk van de karaktereigenschappen van de Sunfire luidsprekers te krijgen.
Na het kalibreren van de weergavenniveaus van elke luidspreker werd het tijd om de equalizer van de True Subwoofer EQ haar werk te laten doen. De meegeleverde meetmicrofoon werd aangesloten op de subwoofer en op de luisterplek, uiteraard op luisterhoogte, geplaatst. De volledig automatische inregeling van de equalizer is een fluitje van een cent, het enige dat men behoeft te doen is het starten van de procedure en daarna niets anders dan stil af te wachten. Afhankelijk van de hoeveelheid correcties welke de subwoofer dient te berekenen kan deze procedure enige tijd in beslag nemen. In mijn situatie was de procedure snel doorlopen, de akoestiek in het laaggebied kent al redelijk weinig probleemgebieden en daarmee dus ook minder correcties dan het geval zou zijn in een andere ruimte in huis. De procedure kan naast volautomatisch ook handbediend uitgevoerd worden en hoewel het een stuk omslachtiger is, biedt het de gebruiker wel alle mogelijkheden om zelf de touwtjes in handen te nemen en het geheel iets meer naar eigen voorkeur aan te passen. Een kanttekening dient hier echter wel bij geplaatst te worden want inregelen naar eigen voorkeur betekent niet altijd dat de laagweergave ook nauwkeuriger wordt!
Gedurende de luistersessies is meerdere malen geschakeld tussen de gecorrigeerde en niet gecorrigeerde weergave. De probleemgebieden welke nog aanwezig zijn werden in de ongecorrigeerde weergave extra benadrukt terwijl in de gecorrigeerde weergave deze gebieden geheel in de pas liepen met de rest van de frequentieband. Een EQ mogelijkheid op subwoofers is absoluut een bewezen must voor veel situaties. Niet alleen de tonale balans knapt er enorm van op maar ook de definitie en pitch nauwkeurigheid hebben een flinke baat bij een dergelijke EQ-mogelijkheid wanneer men niet in staat is om de kamer volledig akoestisch te behandelen.
Nieuwsgierig geworden naar de ruimtelijke afbeelding van de CRM-2 luidsprekers en diens mogelijkheden tot een nauwkeurige afbeelding had ik besloten om de eerste luistersessie te starten met enkele werken uit het stuk “Liturgy of St. John Chrysostom” van Rachmaninoff uitgevoerd door het St. Petersburg Chamber Choir onder leiding van Nikolai Korniev. Deze uitgave op het Philips label is een opname welke snel inzicht geeft in de ruimtelijke afbeelding van een luidspreker en diens mogelijkheden om zichzelf weg te cijferen of om te ontdekken in hoeverre reflectiepatronen in de luisterruimte de ruimtelijke afbeelding aantasten. Het was ook met deze opname waarmee al snel duidelijk werd dat de Sunfire CRM-2 luidsprekers in staat zijn om een grootse akoestische afbeelding neer te zetten waarin kamerakoestiek op geringe wijze wordt aangesproken, dit laatste geldt vooral vanaf 1,5Khz en hoger waarin het smalbandig afstraalgedrag van de ribbon grotendeels voor verantwoordelijk is.
De ruimtelijke afbeelding welke deze kleine luidsprekers weten neer te zetten is vele malen groter dan men op basis van het daadwerkelijke formaat van de luidspreker zou vermoeden. Met gemak weet de CRM-2 luidspreker op dit gebied te wedijveren met grotere systemen waarbij ik zelfs durf te stellen dat menig groter systeem voorbij gestreefd wordt. Een grote ruimtelijke afbeelding valt natuurlijk in het niets wanneer het tonale karakter achterblijft of een klein systeem verraadt, zoals dat vaak het geval is met kleine systemen. Op dit vlak stelt de CRM-2 niet teleur, sterker nog, het weet op overtuigende wijze de indruk te wekken dat er met een veel grotere luidspreker gespeeld wordt. Een volwassen tonale rijkheid zoals men die aantreft bij de betere, grote systemen is wat deze kleine luidspreker weet neer te zetten. Erkyha Badu’s Tyrone, van het album Baduizm Live, klinkt vol en zwoel terwijl stevige en de meer complexe werken van de formatie Dream Theater als een ‘wall of sound’ worden neergezet.
