Lead Audio LA-200 - Speels Gemak

Laatst was ik op bezoek bij een hifiwinkel in het midden van het land, en mijn oog viel daar op een klein, strak vormgegeven apparaatje, de LA-200 van het merk Lead Audio. Het bleek om een gecombineerde D/A converter, digitale geïntegreerde versterker en hoofdtelefoonversterker te gaan die primair bedoeld is voor desktop-gebruik.

Niet veel groter dan drie op elkaar gestapelde dvd-doosjes stond het ding echter zeer zelfverzekerd te spelen op een paar leuke vloerstaande luidsprekers. En wat ik hoorde was verrassend muzikaal en had de nodige autoriteit. De importeur bleek AV-Tunes uit Raalte te zijn, en na kort overleg met de hoofdredacteur van HiFi.nl vroeg ik een testexemplaar aan.

Lead Audio is het elektronicamerk van Dream Audio, een Deens bedrijf dat is opgericht door Søren Mac Larsen. Oplettende lezers met kennis van de Deense audio-scene zullen zijn naam herkennen als voormalig partner en ontwerper bij het vermaarde merk Copland, waar hij verantwoordelijk was voor het ontwerp van de zeer hoog aangeschreven cd-spelers van dat merk.

Ook werkte hij bij Copland aan een geavanceerd room-correction systeem. Je kunt hem dus met een gerust hart een digitaal-expert noemen. Sinds 2007 ontwikkelt hij met Dream Audio digitale algoritmes en akoestische meetapparatuur voor de audio-industrie. Het is dus niet verwonderlijk dat in de LA-200 van Lead Audio een paar bijzondere technische snufjes van zijn hand verwerkt zijn.

Een beetje techniek

In tegenstelling tot wat ik had verwacht is de LA-200 geen losse DAC die een inkomend digitaal signaal omzet naar analoog en het vervolgens naar een klasse-D versterker stuurt. In plaats daarvan blijft het signaal tot aan de output digitaal. De volumeregeling en de DAC met (niet uitschakelbare) upsampling zitten in de digitale versterker, alle bewerkingen van het signaal vinden dus in het digitale domein plaats. Dat scheelt een heleboel omzettingen, wat beter is voor de geluidskwaliteit. Daarmee lijkt de signaalverwerking van de LA-200 dus een beetje op die in de versterkers van Lyngdorf of de M2 uit de Masters Series van NAD.

Aan de uitgang wordt - net als bij alle digitale versterkers - gefilterd. Dat is nodig om resterende hoogfrequente digitale artefacten uit het signaal te verwijderen. Larsen past hier een speciaal gemodificeerd 4e orde filter toe omdat hij van mening is dat dit, in tegenstelling tot de meestal bij klasse-D ontwerpen toegepaste 2e orde filters, beter werkt als er luidsprekers op worden aangesloten. De voeding is buiten de kast geplaatst. Dat is volgens veel audiofielen een gruwel, maar Larsen koos er bewust voor om juist geen grote trafo met een navenant groot elektromagnetisch veld in de compacte behuizing vol gevoelige onderdelen te plaatsen.

Door de switch mode voeding buiten de kast te plaatsen ontstaat er volgens Larsen bijvoorbeeld geen brom, en wordt de schakeling veel minder beïnvloed door fluctuaties in het stroomnet. De meegeleverde trafo is fors van afmeting (denk aan een laptop-voeding) en er zitten extra grote condensatoren in om een grotere en stabielere aanvoer van stroom te garanderen. Het inschakelcircuit in de voeding moest trouwens worden aangepast om de hogere vermogensvraag van de toegepaste condensatoren aan te kunnen. Geen standaard trafootje dus...

Omdat de LA-200 ontworpen is voor desktopgebruik levert de digitale versterker aan 8 Ohm slechts 2x25 watt, maar dat is meer dan voldoende als een paar luidsprekers met een gangbare gevoeligheid wordt gekozen. Grappig maar ook een beetje vreemd is dat het vermogen aan 4 ohm niet groter wordt, zoals bij conventionele versterkers, maar juist terugvalt naar 2x14 watt. Dat is een rechtstreeks gevolg van dit specifieke versterkerontwerp.

En nog een beetje

De ingebouwde DAC is voorzien van een asynchrone sample-rate converter met upsampling die het signaal tevens ontdoet van jitter. De USB ingang werkt weliswaar adaptief, maar het inkomende signaal wordt, net als alle andere inkomende signalen, ontdaan van vrijwel alle jitter door het meteen vanuit de ontvanger naar de asynchrone sample rate converter te leiden. Zeer belangrijk in dit proces is een door Lead Audio zelf ontwikkelde superklok die uiterst nauwkeurig werkt waardoor de jitter onder de 100ps blijft. Dat is laag. Niet ultiem, maar toch zeer netjes.

