Kharma Ceramique - eind van een tijdperk

Kharma is een Nederlands audiomerk dat in eigen land niet erg bekend is. Dat is niet alleen jammer maar ook erg onterecht, aangezien hun producten internationaal in zeer hoog aanzien staan. Elk Kharma product, of het nu over de luidsprekers gaat of over de apparatuur of bekabeling, behoort zonder twijfel tot de (ultra)high-end en blinkt uit in techniek en vormgeving. Maar bovenal in fabelachtige geluidskwaliteit. Met de hier besproken Ceramique CRM-3.2E luidsprekers is iets bijzonders aan de hand. Ze zijn namelijk niet meer te koop.

Ik realiseer me dat deze introductie links en rechts wel wat opgetrokken wenkbrauwen zal veroorzaken, hoewel de titel eigenlijk de clou al had weggegeven. Kharma heeft na dertien jaar namelijk besloten afscheid te nemen van de Ceramique serie, een range luidsprekers die zijn naam ontleende aan de gebruikte units van het Duitse merk Thiel. De geïnverteerde conussen in deze bijzondere drivers zijn gemaakt van een ultrahard keramisch materiaal (onder druk gebakken magnesiumoxide) dat vanwege de vrijwel perfecte mechanische eigenschappen door velen wordt beschouwd als het non-plus-ultra op het gebied van luidsprekertechnologie. 

Kharma Ceramique CRM-3.2E

Beroemde luidsprekermerken gebruiken deze units tot op de dag van vandaag in hun topmodellen, maar Kharma heeft er nooit een probleem van gemaakt om tegen de stroom in te roeien als dat een verbetering van hun producten zou opleveren. Dat leidde vorig jaar tot de oplevering van een in eigen beheer ontwikkelde laag/mid unit die volgens Kharma-eigenaar Charles van Oosterum de eigenschappen van de Thiel units flink overtreft. Waarom daar dan niet meteen een recensie over wordt geschreven? Simpel: de lezers van de later dit voorjaar te verschijnen review zullen een ijkpunt nodig hebben om het torenhoge niveau van dit merk te begrijpen. 


De Set

Voor een auteur van hifi-recensies is het handig als hij generalist is, met een brede en diepe kennis van apparatuur, techniek en muziek. In de praktijk is dat vrijwel nooit het geval. Zo ben ik totaal onbekend met alles omtrent beeldweergave. Ik ben een muziekmens, en ik heb binnen de audio ook weer net een beetje meer verstand van het onderwerp luidsprekers. Dat zit er al heel lang in. In het verleden heb ik ook diverse luidsprekers gebouwd, en ik luister thuis alweer een flink aantal jaartjes naar een verre voorouder van de luidsprekers waar ik voor deze recensie naar luister. In een grijs en mistig verleden heb ik die nog als bouwpakket gekocht bij dezelfde Charles van Oosterum, toen hij met zijn bedrijf OLS furore maakte binnen de Nederlandse zelfbouwgemeenschap.

Het lag daarom voor de hand dat ik ook deze recensie zou gaan schrijven. Met de herinnering aan een zeer indrukwekkende luistersessie tijdens de festiviteiten rond het 25-jarig bestaan van Kharma in december 2009 nog in het achterhoofd begaf ik me samen met collega Marc Brekelmans en een tas vol muziek naar Breda, waar het wereldwijde hoofdkwartier van Kharma gevestigd is. Onze gastheren Jamy Vodegel en Peter Bats geven ons eerst een kleine rondleiding in het bedrijf, maar eerlijk gezegd kan de muziek me niet snel genoeg beginnen. 

De fraaie, uitnodigend ingerichte luisterruimte waarin onze sessie gaat plaatsvinden ken ik al een aantal jaar. Het is een matig gedempte kamer van ongeveer 35 vierkante meter met weinig reflecties, maar zonder de claustrofobische sfeer die een te zwaar gedempte ruimte zo onaantrekkelijk maakt om muziek in te luisteren. Er staat een setje Kharma Ceramique CRM-3.2E luidsprekers (15.750 euro per set) voor ons opgesteld. Die E staat voor Enigma, wat slaat op de gebruikte inwendige bekabeling en nog wat technische details die ik je hier zal besparen. De 7-inch keramische laag/mid unit wordt aan de bovenkant aangevuld met een titanium inverted dometweeter.

