Review: Lumin D2 - stabiele alleseter met uitstekende klank

Streamers, apparaten die muziek afspelen vanaf een geheugenschijf of internet, zijn er in allerlei soorten, maten en prijsklassen. Het nog jonge Chinese Lumin Music Systems heeft zich volledig toegelegd op de ontwikkeling en bouw van de betere streamers. Op onze testbank ligt de D2, het huidige instapmodel van Lumin. We mogen concluderen dat Lumin veel meer doet dan imiteren en assembleren en meespeelt in de voorhoede van de ontwikkeling van streamers.

Lumin Music Streamers D2: introductie en plaats van het merk

Lumin Music is een Chinees merk dat in Hong Kong is gevestigd. Lumin is onderdeel van het grotere Pixel Magic Systems dat in 2003 is opgericht. Moederbedrijf Pixel Magic Systems hield zich van oorsprong met het merk Magic TV bezig met producten die betrekking hebben op digitale HD-tv. In 2012 is onder de naam Lumin Audiophile Network Music Player de eerste DSD-compatible audio streamer uitgebracht. Het apparaat werd enthousiast ontvangen door pers en consumenten.

Lumin is feitelijk een goed voorbeeld van een innovatief Chinees bedrijf dat verder gaat dan het imiteren van Westerse producten. Lumin heeft inmiddels verschillende netwerkspelers uitgebracht. Het duurste model is vlaggenschip S1 die meer dan 10.000 euro kost. Het goedkoopste model is de D2 die 2.149 euro kost en die onderwerp is van deze review. Daartussen zitten onder andere nog de modellen T1 en A1. De verschillen tussen de modellen zitten vooral in het type en aantal gebruikte dac-chips en de meer of iets minder uitgebreid uitgevoerde voeding. De modellen die een DA-converter aan boord hebben zijn standaard voorzien van een XLR- en cinchuitgang die tegelijkertijd gebruikt kan worden. Tevens is voorzien in een coaxiale digitale uitgang (BNC) voor wie een andere DA-converter zou willen gebruiken.

Zoals gezegd, op onze testbank ligt de Lumin D2, het huidige instapmodel van Lumin, die als vervanger van de D1 is gekomen. De term “instapmodel” is betrekkelijk, want de D2 kost 2.149 euro. Voor dat geld krijgt de koper niet een “kale” netwerkspeler, maar een netwerkspeler met een goede DA-converter aan boord. De Lumin D2 is uitgebreid besnuffeld en beluisterd alvorens tot een conclusie te komen.

Lumin Music Streamers D2: netwerkspeler met ingebouwde DA-converter en XLR-uitgang

De nieuwe D2 is de opvolger van de D1, maar de D2 heeft een snellere processor dan de D1 en de voeding van de D2 bevindt zich niet in een losse kast, zoals de voeding van de D1. De D2 is een behoorlijk compleet apparaat en heeft niet alleen ondersteuning voor Roon, MQA, Spotify, Tidal, TuneIn (internetradio), AirPlay, UPnP (netwerk) en usb-streaming, maar ook voor DSD128. Muziek kan worden aangeleverd via de netwerkaansluiting of via een usb-schijf.

De D2 maakt gebruik van twee dac-chips van het type Wolfson WM8741. Ieder kanaal heeft zijn eigen dac-chip en een volledig gebalanceerd ontwerp. De gebruiker kan kiezen voor de XLR- of cinch-uitgang, die ook tegelijkertijd gebruikt kunnen worden. Alle onderdelen bevinden zich op één printplaat om signaalwegen zo kort mogelijk te houden, maar Lumin heeft intussen wel de nodig aandacht gegeven aan het scheiden van digitale en analoge signalen om onderlinge beïnvloeding te minimaliseren. De D2 ondersteunt alle bekende bestandsformaten tot en met DSD128. Er worden nog steeds streamers op de markt gebracht die geen gapless playback ondersteunen, maar de D2 bevindt zich niet in die groep en ondersteunt wèl gapless playback.

De D2 is geen Zwitsers zakmes in die zin dat Lumin keuzes heeft gemaakt en er dus ook wel wat ontbreekt. Verbinding met bluetooth? Nee, de D2 mikt hoger en bluetooth is weggelaten. Digitale ingangen? Nee, die zitten er niet op (analoge ingangen overigens ook niet). De D2 is geen losse DA-converter. De streamer van de D2 kan dus wel gebruikt worden zonder de on-board DA-converter, maar de on-board DA-converter kan niet gebruikt worden zonder de streamer.

Lumin Music Systems D2: uitpakken, neerzetten, aansluiten en app installeren

De Lumin D2 arriveert goed verpakt in een dubbele doos. Een netsnoer, LAN-kabel, snelstarthandleiding en een setje witte handschoenen worden meegeleverd. Deze laatste dienen ter vermijding van vingerafdrukken op de kast van de D2. De kabels gaan weer terug in de doos. Als netsnoer zal een afgeschermd exemplaar dienen.

