Martin Logan Clarity

Music is all that matters

 Zoals iedere muziekliefhebber die actief met zijn audio hobby bezig is, heb ook ik in mijn leven een aantal producten mogen beluisteren die mijn perspectief over audioapparatuur in het algemeen, drastisch hebben bijgesteld. Eén van de meest indrukwekkende ervaringen heb ik in de tachtiger jaren mogen beleven. Bij audiospeciaalzaak Rhapsody te Hilversum stonden een paar werkelijk reusachtige Amerikaanse Martin Logan The Statement luidsprekers opgesteld. Geheel volgens Amerikaanse maatstaven hadden deze luidsprekers gigantisch afmetingen en behoorden tot de grootste en meest imponerende exemplaren die ik ooit heb mogen ondergaan. Deze ‘oer’ Statement bestond uit twee meer dan manshoge subwoofer- torens, ieder voorzien van vier actieve woofers. De ernaast geplaatste elektrostatisch panelen waren ook al meer dan manshoog en hadden een breedte die een normaal tweepersoonsbed niet zou ontsieren. Let wel, per kanaal!

Het geluid dat deze giganten wisten voort te brengen was dermate imposant en indrukwekkend dat ik totaal gevloerd was. Big bands werkten gewoon beangstigend en bij percussie keek ik onwillekeurig naar het plafond met de verwachting ieder moment de scheuren te zien verschijnen. Ik kan mij nog heel goed voor de geest halen dat bij diverse passages zelfs de verlichting in de ruimte driftig op de maat van de muziek mee knipperde (en dat met aparte stroomgroepen!). Zó veel stroom werd door de elektronica getrokken om deze stroomhongerige producten te voeden.

Tijden veranderen en van de vele zeer populaire elektrostatische aanbieders uit de jaren tachtig is tegenwoordig nog maar een handjevol overgebleven.
Te grote afmetingen, laag rendement en weinig bas. Allemaal zaken die hun tol hebben geeist. Toch is er ook goed nieuws voor de liefhebbers van dit soort weergevers, want één van de merken die is overgebleven, floreert als nooit te voren; Het Amerikaanse Martin Logan.

Hoe het begon

Midden zeventiger jaren raakte Gayle Martin Sanders sterk gefascineerd door de elektrostatische technieken en hij had de vaste overtuiging dat deze in staat moesten zijn tot dé optimale reproductie van muzieksignalen. De technologie bestond al 30 jaar, maar het hoge voltage was nu niet bepaald veilig te noemen, de afmetingen waren enorm om over een echt goede basweergave nog niet eens te spreken. Om een samensmelting en oplossing te bedenken voor al deze (negatieve) aspecten was de ultieme uitdaging voor Sanders.

Begin tachtiger jaren ging Sanders een samenwerkingsverband met Ron Sutherland aan en samen brachten ze in 1981 de eerste goed inzetbare elektrostatische luidspreker op de markt, de Martin Logan Monolith. Deze gigant werd wereldwijd zo goed ontvangen dat de weg die ze waren ingeslagen op slag positief werd bevestigd.
Het hart van iedere Martin Logan vormt het licht gebogen (onder een hoek van 30 graden) paneel van een superdun 0,0005 inch voorziene polyester folie. Het uiteindelijke ontstane praktisch volledig visueel transparante paneel, zorgt door de materiaalkeuze en de ontstane hoek voor het typische Martin Logan afstraalgedrag en daardoor tevens geluid.

Inmiddels vele jaren en patenten verder een nieuwe versie van de Martin Logan Statement op de markt gebracht, de E2.De basisprincipes zijn nog steeds gehandhaafd evenals het werkelijk fantastische geluidsbeeld maar de techniek is duidelijk veel verder geevalueerd en de afmetingen zijn drastisch verminderd. Toch blijft het nog steeds een erg groot en imposant systeem, bedoeld voor de grootste luisterruimtes en beste elektronica. Een vele honderden kilo’s tellend echt statement!
Het bedrijf Martin Logan is gevestigd in de plaats Lawrence in Kansas U.S.A. en telt tegenwoordig 110 medewerkers waarmee het ’s-werelds grootste producent van elektrostatische weergevers is.

Martin Logan Clarity

De Clarity

Martin Logan is eigenlijk vooral beroemd geworden door de inzet van hybride luidsprekersystemen. Voor het hoog en middengebied wordt een elektrostatisch paneel ingezet terwijl voor het laag een ‘gewone’ woofer met spreekspoel wordt toegepast. Dit lijkt heel logisch maar pas op! Een samensmelting tussen beide principes is absoluut geen sinecure en al vele fabrikanten hebben hieraan flink hun neus gestoten. Ook de Martin Logan’s van vroegere series waren qua integratie zeker nog niet optimaal maar met het verstrijken van de jaren is het dit Amerikaans bedrijf gelukt steeds vooruitgang te boeken wat best een prestatie van formaat genoemd mag worden.