Stevig drumwerk van Dennis Chambers laat duidelijk horen dat deze kleine luidsprekers tot grootse dingen in staat zijn, met een goede pitch en impact wordt het virtuoze drumwerk van Dennis Chambers neergezet, een kick op de kickdrum stuwt zoals het hoort, terwijl een ferme klap op de snare ook daadwerkelijk met goede transiënten wordt weergegeven. De CRM-2 luidsprekers weten te overtuigen en het is pas wanneer de ogen weer geopend worden dat illusie wordt verstoord. De correlatie tussen wat je hoort en wat je ziet is namelijk op geen enkele manier in verhouding. Kleine luidsprekers welke een volwassen geluid, zowel in tonale rijkheid als in afbeeldinggrootte, weten neer te zetten die op geen enkele wijze met elkaar in verhouding staan.
Luisteren naar de Sunfire CRM 2 deel 2
Dergelijke kwalitatieve eigenschappen nodigen natuurlijk uit tot een full-blown Home Theater beleving en al snel verdwijnt de ene na de andere DVD in de Marantz DVD-speler. Met de lichten uit en enkel het geprojecteerde beeld als blikvanger portretteert de surround opstelling met de Sunfire luidsprekers al snel een auditief landschap dat qua grootte precies bij het geprojecteerd beeld past. Niets zo vervelend wanneer de fysieke afmetingen op het scherm uit verhouding staan met het audio geweld dat door de luidsprekers ten gehore wordt gebracht. Brian de Palma’s Mission to Mars kent enkele momenten waarin het surroundveld haast fenomenaal is, een 360 graden holografisch geluidsveld dat enkel met een coherente surround opstelling te bewerkstelligen is. Maar ook de regio 1 Extended Edition van Lord of the Rings is een dergelijk werk waarin de muzikale score en het surroundveld elkaar op synergetisch niveau tot op ongekende hoogtepunten weet te werken.
De scènes welke zich afspelen in de mijnen van Mornia lijken op menig surround installatie wellicht niet al te spectaculair of uitzonderlijk maar wanneer alles in de apparatuur, opstelling, akoestiek en calibratie klopt dan wordt de huiselijke omgeving al snel verruild voor de ambiance en grootsheid welke de mijnen uitstralen. Met de Sunfire luidsprekerset werd deze grootsheid grotendeels gehaald, de ruimtelijke afbeelding werd in een 360 graden holografisch geluidsveld met verve gebracht maar op het gebied van ambiance bleef het enigszins achter. Pas wanneer de volledige surround opstelling uit nagenoeg fullrange weergevers bestaat, wordt ook dit laatste gedeelte van de ervaring ingevuld. Gezien de fysieke afmetingen van de Sunfire luidsprekers is het dan ook absoluut geen schande dat deze laatste procenten niet ingevuld werden, noch vormde dit gemis enige belemmering voor de Home Theater beleving welke de set weet neer te zetten.
De grote, ruimtelijke afbeelding maakt de XT-serie luidsprekers van Sunfire tot meer dan prima weergevers voor een degelijke Home Theater maar hierbij houdt het natuurlijk niet op. Qua afbeelding dienen de luidsprekers in staat te zijn om een richtingsgevoelige soundstage neer te zetten zonder direct aan ambiance of lokaliseerbaarheid in te boeten. Geen gemakkelijke opgave, maar de Sunfire luidsprekers weten door hun opzet in dit aspect prima te slagen. Door de zijdelingse afstraling van de woofertjes blijft de ambiance bewaart terwijl het smalbandig afstraalpatroon van de ribbon driver zorg draagt voor de tekening in de afbeelding. Ondanks dat de Sunfire luidsprekers niet zo scherp afbeelden als waartoe menig monitor luidspreker wel toe in staat is, bleven de richtingsgevoeligheid en plaatsing binnen het ruimtelijk veld meer dan voldoende gewaarborgd. Een gevoel van realisme in de soundstage is waar het uiteindelijk om draait en zelden heb ik dan ook boodschap aan een te scherpe tekening binnen het geluidsveld. Dit blijft uiteraard een subjectief gegeven en zo zullen er genoeg mensen te vinden zijn die de voorkeur geven voor een meer doortastende afbeelding dan de CRM-2 luidspreker kan bieden.
Luisteren naar de Sunfire CRM 2 deel 3
Op het gebied van dynamisch vermogen lieten de CRM-2 en True Subwoofer EQ weinig te wensen over. Nu draait het bij Home Theater natuurlijk niet enkel om een stevig dBspl maar dat media zoals DVD of bijvoorbeeld Blu-ray een pak meer dynamisch bereik kent dan het medium CD ooit zal kunnen bieden, is een vast gegeven. Het dynamisch vermogen van een luidspreker moet men dan ook niet verwarren met domweg luid spelen, hoewel de CRM-2 ook op dit gebied een flink uit de kluiten gewassen geluid weet neer te zetten. Snelheid, het gemak om van een zachte passage direct over te gaan naar luide passages. Filmgeluid is niet te vergelijken met muzikaal geluid, dynamiekverschillen dragen bij aan de sfeer en de beleving van een film en luidsprekers welke gebruikt worden in een serieuze Home Theater setting zullen dan ook in dit gebied moeiteloos moeten weten te presteren.
