Naim ARO arm & Armageddon voeding

Platenspelers zijn ondanks de digitale revolutie niet uitgestorven, integendeel. Eind jaren `80 leek het er echter wel op dat de laatste dagen van de analoge schijf waren geteld en met name in het Verenigd Koninkrijk resulteerde dat in een stroom van `statement` producten van analoge specialisten als Pink Triangle, Linn, S.M.E., Michell, Zeta, Helius, etcetera maar ook bij Naim had men niet stil gezeten en in 1989 introduceerde deze fabrikant hun toonarm, genaamd ARO.

(Foto: Ed Verkerk)

In 1991 kwam de Aromatic op de markt, een armlift waarmee mensen met een minder vaste hand van deze éénpuntgelagerde arm gebruik konden maken en 1995 was het jaar waarin Naim de Armageddon platenspelervoeding aan hun analoge pakket toevoegde. Deze producten waren specifiek ontworpen voor gebruik met het Linn Sondek LP12 loopwerk maar de Naim toonarm werd al gauw de oogappel van Thorens liefhebbers en hij wordt tegenwoordig ook met andere loopwerken gecombineerd, zoals die van Avid (Avid heeft zelfs een "Naim Slide" overhang-adapter geïntroduceerd). De Naim/Linn combo blijft echter het uitgangspunt en daarom werden de ARO en Armageddon door de Naim importeur afgeleverd met een Rosenut LP12 als basis (het geheel wordt hier de Naim Sondek genoemd).

Analogue Rules, Okay!

De naam van deze toonarm heeft door de jaren heen meer vragen opgeworpen dan zijn ultra-minimalistische constructie. Er werd ooit eens -als grap- door Naim gezegd dat het voor "Analogue rules, okay!" stond, waarna dat een eigen leven is gaan leiden zodat het nu een `urban myth` is geworden. De werkelijke betekenis heeft te maken met de aluminium armbuis die wordt betrokken bij een fabrikant van wedstrijdpijlen. Arrow dus, maar opzettelijk misspeld net als de naam van de fabriek (Julian Vereker wilde een originele naam voor zijn bedrijf en koos uiteindelijk voor een verbastering van het Engelse woord name). Naim noemt hem tegenwoordig simpelweg Tone-Arm.

De ARO (wij blijven hem zo noemen) werd ontworpen door de Fransman Guy Lamotte, die de originele Decca toonarm als uitgangspunt koos voor de ontwikkeling van een minimalistische maar hoogwaardige Uni-Pivot toonarm. De Aromatic armlift is uit productie en is daarom nog leverbaar zolang de voorraad strekt (voor prijsinfo; neem contact op met Latham Audio). Wij nemen aan dat men na het verdwijnen van de Aromatic bij de importeur een gratis VHC (vaste hand cursus) kan krijgen. In alle ernst; voor wie het bedienen van een conventioneel gelagerde arm al uitdagend genoeg is zal deze Uni-Pivot arm wellicht teveel van de zenuwen vergen. Wij waren er echter gauw aan gewend, mede dankzij de grote vinger-boog die er voor zorgt dat de arm ook bij de uitloop van de groef nog kan worden opgetild zonder dat men het plaatoppervlak raakt.       

(Foto: Ed Verkerk)

De ARO is zoals gezegd een Uni-Pivot, maar zijn lager is anders opgebouwd dan dat van de klassieke Uni-Pivot toonarmen, waar het stationaire gedeelte van een punt was voorzien en contact maakte met een kom in de arm. Bij de Naim toonarm is de stationaire pen van een saffieren kom voorzien terwijl een gepolijste stalen punt zich bovenin het lagerhuis van de arm bevindt (zie foto`s). De lagercillinder is in hoogte verstelbaar zodat de verticale aftasthoek kan worden aangepast aan de wensen van het element (zie foto). De armbuis/kop en het bovenste lager vormen één geheel en de armbedrading wordt door middel van een klein stekkertje in een 5-pin contactdeel gestoken (wat in de armboard verzonken is). De armbuis moet in zijn geheel worden losgenomen voor het verwisselen van het element (anders kan het saffier beschadigen) of voor het instellen van de VTA (vertical tracking angle). Per LP instellen van de VTA is dus praktisch ondoenbaar; men kan de positie het beste kiezen bij een LP van gemiddelde dikte.