Het onderwerp van deze bespreking, de Martin Logan Clarity, is de nieuwste telg uit het inmiddels zeer ruime programma en moet qua prijs (EUR 3750,- per paar) bij de goedkopere modellen worden geschaard.

Wanneer de Clarity’s bij mij thuis worden afgeleverd, ben ik razend nieuwsgierig. Op de laatste De Doelen show in Roterdam hebben de speakers in een meerkanaals opstelling al een prima indruk achtergelaten. Deze keer zal er in stereo worden geluisterd. De weergevers zijn verpakt in forse dozen en bij het uitpakken volgt meteen de eerste verrassing. Deze jongens zijn echte vedergewichten en met ruim 14 kilo per kast wordt uitpakken een feest. Binnen een mum van tijd staan ze dan ook allebei op de hun beoogde plaatsen.

Hmm, mompel ik binnensmonds, dat ziet er helemaal niet verkeerd uit zeg. De basbehuizing is aan de achterzijde fraai afgerond á la B&W Nautilus serie en volgt hierbij duidelijk de laatste trend. De hele constructie helt wat achterover en bij nadere beschouwing blijkt geen enkele wand evenwijdig te lopen, wat goed werkt tegen staande golven.
In tegenstelling tot zijn duurdere broers is het elektrostatisch paneel in een kunststof frame gemonteerd, wat er als eerste indruk fraai uitziet maar bij een latere en nauwkeuriger inspectie toch wel wat minder solide aanvoelt en naar mijn smaak visueel té plasticachtig overkomt. Toch is de algehele afwerking dik in orde.

De Clarity is alleen voor single wiring geschikt waardoor meer geïnvesteerd kan worden in betere luidsprekerkabel. De aansluitklemmen zijn stevig geconstrueerd en kunnen alle gangbare aansluitingen (banaanstekkers, spades, lugs) ruimschoots verwerken. Opvallend is de verzorgde vormgeving van alle componenten. Hier is over nagedacht en dat geeft een goed gevoel.

Jammer vind ik dat de noodzakelijke trafo’s welke voor de spanning van het folie zorgen, niet in de kast zijn geïntegreerd maar los bij de speakers moeten worden geplaatst. Hmm, dit doet mijns inziens wat afbreuk aan het zo opgeruimde concept. Opvallend aan deze trafo’s is wel het lage voltage zodat van gevaarlijke spanningen nooit sprake kan zijn.
Toch zit er ook een voordeel aan deze manier van werken. Door de extra aanwezige ‘doorlusaansluiting’ op iedere speakerbehuizing, is de mogelijkheid geschapen om van de ene speaker naar de andere met een laagspanningskabeltje doorgelust aan te sluiten waardoor één van de  trafo’s  kan vervallen en je dus ook weer een snoer minder hebt lopen.

Aan de achterzijde, net boven de aansluitklemmen bevindt zich een forse basreflex opening waardoor de plaatsing voor de achterwand nauwkeurig moet worden gedoseerd. Iets dat wonderwel gaat bij deze speakers maar daarover later meer. Verder naar boven, aan de bovenzijde van de baskast kom ik iets vreemds tegen. Het lijkt wel een kleine luidspreker afgedekt met zwart gaas. Bij het lezen van de overigens prima handleiding kom ik erachter wat het is. Martin Logan heeft als extra een normale dometweeter van 2,5 cm ingezet die er voor moet zorgen dat de Clarity’s ook buiten hun afstraalgebied hoge tonen kunnen weergeven.Elektrostatische en magnetostatische weergevers zijn door hun afstraalgedrag namelijk altijd beperkt in hun spreiding en deze NAC (Natural Ambience Compensation)  is dan ook een heel slimme oplossing. Deze NAC is ook uitschakelbaar maar een beetje amateuristisch vind ik dat je een potlood of ander dun stomp voorwerp nodig hebt om dit te bewerkstelligen. Waarom niet een normale schakelaar zodat je ook nog eens duidelijk kunt zien of je het aan of uit hebt staan?!

Martin Logan Clarity

Aan de voorzijde aangekomen zie ik de 66cm lange lijnbron achteroverhellend aan de baskast bevestigd. Deze stator bestaat uit het nóg doorzichtiger Generatie 2 elektrostatisch folie, gemonteerd tussen twee van microgaatjes voorziene frames Volgens Martin Logan zorgt dit nieuwe design voor een optimale spreiding van het geluid en een verbetering van de helderheid in de weergave.