De voor de review gebruikte Gigabit LAN-kabel komt uit een computerwinkel, aangezien speciale LAN-kabels voor een betere audioweergave geen toegevoegde waarde bieden. Aansluiting met een LAN-kabel is verplicht want de D2 heeft geen wifi aan boord. Ook als geen gebruik van netwerkbronnen gemaakt zou worden, is aansluiting op een router met een LAN-kabel verplicht om de D2 te kunnen bedienen met een app. Op het front van de D2 zitten immers geen knoppen of andere bedieningselementen en configuratie en bediening kan uitsluitend met een tablet of smartphone, die via een router verbinding maakt met de D2. Overigens, zelfs als een apparaat wifi zou ondersteunen, geniet een RJ45-aansluiting te voorkeur want dit is altijd veiliger, sneller en stabieler dan wifi.

Een blik op de snelstarthandleiding leverde in eerste instantie een frons en een teleurstelling op, want volgens de handleiding moet de gebruiker een iPad of iPhone van Apple gebruiken. Nergens stond iets over ondersteuning van Android. “Dat kan toch niet waar zijn?” is de eerste gedachte. Het was gelukkig ook niet waar, want er bleek ook een Lumin-app voor Android beschikbaar te zijn, die in enkele minuten was geïnstalleerd.

Testomgeving en bediening

De D2 wordt met interlinks van Van den Hul zowel via XLR als via cinch aangesloten op een set klasse A-versterkers van Pass Labs (XP-20 + 2 x XA160.5), die een set elektrostatische luidsprekers van Quad van het type ESL63 aansturen. De digitale BNC-uitgang van de D2 wordt voorzien van een BNC-naar-cinch verloopje en wordt aangesloten op een Wadia 321 Dac, die met hetzelfde type interlinkjes is verbonden met dezelfde versterkers. Alle stroombekabeling is afgeschermd, van de meterkast tot aan de kasten van de gebruikte audioapparatuur. De audio-installatie heeft niet alleen een eigen groep maar ook een eigen fase.

Voorts wordt een kleine usb-schijf van Western Digital aangesloten met een capaciteit van 1 TB. De usb-schijf wordt direct herkend. Omdat de schijf hoorbaar is, wordt even later een droog opgevouwen keukendoekje onder de schijf geplaatst. In een permanente opstelling zou een SSD van 1 TB de voorkeur verdienen, maar hoewel de prijzen van SSD's de laatste jaren fors zijn gezakt is een SSD nog altijd significant duurder dan een gewone harde schijf. SSD´s worden wel steeds interessanter.

Op de usb-schijf staan bitperfect geripte cd’s waarvan de muziek zonder uitzondering is omgezet naar WAV-bestanden. Voorts staan er voor de review een aantal DSD-bestanden op de harde schijf, maar dit is een kleine minderheid. De verkrijgbaarheid van betere geluidskwaliteit dan WAV laat nog veel te wensen over en vaak wordt ook nog eens oude wijn in nieuwe zakken verkocht.

Concreet, een WAV-bestand wordt omgezet naar een DSD-variant en wordt vervolgens als DSD verkocht. Dat van WAV naar DSD omgezette bestand klinkt natuurlijk helemaal niet beter dan het originele WAV-bestand. MQA, DSD, etc. willen nog niet echt wortel schieten bij de consument omdat lang niet in alle gevallen een significant verschil in geluidskwaliteit waargenomen kan worden. Het feit dat er allerlei verschillende DSD-formaten zijn helpt ook niet echt bij de uitrol naar de consument. Als dan mede in aanmerking wordt genomen dat DA-converters de afgelopen tien jaar significant zijn verbeterd, is het de vraag of beter-dan-WAV bestaansrecht heeft en überhaupt ooit nog op een grote schaal gaat doorbreken, zoals de cd dat halverwege de jaren tachtig van de vorige eeuw heeft gedaan. Met een betere DA-conversie van WAV-bestanden bleek de afgelopen tien jaar nog behoorlijk veel winst te boeken en het einde lijkt nog niet in zicht. De WAV-bestanden van gisteren en van nu zullen naar verwachting in de toekomst nog veel beter kunnen klinken. Dat het WAV-format meta-tags niet altijd goed ondersteunt is bekend, maar dat is geen probleem voor wie zijn muziekverzameling netjes en systematisch in een mapstructuur ordent.

Ook wordt een verbinding geconfigureerd met een netwerkschijf waar dezelfde bestanden op staan als op de usb-schijf.

Lumin Music Systems D2: bediening van de D2 met de app

De D2 heeft een centraal geplaatst prettig leesbaar, dimbaar en eventueel uitschakelbaar monochroom display dat ook van wat grotere afstand te lezen blijkt te zijn. Het display laat meta-tag informatie zien, of als dat ontbreekt, de bestandsnaam van het gekozen muziekstuk. Samplefrequentie, bitsnelheid, bitdiepte, verstreken tijd, totale tijd van het spelende nummer en het aantal nummers in de wachtrij worden ook vertoond.