(Foto: Ed Verkerk)

Een ergonomisch voordeel van deze constructie is dat men ook een extra armbuis kan aanschaffen waardoor het wisselen van elementen een fluitje van een cent wordt want de naalddruk en de Azimuthcompensatie zijn dan reeds per armbuis ingesteld op het gemonteerde element (blijft natuurlijk weer de VTA, maar men zou voor elk element met een fijntip markeerstift een streepje op de lagercillinder kunnen maken). Dat er goed is nagedacht over dit vrij simplistische ontwerp wordt duidelijk uit details als de uitstekende kabelklem die zich onderaan de armbasis bevindt. Terwijl de originele Decca toonarm grotendeels uit kunststof was vervaardigd zijn alle zwarte onderdelen van de ARO uit aluminium gefreesd, inclusief de armkop.

(Foto: Ed Verkerk)

In de armkop zitten drie gaatjes, geen sleuven. S.M.E.`s hebben ook geen sleuven horen wij lezers denken, gewoon de basis verschuiven, toch? Nee. Er is geen fouthoekinstelling mogelijk bij deze arm (alleen met een Avid Slide). Dat komt omdat hij ooit werd ontworpen met één element -de Linn Troika- als uitgangspunt. Toen dat element uit productie ging had men in Salisbury sleuven in de armkop kunnen aanbrengen maar dat is niet gebeurd. Waar blijven de sleuven, Naim? De optimale element `overhang` voor de ARO is 18 mm en gelukkig zijn er wel elementen te vinden die overeen komen met een 17.5-18 mm overhang maar het blijft een beperking bij de element-keuze.

Armageddon

De effectieve massa bedraagt 11 gram en de ARO kan elementen van 5,5 tot 12 gram uitbalanceren. Een piepklein gewichtje wat zich laag op de zijkant van de lagercillinder bevindt is bedoeld voor het instellen van een zuivere Azimuth (laterale balans). De dwarskrachtcompensatie bestaat uit een klassiek gewicht-aan-een-draad systeem (zie foto). ARO eigenaren zullen rekening moeten houden met elementen die graag aftasten bij een hoge dwarskrachtcompensatie (Bias). De balans van het Uni-Pivot lager wordt namelijk beïnvloed wanneer er een hoge Bias-waarde moet worden ingesteld en dat geldt in principe voor alle Uni-Pivot armen (daarom zijn Harry Weisfeld`s VPI toonarmen standaard niet voorzien van een extern Bias-systeem en maakt Bob Graham nu gebruik van een contactloos magnetisch systeem).
 
De ARO wordt door stevig schuimrubber tegen transport-avonturen beschermd en hij wordt geleverd met een uitgebreid survival-pakket (zie foto): naast de benodigde sleutels voor montage en afregeling levert Naim standaard een toonarmkabel, een Ortofon VTF balans, montageboutjes, een spiegeltje (voor Azimuth), een aluminium mini-waterpas en zelfs een LP12 armboard mee. Hulde! Ondanks dat mooie pakket adviseren wij ARO-nauten om hun arm door een Naim dealer te laten monteren want het opbouwen en afregelen van zowel een LP12 als een ARO/Armageddon moet men echt door een specialist laten uitvoeren.

It`s The End Of The World As We Know It (R.E.M.)       

De Armageddon kan het best worden omschreven als: Flat Earth Audio to the max. Hij bestaat simpelweg uit een speciale 430 VA ringkern trafo en een fase-netwerk. Het is in feite een scheidingstrafo die dankzij zijn zware uitvoering een filterende en zelfs stabiliserende (dempende) uitwerking heeft. Er zijn verschillende regenerator-voedingen voor de LP12 verkrijgbaar maar Naim vindt dat hun simplistische oplossing de `swing` van de muziek beter bewaart dan electronische voedingen. Bij Naim staan swing en dynamiek hoog in het vaandel dus is dit een oplossing die goed aansluit bij de ARO toonarm. Er is geen voorziening voor 45 omwentelingen per minuut en dat is wel jammer want er worden steeds meer albums (her-) uitgebracht als 45 RPM schijven.