Het frame van de lijnbron gaat vrijwel naadloos over in het front van de woofer. Alleen de overgang van metaal (statoren) naar het stoffen frontje van de woofer geeft aan dat we bij de bas weergever zijn aangekomen. Om een en ander te optimaliseren heeft het bedrijf hoog ingezet. Een 20cm lange slag woofer met aluminium conus moet zorgdragen voor een snel en solide laagfundament. Geen gemakkelijke opgave voor een dynamisch systeem.

In tegenstelling tot zijn drie grootste broers en waarschijnlijk veroorzaakt door het prijsniveau is in het laag niet gekozen voor een dipool systeem (zowel de voor- als achterzijde stralen in fase uit) maar voor een ‘gewone’ basreflex koppeling. Het rendement van de weergevers is met 89dB/2,83 volts/meter voor een electrostaat verheugend hoog te noemen en mede door de zes ohms impedantie is een normale aansturinggraad te verwachten. Tijd om te luisteren!

Luisteren 1

Dit keer is een breed arsenaal aan hoogwaardige elektronica ingezet om de Clarity’s zo breed en optimaal mogelijk te kunnen beluisteren. Waarom? Vooral om te kunnen ervaren hoe ver deze speakers kunnen meegroeien met een steeds hoogwaardiger signaal.

Net uit de doos en opgesteld op de plaats waar normaal mijn referentie MC-Systems M3 luidsprekers staan, klinkt het eigenlijk meteen al goed. De weergave is in balans en heeft een natuurlijk klankkleur. Het ligt prettig en muzikaal in het gehoor. Oef zeg, dit heb ik echt wel eens anders meegemaakt. Met de meeste speakers moet eerst flink worden gestoeid om ze goed te laten klinken, laat staan bij het relatief grof neerzetten en spelen maar. Heel goed!

Ook al waren de speakers al ruim ingespeeld toch heb ik hen eerst een paar dagen laten musiceren om ze te laten acclimatiseren.

Als eerste set doet mijn zeer vertrouwde Duson combi dienst. Dus de CD100 als CD-speler (nee, hij is niet achterhaald), de C1000 als voorversterker en de A10 als klasse-A eindversterker. Speakerkabel is de type III van JK-Acoustics en als interlinks wordt de superieure Signature serie van Siltech (Snow lake en Compass lake) ingezet. Netkabels zijn de Monitor IV van NBS. Omdat ze direct al zo goed klinken zou het heel gemakzuchtig zijn om de speakers meteen maar zo te laten staan. Niet verstandig want al snel blijkt dat deze weergevers nog veel meer in hun mars hebben.

Wanneer Loreena McKennitt met haar song All Souls Night het spits afbijt, wordt ik op slag betoverd door haar bekoorlijke stem. Ik herken direct het typische elektrostatische geluid dat ik al zo veel jaren niet meer heb gehoord. Herkenbaar is de grote transparantie en doortekening zonder enige scherpte. Hmm, maar klinkt haar stem eigenlijk niet wat al te breed en het laag kan toch ook wel beter, denk ik bij mijzelf.

Ik besluit wat te gaan schuiven met de weergevers. Bij het subtiel verplaatsen valt op dat de speakers erg dankbaar zijn in het fine tunen. Ik heb zelfs nog nooit een luidspreker thuis gehad die zo ontzettend gemakkelijk laat horen als hij slechts een paar millimeter(!) wordt verschoven. Tien minuten later staat de speaker op zijn optimale, definitieve plaats voor deze bespreking. Een plaats waar hij de eerstkomende weken niet meer van zou wijken.

De bijzondere percussie CD Däfos met o.a. Micky Hart en Flora Purim verdwijnt in de CD100 en ik start met Dry Sands of the Dessert. Een groot podium bouwt zich op met veel rust en ‘zwart’ in het geluidsbeeld. Het geluid is warm en vol, heel anders dan bij de electrostaten van vroegere jaren en zelfs de dynamiek is heel behoorlijk, al haalt het nog niet het niveau van mijn eigen M3 dynamische luidsprekers. Uiteraard test ik ook de werking van de extra tweeter volgens het NAC (Natural Ambience Compensation) principe. Nu, het werkt ook echt! In de normale luisterpositie valt het niet op maar zodra je opstaat en boven het elektrostatische membraan gaat uitstekend of naast het optimale afstraalbereik van de units begeeft, hoor je het effect meteen. Eigenlijk is het weinig anders dan bij een breed afstralend dynamisch systeem maar voor een elektrostaat is het heel bijzonder en een prima toevoeging!