Er zijn in totaal zeven digitale ingangen. Via de coaxiale digitale inputs kunnen signalen tot 24 bit/192 kHz worden aangeboden, de optische ingangen kunnen 24/96 aan, de USB ingang op dit moment ‘slechts’ 16/48. Er is echter een programmeerbare IC (EPROM) aan boord die kan worden omgeschakeld om de USB ingang ook 24/96 signalen te laten verwerken. Of dit als upgrade zal worden aangeboden of zal worden toegepast in een later model - er is sprake van een LA-300 met ingebouwde room-correction - weet ik niet.

Er is ook een analoge (als Aux gemarkeerde) ingang aanwezig. Het signaal dat daar binnenkomt wordt door een Wolfson WM8775 A/D converter gedigitaliseerd en vervolgens naar de asynchrone digitale sample rate converter geleid. Op deze manier zou je, bij wijze van spreken, zelfs een platenspeler via de LA-200 kunnen laten spelen als je een losse phonotrap op de Aux ingang aansluit.

Om naar de hoofdtelefoon te kunnen luisteren moet het signaal natuurlijk eerst weer analoog worden gemaakt. Een Burr Brown PCM17896 DAC chip zorgt voor deze omzetting. Voor de versterking van de hoofdtelefoonuitgang wordt een schakeling met in totaal vijf LME49723 opamps gebruikt. Het fijne is dat de gebruiker alle bijzondere techniek in feite kan vergeten omdat hij probleemloos zijn werk doet achter het overzichtelijke frontje van de LA-200. Hierop zit een continue-draaiknop voor bronkeuze, een rood ledje geeft de gekozen input aan.

Daarnaast zijn er een kleine aan/uit knop, een volumeknop en een draaiknop waarmee vier opties kunnen worden gekozen: Low, High, Direct en Headphones. Low dempt het geluid enigszins, terwijl High het juist een beetje opkrikt (zonder het risico van clipping overigens). De stand Direct geniet volgens de gebruiksaanwijzing de voorkeur in de meeste gevallen, en Headphones spreekt voor zich. Deze bronkeuze schakelt overigens de luidsprekers uit, zodat je huisgenoten niet gehinderd worden door je muziek.

De LA-200 is volgens mij niet in de eerste plaats voor de veeleisende audiofiel gemaakt. Ik zie eerder een kwaliteitsbewuste doorsnee gebruiker voor me die een broertje dood heeft aan moeilijk gedoe bij het aansluiten op de computer. De LA-200 is geruststellend simpel wat dat betreft. Er zijn geen extra drivers nodig, zowel PC- als Mac-gebruikers kunnen opgelucht ademhalen. De te volgen procedure is eenvoudig: LA-200 en computer uitzetten, dan LA-200 weer aanzetten, daarna pas de computer en dan wachten op de melding dat het nieuwe apparaat gebruikt kan worden. Vervolgens in het geluidsmenu van de computer het apparaat Soren1 kiezen als voorkeursapparaat (in de PC te vinden onder Geluiden in het configuratiescherm, in een Mac bij Systeemvoorkeuren/Geluid) en klaar is Kees.

Luisteren met luidsprekers

Ik heb de LA-200 eerst op de grote set beneden aangesloten. Een beetje gemeen eigenlijk, want daar is hij niet voor bedoeld, maar ik wist dat kleinere vloerstaande luidsprekers geen probleem zijn. En het moet gezegd: het viel niet tegen. Ik had geen trommelvliesverscheurende volumes verwacht - die kreeg ik dan ook niet - maar tot een zeer acceptabel niveau maakt de LA-200 verdorie gewoon Muziek. Ik sloot de digitale uitgang van mijn Sonos ZP90 via de L.A.T International DI-20 mkII digitale interlink op de Lead Audio aan en het signaal werd meteen herkend. Er wordt een redelijk groot beeld opgebouwd met aardig wat diepte en veel breedte, stemmen hebben voldoende body, het hoog is helder maar absoluut niet schel, en het laag is verrassend diep en stabiel. De tonale balans is in zijn geheel wat aan de warme kant zonder wolligheid. Eigenlijk wel lekker.

Mijn gekoesterde album Gentle Spirit van Jonathan Wilson werd fraai weergegeven, met voldoende magie om de aandacht tot de laatste noot vast te houden. Heel af en toe had de LA-200 een klein beetje adem tekort, maar ik was over het geheel toch aardig onder de indruk.