Inverted dome tweeter en Thiel keramische laag/mid unit

De muziekbron van dienst is een Marantz SA-7-s1, de Matrix P-150 voorversterker (4.500 euro) en de Matrix MP-150 monoblokjes (5.000 euro per set) zijn ook van Kharma, net als de Grand Reference luidsprekerkabel KLC-GR-1b (6000 euro per set van 2x2 meter), de gebalanceerde KIC-GR-1b interlinks (3000 euro per set) en de twee meter lange KPC-GR-1b netkabels (2400 euro per stuk).

Ik noem de prijzen om aan te geven dat het geen doorsnee set is waar we naar gaan luisteren, maar beoog daarmee absoluut geen pocherij. Ik bedoel eigenlijk dat ik er van overtuigd ben dat de elektronica en de bekabeling van essentieel belang zijn voor de weergave, en dat er een perfecte balans tussen alle componenten moet zijn om een resultaat te krijgen dat meer is dan de som der delen. Kharma is geen goedkoop merk, maar heeft een prijs die goed te verdedigen is als je kijkt naar de R&D kosten die een relatief klein bedrijf als dit moet maken om tot zo’n hoge kwaliteit te komen. Afijn, die discussie moeten we een ander keer maar voeren, het is tijd om in de comfortabele fauteuils plaats te nemen en nippend aan een heerlijke espresso de eerste tonen tot ons te nemen.

Luisteren naar de Ceramique CRM-3.2E

De luidsprekers staan ongeveer een meter van de achter- en zijwand opgesteld, en vrijwel recht naar voren gericht. Volgens Peter Bats is dat laatste een kwestie van smaak. Als je de luidsprekers meer toe-in geeft krijg je een intiemer geluidsbeeld, dat zich voornamelijk tussen de luidsprekers zal afspelen. Bij een luidspreker met voldoende spreiding geeft een rechte opstelling veel meer informatie buiten de luidsprekers. Alleen loop je het risico dat er in het midden een gat valt. Daar is hier echter geen sprake van. Ik realiseer me al vrij snel dat ik vandaag superlatieven tekort ga komen. Hier gebeurt iets magisch, iets totaal ongrijpbaars. Ik heb de laatste tijd een aantal prachtige luidsprekers beluisterd waarmee ik lang en gelukkig zou kunnen leven. Maar hier krijg ik muziek voorgeschoteld op een wijze die me begerig maakt. 

We horen de track Orpheus/Sonnet van het album Mythologies van Patricia Barber. Wie mijn schrijfkunsten de afgelopen jaren een beetje heeft gevolgd weet dat ik over het algemeen een broertje dood heb aan audiofiele opnames, en ik heb vast ook wel eens onthuld dat ik de albums van mevrouw Barber weliswaar technisch perfect, maar muzikaal zo dood als een pier vind. De emotionele lading van wat ik hier hoor is echter zo sterk en aanstekelijk, en de weergave is zo vanzelfsprekend en realistisch dat ik me moet inhouden om niet op mijn knieën te vallen en haar mijn eeuwigdurende liefde te verklaren.

Het timbre van haar zwoele alt bezorgt me kippenvel, en de manier waarop de band in de ruimte geprojecteerd wordt grenst aan zinsbegoocheling. De luidsprekers verdwijnen volledig in het beeld, en de atmosfeer van de opnameruimte neemt de plaats in van de kamer waarin we ons fysiek bevinden. Hier wordt de ziel van de luisteraar in één tedere beweging volledig van het lichaam losgesneden, en ik merk dat ik op een hoogst aangename wijze mijn gevoel voor tijd en plaats begin te verliezen.

De spikes zijn van bovenaf verstelbaar

Mijn dichterlijke gevoelens nemen nog verder toe als Het Draagbare Huis van Henk Hofstede wordt aangezet. Dit (bijzondere!) Nederlandstalige album van de Nits-frontman bevat louter muzikale pareltjes die erg goed zijn opgenomen. In het nummer Inktman zitten een aantal putdiepe trommelslagen van drummer Rob Kloet, maar ook wordt vanaf 1’17 een neerwaartse reeks noten gespeeld die eindigt op een basfrequentie waar de meeste luidsprekers zelfs niet van durven te dromen. De Ceramique CRM-3.2E laat elke tussenliggende noot horen, en verliest nergens aan coherentie. De kleine percussieve geluidjes die Kloet uit zijn drumstel van gevonden voorwerpen tovert staan rotsvast en meters voor de luidspreker in het geluidsbeeld, zo dichtbij en levensecht afgebeeld dat ik ze zou kunnen pakken.