Bij de eerste inschakeling hield de lichtnetgroep het meteen voor gezien. Na een bezoek aan de stoppenkast -altijd gezellig- en een nogmaals ingedrukte schakelaar kwam het loopwerk dan toch op gang. De reactie van de importeur, toen dit voorval tijdens een telefoongesprek naar voren kwam: "dat is bij bepaalde stoppenkasten standaard wanneer de Armageddon voor de eerste keer wordt ingeschakeld". Blijkbaar is de interne impedantie van deze trafo zo laag dat hij dit effect veroorzaakt. Wanneer men een trage 16 Ampére stop of zwaardere automaat laat installeren zal dit niet meer gebeuren, aldus de importeur (Naim dealers kunnen dit door een vakman laten uitvoeren; iets wat HiFi.nl altijd aanraadt). De Armageddon is in dezelfde behuizing ondergebracht als de Naim Hi-Cap voeding waarbij de aan/uit schakelaar op het front meteen dienst doet als startknop. De Armageddon wordt geleverd met een lichtnetkabel, een doorverbindkabel die van een stevige vergrendelbare plug is voorzien en een printplaat met connectorstrips voor de aansluiting van de elektromotor. De Armageddon kreeg in 2002 een facelift maar is intern nooit veranderd. Hij meet 8,7 bij 20,7 bij 31,4 centimeter (HXBXD) en is net als de eerder besproken Supernait leverbaar in Black, Noir, Nero, Schwartz en Zwart.

(Foto: Ed Verkerk)


Installatie

De ARO toonarm werd afgeleverd met een gemonteerde Dynavector XX2 aftaster. Die werd opzij gelegd omdat er eerst moest worden geluisterd met een bekend element om een zo duidelijk mogelijk beeld van de Naim toonarm en de Armageddon te krijgen. Er werd gekozen voor de Ortofon MC 15 Super II waar er hier twee van voorradig zijn; één als vaste aftaster in de huis-Sondek en een tweede ingespeeld exemplaar als reserve. Met wat schuiven van de montagepunten werd een optimale fouthoek verkregen. Later werd de Dynavector XX2 gemonteerd voor een impressie van de prestaties met deze aftaster. De Armageddon werd zo ver mogelijk van de platenspeler en Phonotrap opgesteld (zware trafo: groot EM-veld). De reeds ingespeelde Naim Sondek was voorzien van een nieuwe  toonarmkabel die daarom eerst werd ingespeeld. De Naim toonarmkabel is voorzien van BNC pluggen en werd door Latham Audio geleverd met BNC/Cinch adapters. De importeur kan echter Furutech Cinchpluggen aanbrengen, wat ongetwijfeld een klankmatige verbetering met zich meebrengt ten opzichte van de adapters.

Luisteren naar Naim

Luisteren

Ben Harpers mooie Virgin LP Fight For Your Mind werd tevoorschijn gehaald om de track You Look Like Gold af te tasten. De intro, met rim-shots en tikken tegen gedempte bekkens klonk opmerkelijk gearticuleerd en strak, met name de rim-shots werden met een goede `snap` weergegeven. De zang van Ben Harper was duidelijk en droog maar kwam met minder presence naar voren dan met de residentiële Sondek. De bellen kwamen helder en impulsief over terwijl de bas breed werd afgebeeld maar iets aan druk in het hoge laag miste. De greepwiselingen tijdens de gitaarsolo werden met een bijna tastbare aanwezigheid gepresenteerd en het geheel werd met een zeer strakke, duidelijke ritmische punctuering weergegeven.

(Foto: Ed Verkerk)

Bij de eigen Sondek waren de stemweergave en het laag wat rijker van klank en kwam de ritmische accentuering wat sterker naar voren terwijl bij de lichtvoetig klinkende Naim-combo de weergave vooral was gestoeld op flow, articulatie en impulsiviteit. Van de Lightnin` Hopkins LP Goin` Away (Analogue Productions) werd de track `Wake Up Old Lady` beluisterd. De stem van Lightin` Hopkins kwam met veel presence naar voren terwijl zijn gitaarspel tegelijkertijd vloeiend en knallend overkwam. Bij de akoestische bas bleven zelfs de zachtste plukken moeiteloos te volgen, ook tijdens drukke passages. De met brushes bespeelde drums werden op fascinerende wijze gepresenteerd, zowel qua luchtigheid als impact. Deze 1963 opname van Rudy van Gelder werd met een goede verhouding tussen energie en ontspannendheid weergegeven. Dit is eigenlijk dé muziek voor de Naim platenspeler!

Bij het beluisteren van met name oudere LP`s viel het op dat oppervlakte (vinyl-) geluiden met de ARO duidelijker naar voren kwamen terwijl tikken juist iets minder opvielen. De mooie LP Hips And Makers van Kristin Hersch werd uit de platenkast gehaald om de track Your Ghost door de Gyger II naaldtip te laten aftasten. Het ijle stemgeluid van Kristin Hersch kwam goed uit de verf en het gitaarspel kwam met een verfijnde en iets puntige weergave naar voren. De grote frame-drum was meer voelbaar dan direct hoorbaar maar werd met een prachtige ruimtelijke afbeelding en lange uitsterving weergegeven. Bij de samenzang met Michael Stipe waren de twee stemmen goed gescheiden waarbij de zang van Stipe hier zelden zo mooi op zichzelf werd gepresenteerd. De cello werd meer op de achtergrond geplaatst en kreeg een wat vage focus mee maar klonk tonaal heel mooi. De beklemmende sfeer van deze muziek kwam goed uit de verf met de Naim Sondek.