Op mijn werkkamer staat een paartje licht gemodificeerde Magnat Vector-1 luidsprekers die ik al sinds jaar en dag gebruik om muziekproducties op te masteren. In het dagelijks gebruik neemt een Marantz PM-80mkII de versterking voor zijn rekening, maar nu mocht de LA-200 zijn beste beentje voorzetten. Hier bleek de digitale versterker zich als een vis in het water te voelen. Het opgebouwde beeld was wat groter dan ik gewend ben, waarbij de elementen in het geluidsbeeld niet mee vergroot werden, maar zelfs net iets scherper afgetekend waren. Ook hier was de tonale balans aangenaam met een lichte neiging naar warm, en was er meer dan voldoende dynamiek en power.

Het prachtig opgenomen Died In The Wool (The Manafon Variations) van David Sylvian is een harde audiofiele noot om te kraken, maar de bronzen stem van de zanger werd bijna tastbaar voor me geprojecteerd. De soms bijna aarzelend gespeelde improvisaties die zijn zeer beeldende poëzie begeleiden hebben veel spanning in zich. Knap...

Luisteren met de Hoofdtelefoon

Ik heb de beschikking over twee verschillende hoofdtelefoons, een wat oudere Sennheiser HD560 Ovation II en een AKG K701. De Sennheiser is absoluut niet kritisch ten aanzien van het aangeboden signaal. Die klinkt al prima als je hem rechtstreeks in een cd-speler het hoofdtelefoonuitgang steekt. Maar als ik hem op de LA-200 aansluit blijkt waarom het wel degelijk zinvol is om een separate hoofdtelefoonversterker aan te schaffen. Het laag gaat dieper en is beter te volgen, het wat warme karakter blijft behouden, maar tegelijkertijd nemen de detaillering en de dynamiek toe. Een mooie opname om met een hoofdtelefoon te beluisteren is het album La Fille Noyée van Wende Snijders. Het bloedmooie duet Alleen De Wind Weet met Huub van der Lubbe klinkt vol en dynamisch, en zorgt ook onder de hoofdtelefoon voor een brokje in de keel en vochtige ooghoeken.

De AKG K701 is een van de mooiste dynamische hoofdtelefoons die ik ken. Als die goed wordt aangestuurd geeft hij een ongelooflijk rijk, dynamisch, wijds, gedetailleerd en los geluidsbeeld met putdiep laag. Ik gebruik hem tegenwoordig vrijwel alleen om mijn vrouw in de naastgelegen echtelijke slaapkamer niet te storen als ik wel eens ‘s nachts werk, maar nu ik hem via de LA-200 heb gehoord zou dat wel eens kunnen gaan veranderen. De kracht die ik hoorde kwam er voorheen gewoon niet uit, dat blijkt nu wel. Met de Lead Audio ervoor verandert de K701 in een hoofdtelefoon van absolute wereldklasse. Als ik opnieuw naar Wende luister valt me de enorme hoeveelheid ruimtelijke informatie in de opname voor het eerst echt op. Ook de interactie tussen de twee stemmen komt veel mooier uit de verf. Ik zal niet beweren dat er echt een traan biggelde, maar ik moest wel een paar keer duchtig snuiten... Als ik even later naar Inside Job op het live opgenomen album Dear John van Ilse Delange luister (ja, met die lekkere bassolo aan het begin) hoor ik veel meer publiek en kan ik de neiging om me om te draaien en “Sssst!” te sissen bijna niet onderdrukken...zéér goed!

Conclusie

De LA-200 wordt ontworpen in Denemarken, maar gebouwd in Korea. Daar is overigens niks mis mee, het enige dat de hifi-liefhebber daar van merkt is de interessante prijsstelling. Voor 600 euro is de Lead Audio LA-200 een flexibel inzetbaar en ongelooflijk goed klinkend apparaat. De bediening is eenvoudig, de bouwkwaliteit is voorbeeldig, en de klank is aanzienlijk beter dan je voor de prijs zou verwachten. Hoewel hij meestal gebruikt zal worden zoals op mijn werkkamer, sluit ik helemaal niet uit dat een kleinbehuisde muziekliefhebber met een computer en iPod als bron hem met een paartje leuke luidsprekers gewoon als complete geluidsinstallatie zal kunnen gebruiken. De Lead Audio LA-200 gaat met speels gemak te werk, en ik zag hem dan ook met lede ogen weer vertrekken naar de importeur. Van harte aanbevolen...