De tweede sessie

Zonder dat we er erg in hebben is het tijdstip waarop we normaal onze lunch gebruiken al lang verstreken, en we besluiten met tegenzin de knorrende maag even te gaan verzorgen. Na de broodjes duiken we de luisterruimte in voor een nieuwe muzikale onderdompeling, en luisteren we als eerste naar het album Hiss & Crackle van mijn vriend Danny Wiegers, die onder de naam Lost Moments Orchestra dertien jaar aan dit album werkte. Hij is niet alleen een begenadigd muzikant, maar ook nog eens een getalenteerd geluidstechnicus die er in geslaagd is om zelfs na dertien jaar sleutelen zijn ziel in de eindproductie vast te leggen. We luisteren bewust even op een wat lager volume, en dan blijkt dat de losheid, snelheid, ruimtelijke detaillering en laagweergave volledig onafhankelijk zijn van de volumestand. 

We luisteren nog heel wat muziek die middag, maar één opname verraste ons zo dat ik die nog even speciaal onder de aandacht wil brengen. Jan Bang is een icoon in de moderne Scandinavische geïmproviseerde jazz-scene, en hij werkt onder andere met mensen als Nils Petter Molvaer, Arve Henriksen, Sidsel Endresen én David Sylvian. Het is op Sylvian’s eigen label SamadhiSound dat Bang het album And Poppies From Kandahar heeft uitgebracht. Wie op zoek is naar een holografisch luisteravontuur dat bol staat van de bizarre geluidjes en bijna psychedelische sferen zal zich dit album moeten aanschaffen.

Kharma Ceramique CRM 3.2-E

In de eerste track (The Drug Mule) valt na een wat brokkelig intro van 25 seconden opeens een doodse stilte, waarin een geluidje aanzwelt dat lijkt op een langzaam en piepend tot stilstand komend, aanlopend wieltje van een omgevallen kinderfiets. Ja, zo gedetailleerd zijn de associaties die dit album op deze set oproept. In de vierde track Passport Control horen we de wat amechtige, bewust met teveel lucht aangeblazen trompet van Jon Hassell tegen een universum van klanken dat als een kleurrijke nevel in de ruimte hangt. Het geluid is niet alleen voor en naast ons te horen, maar ook boven en achter ons. Een opmerkelijke ervaring bij een album dat niet in Q-sound is opgenomen. 


Conclusie

En zo zou ik werkelijk nog vele pagina’s door kunnen gaan. maar ik moet langzamerhand een conclusie gaan formuleren en dat valt nog niet mee. Ik neem met gemengde gevoelens afscheid van deze bijzondere luidspreker. Aan de ene kant is er een soort onbegrip dat zo’n verbluffende luidspreker (met al zijn familieleden, en de Ceramique serie was uitgebreid) ophoudt te bestaan. Als commercieel product natuurlijk, want er zijn natuurlijk talloze geluksvogels die zo’n set bezitten, en die zijn dus niet bepaald te beklagen. Aan de andere kant verwacht ik heel erg veel van de opvolger van de Ceramique serie, waar ik al even naar heb mogen luisteren, en waar ik (de goden, het doet er niet toe welke, zijn geprezen) binnenkort ook een recensie over mag gaan schrijven. 

De Kharma Matrix MP150 is een bijzondere mono-eindversterker (lees binnenkort een volledige recensie op HiFi.nl)

En dan is er nog een soort inherente teleurstelling dat ik dit ongelooflijke niveau thuis niet bereik. Ik schreef laatst in een recensie van een andere luidspreker dat het me af en toe overkomt dat mijn eigen set na een recensie een beetje tegenvalt. Dat kan ik nu niet zeggen, want ik heb al twee dagen niet naar mijn eigen set durven luisteren, uit angst dat ik aan mijn begeerte toegeef en onverstandige dingen met mijn spaarvarken ga doen... Een oprechter compliment kan ik Charles van Oosterum en Kharma niet geven...