Het laag van de woofer sluit behoorlijk goed aan bij de elektrostatische unit. Het loopt bij een juiste opstelling verbazingwekkend diep door, articuleert goed maar heeft toch een tikje wollig karakter. Dit kwam overigens vooral aan het licht na vergelijking met de MC’s, die duidelijk subtieler en onopvallender in het laag zijn zonder echter zonder aan druk en slagkracht in te boeten. Misschien een kwestie van een beter gedempte en stijvere kastconstructie waardoor minder kleuring ontstaat.

Weer terug naar de vrouwenstemmen. Norah Jones schittert met haar prachtige live uitvoering van Cold, cold heart. Miss Jones is bij me op schoot gekropen en terwijl de bas gromt, slaan de pianoakkoorden om mij heen. Kijk, daar is muziek nu voor bedoeld. Pure ontspanning én kippenvel.

Martin Logan Clarity

Luisteren 2

In de tweede week aangekomen heeft de Duson set het veld moeten ruimen voor de Mark Levinson 383 geïntegreerde versterker en de 390S CD-speler. Luidsprekerkabels zijn de Siltech LS-188 Classic en interlinks zijn de CZ-gel van Madrigal in gebalanceerde uitvoering. Netkabels zijn de bijgeleverde Madrigal exemplaren.

Wanneer The Weavers met ‘If i Had a Hammer’ in de dunne massieve lade van de 390S CD-speler verdwijnt gaat het dak eraf. Een prachtig breed en ook hoog geluidsbeeld met een juiste warme klankkleur is mijn deel. Dieptebeeld is goed maar haalt niet het niveau van een goede dynamische luidspreker. Zoals gewoonlijk heeft de 383 versterker erg veel controle over het geluid wat in dit geval de woofer ten goede komt. Goed te horen is dat de Duson set wat voller en groter klinkt en richting goede buizenversterker sound gaat, terwijl de Levinsons meer de absoluut neutrale lijn weten aan te houden. Kwestie van smaak en speakers.

Het moeilijke werk nu. Een struikelblok vormt een beetje de erg moeilijk optimaal weer te geven CD Beyond the Missouri Sky van Charly Haden & Pat Metheny. Deze donker klinkende met zeer veel bas gelardeerde CD kán erg fraai klinken maar dan moet ook echt alles kloppen. In First Song (for Ruth) gaan we goed van start met mooi en realistisch klinkend gitaarspel van Pat Metheny. De zware en volle bastoon van Charlie Haden speelt er melancholiek omheen. Hmm, vooral bij deze CD blijkt dat bij dit soort extreme gevallen het huwelijk tussen woofer en elektrostaat nog steeds niet helemaal perfect is. Er zijn nu wat kastresonanties hoorbaar en het snelheidsverschil tussen grondtonen en boventonen wordt te duidelijk uitgesponnen. Maar ach, dit is ondanks de rustige, relaxte muziek een behoorlijk extreme CD. Vele luidsprekers dynamisch of ander principe hebben moeite met dit plaatje.

Als laatste draai ik La Folia van Gregorio Paniagua. Deze klassieke CD zit buiten de middeleeuws getinte muziek vol met grappen en grollen. Wat denkt u van een motormaaier, gillende luchtballonnen, rondrazende auto en nog veel meer. Is dit dan nog wel muziek? Jazeker wel, want het geheel is heel onderhoudend en boeiend om naar te luisteren. Denk wel om de uiterst grote dynamiek op deze CD want af en toe is het echt schrikken geblazen.

Omdat ik deze CD helemaal draai, ben ik mij bewust van de grote vooruitgang die elektrostaten op het gebied van dynamiek hebben gemaakt. Nergens op de plaat komen de Clarity’s in de problemen en het geheel blijft overal haarfijn doorluisterbaar. Heel fraai.

Ook de opnamelassen tussen de verschillende fragmenten zijn loepzuiver hoorbaar. De klankkleur van de klassieke instrumenten wordt treffend weergegeven waarbij alleen het driedimensionale karakter een beetje wordt gemist. Het is niet zozeer het breedte, diepte, hoogteverhaal waar ik nu op doel maar meer het gevoel langs de muzikanten te kijken.

Martin Logan Clarity

Conclusie

Met de Clarity heeft Martin Logan wat mij betreft vol in de roos geschoten.

De luidsprekers zien er fraai uit, zijn woonkamervriendelijk en zijn gemakkelijk aan te sturen. Bovendien klinken ze al snel meer dan goed en zijn voor alle soorten muziek inzetbaar, zelfs voor rockmuziek!

Een kleine kanttekening plaats ik bij het overvloedige gebruik van het vele plastic. Als hier en daar wat meer metaal- of aluminium was toegepast in bijvoorbeeld de frameconstructie was het een nog mooiere speakers geweest dan het nu al is.
Hoewel geen koopje is de prijs-kwaliteitverhouding mijn inziens volledig gerechtvaardigd.