(Foto: Ed Verkerk)

Van de LP Introducing The Hardline According To Terence Trent D`Arby werd de track Rain beluisterd, om te kijken wat er zou gebeuren met een knallende maar vrij puntig klinkende opname. Dit is geen referentie-opname maar kan goed worden ingezet als energie-management check voor elementen en toonarmen. De intro, met snel gespeelde rim-shots klonk opmerkelijk direct en impulsief terwijl de cymbals wat slanker en `witter` overkwamen. Het losbarsten van deze track miste helaas wat aan druk en schaal maar de dynamische sprong waarmee het naar voren kwam was zeker indrukwekkend. Terence Trent D`Arby werd mooi los afgebeeld waarbij zijn ademhaling goed te volgen was. Ook bij de achtergrondzang was de verstaanbaarheid goed en de luchtige presentatie zelfs heel goed. Al met al kwamen de drive en de spanning van deze track niet helemaal uit de verf.

De LP Heretics And Privateers van John Kay werd op de viltmat gelegd om de gelijknamige track af te tasten. Het akoestisch gitaarspel kwam met veel energie en een grote afbeelding naar voren terwijl het ruige stemgeluid van John Kay met een uitstekende articulatie werd weergegeven, waarbij met name de hese uithalen heel natuurlijk klonken. De drums werden goed in de diepte afgebeeld en de elektrische gitaar klonk dusdanig soepel dat het praktisch organisch overkwam. Ook bij deze muziek kwam het hoge laag iets slanker over dan met de eigen Sondek. In ons versterker-arsenaal hebben we naast de trouwe Exposure ook een bijzondere versterker van NVA; de AP 10. De kleine AP 10 blinkt uit in impulsweergave, lucht, articulatie en het uitlichten van verschillen in opnames. De Exposure biedt een betere weergave van timbraal contrast, een zeer uitgewogen toonbalans en een goede grip op moeilijke belastingen.

Conclusie

De Naim platenspeler deed tijdens de luistersessies meer denken aan de NVA maar uiteindelijk hangt het resultaat af van de systeem-context waarin een bepaalde bron wordt geplaatst. Met de Dynavector XX-2 MkII (waar binnenkort een aparte recensie van verschijnt) in de ARO gemonteerd werden nogmaals verschillende LP`s beluisterd. De track Decatur van de Sufjan Stevens LP Illinoise bijvoorbeeld, werd met een verhoogde transparantie en betere diepte-staffeling weergegeven (dat mag ook wel; de Dynavector kost beduidend meer dan de respectabele Ortofon). Qua tonaliteit was de presentatie zowel donkerder als rijker dan met de MC 15 Super II waarbij het midden iets minder expressief naar voren kwam, wat met enkele LP`s te prefereren was. De Ortofon combineerde op zich goed met de ARO maar het karakter van de Dynavector sloot nog beter aan bij dat van de Naim componenten. Naast een accurate afregeling is een goede auditieve symbiose het hoogste goed. Behalve de oude Linn Moving Coils zoals de Troika (let wel op de conditie!) zijn Dynavectors goede aftast-kandidaten voor Naim`s analoogpakket.

(Foto: Ed Verkerk)

Conclusie

De ARO en Armageddon zijn ambassadeurs voor hardcore audio; eigenwijs, puristisch en ultra-minimalistisch. Daardoor zijn ze ergonomisch gezien niet universeel, getuige de beperkte element-compatibiliteit en de enkele omloopsnelheid. Dit zijn niche-producten voor analoogliefhebbers die naar aparatuur zoeken met bijzondere eigenschappen en het is `hands-on` spul; geen geval van `plug and play`. De ARO/Armageddon combo beloont de benodigde inzet met een swingende weergave en geeft met een hoge mate van ontrafeling een heel direct inzicht in de muziek. Alleen door een luisterafspraak te maken kan men vaststellen of het zijn of haar cup of tea is. Naim -eh- neem dan vooral een flinke stapel van die grote, glanzende vinylschijven mee.    

Importeur Naim:  Latham Audio; www.latham.nl / 013-5082411

Naim Audio Armageddon: 1570 Euro.
Naim Audio ARO: 2745 Euro.