De CRM-2 kan, mede dankzij de ribbon driver, enorm snel uit de startblokken schieten en weet de luisteraar met gemak te overdonderen om daarna waar tot rust te komen. Het snelle, natuurgetrouwe hoge middengebied lopende tot het tophoog van de ribbon driver kent een enorme acte de présence. Open en dynamisch, met een goede doortekening om de fijnere details van het geluidsspoor bloot te leggen. In het gebied van de hogere bas tot het hoge middengebied, het gebied waar de woofertjes hun werk doen, is enige kleuring aanwezig. De nauwkeurigheid in toondefinities welke de CRM-2 ribbon zo kenmerkt blijft ietwat achterwege, het klinkt net wat “vetter”.
Dezelfde lijn kan worden doorgetrokken naar het laag dat door de True Suwoofer EQ wordt voortgebracht. De dynamiek en kracht welke deze, qua formaat zeer bescheiden, subwoofer weet neer te zetten grenst haast aan het ongelooflijke. Onvermoeid weet deze subwoofer ook op zeer hoge volumes een krachtig laag neer te zetten zonder overhang of in de stress te schieten. Op papier loopt de weergave tot zo’n 18Hz maar na een bult op 25Hz begint de verzwakking al zijn intrede te doen. In de hogere regionen van de laagweergave trad de afval in de weergave al in op zo’n 70Hz en hiermee is een niet te voorkomen gat in de weergave te bemerken wanneer deze sub samen met de CRM-2 luidsprekers, welke zijn afval al inzetten op de geconstateerde 115Hz, wordt gebruikt. Ondanks dit gat is de symbiose tussen de Sunfire subwoofer en de CRM-2 luidsprekers ongekend!
Het klakkeloos toevoegen van een subwoofer aan een bestaande set, waarbij de luidsprekers vaak als een opzichzelfstaand eindproduct zijn ontworpen, is feitelijk op de stoel van de luidsprekerontwerper gaan zitten. Ook al wordt er vaak een flinke winst geboekt het bereik van de laagweergave en andere voordelen die het toevoegen van een subwoofer met zich meebrengt, er zit altijd een keerzijde aan dit verhaal. Zelden heb ik een huwelijk tussen een subwoofer en luidspreker gehoord welke zo succesvol was als het geval is met deze Sunfire set! Het gegeven dat de CRM-2 grotendeels ontworpen is met het ondersteunend gebruik van een Sunfire subwoofer en het identieke tonale karakter in de laagweergave tussen beide luidsprekertypes is hier natuurlijk voor een flink deel debet aan.
Conclusie
Om maar gelijk met de deur in huis te vallen, de CRM-2 luidsprekers van Sunfire hebben mij uiterst aangenaam verrast. Het open en snelle karakter van de ribbon luidsprekers samen met een grootse ruimtelijke afbeelding en een behoorlijk dynamische karakter maken deze luidsprekers uitmate geschikt om ingezet te worden in een serieuze Home Theater setting waarbij kleinere luidsprekers gewenst zijn zonder direct op kwaliteit te willen inboeten. Zowel op surround als op muzikaal gebied staan deze kleine duivels absoluut hun mannetje. Met een adviesprijs van 6000 euro voor de gehele set zeker geen budgetaankoop maar in zijn prijsklasse zijn er maar weinig complete sets te vinden welke dezelfde prestaties weten neer te zetten die voor het gebruik in een serieuze Home Theater zo broodnodig zijn.
Importeur:
HIMP
Postbus 16605
1001 RC Amsterdam
http://www.himp.nl
eMail: Jhansma@himp.nl
+31(0)6 28778909
Richtprijzen:
Sunfire CRM-2 Luidspreker: 800 euro
Sunfire CRM-2C centerluidspreker: 800 euro
Sunfire True Subwoofer EQ: 2000 euro
|
Gebruikte Hardware: Digitaal: Marantz DV8400 multi-player North Star 192 CD-speler North Star 192 CADVersterking: Theta Casablanca surround voorversterker Parasound HCA3500 eindversterkers Sunfire Theater Grand processor 5 surround voorversterker Sunfire TGA5200 eindversterker meerkanaals |