De lay-out van de app lijkt heel sterk op de app van de onlangs door ons geteste TEAC NR-7CD, hoewel deze laatste geen app voor Android heeft. De iOS-app van de Teac lijkt dus op de Android-app van Lumin. Mogelijk is sprake van een (deels) gezamenlijk ontwikkelingstraject voor wat betreft de software en bediening, maar dat hebben we niet nader onderzocht.

Iedere nieuwe app is even wennen, maar de app van Lumin werkt behoorlijk intuïtief. Wachtrijmanipulatie, d.w.z. liedjes toevoegen, verwijderen of verplaatsen, gaat makkelijk. Als een map is voorzien van de afbeelding van een cd-hoesje, wordt het plaatje netjes vertoond. Dit werkt gek genoeg alleen goed bij het benaderen van de usb-schijf. Bij het benaderen van de netwerkschijf met daarop precies dezelfde mappen, werden wel de beschikbare mappen maar niet alle plaatjes van cd-hoesjes in die mappen vertoond. Dit is niet echt een probleem, omdat alle mappen systematische en herkenbare namen hebben.

Aan de linkerkant van het scherm van de app staat de wachtrij en bovenaan het spelende nummer. Als met de vinger op het plaatje wordt getikt, verschijnt het plaatje groot in beeld, de eerste keer vergezeld van technische informatie zoals samplefrequentie, bitsnelheid en bitdiepte. Deze informatie staat ook linksboven op het scherm naast het plaatje. Wie het scherm van de app te licht vindt, kan het scherm op de donkere modus zetten.

De weergave van de muziekverzameling kan worden gemanipuleerd in die zin dat de plaatjes groter of kleiner gemaakt kunnen worden. Scrollen gaat soepel, ook door een grote muziekverzameling. Echter als de gebruiker in een map duikt en daarna weer terug, staat hij weer bovenaan bij de A. Omdat het scrollen heel snel gaat, is dit niet echt een probleem, eerder een schoonheidsfout.

De stabiliteit van de app laat nog wel te wensen over. De app liep regelmatig vast op een Samsung Galaxy Tab3. Dat had gelukkig geen gevolgen voor de spelende muziek want de Lumin D2 speelde volledig stabiel en is in circa drie weken niet één keer vastgelopen. Het afspelen van muziek heeft niet één keer gehaperd, ook niet op het moment dat de app vastliep. Ook een reboot van de tablet had geen gevolg voor de spelende muziek.

Volgens importeur YN-Audio is de app voor Apple’s iOS stabieler, omdat bij de ontwikkeling van een app voor Apple met veel minder verschillende apparaten rekening gehouden hoeft te worden. Android wordt immers door veel verschillende merken gebruikt en een Android-ontwikkelaar heeft met een grote verscheidenheid aan apparaten te maken. Dit is een plausibele verklaring. Mogelijk is de Android-app stabieler op nieuwere of andere tablets dan de Samsung Galaxy Tab3. Het vastlopen van de app is overkomelijk. De app is met enkele seconden weer gestart, terwijl de muziek intussen stottervrij verder speelt.

Lumin Music Systems D2: bediening met gebruik van UPnP

De Lumin D2 ondersteunt ook UPnP. Dat kan handig zijn als de tablet of smartphone leeg is of voor andere doeleinden wordt gebruikt. Een gebruiker kan dus een Windows- of Apple-laptop gebruiken om muziek naar de D2 te zenden. In de testomgeving stond een Windows-laptop die via wifi met de router was verbonden. WAV-bestanden gingen draadloos vanaf de laptop naar de router en vervolgens per Gigabit LAN-kabel naar de D2. Dit werkte stottervrij, ondanks de draadloze verbinding van de laptop naar de router. Zonder app kan de D2 dus ook worden gebruikt om muziek te spelen door een ander UPnP-apparaat de muziek te laten aanbieden.

Voordat de klank van de Lumin D2 besproken zal worden, kan alvast verklapt worden dat geen verschillen zijn waargenomen tussen de verschillende bronnen. Een WAV-bestand vanaf de usb-schijf klonk hetzelfde als een WAV-bestand vanaf de netwerkschijf of vanaf de laptop via UPnP. Eens te meer bleek dat de klank bepaald wordt door de inhoud van een WAV-bestand en niet door de locatie van het WAV-bestand. Let’s play some music, maestro!

Luisteren en conclusie

Er is verschillende uren alleen naar de Lumin D2 geluisterd, maar er zijn ook wat kritische luistersessies geweest waarbij al spelende is geschakeld tussen de Lumin D2 en de Wadia 321 Dac. Omdat het volume van de Wadia 321 Dac en de Lumin D2 precies even hoog stond afgesteld en omdat de gebruikte voorversterker met de afstandbediening naadloos tussen bronnen kan schakelen, is dus effectief een blindtest uitgevoerd tussen beide toestellen. Huisgenoten en medeluisteraars hadden niet altijd in de gaten welke DA-converter stond te spelen. Dat zegt eigenlijk al een heleboel. NB: de Wadia 321 Dac is veel duurder dan de Lumin D2 en de Wadia heeft geen streamer aan boord.

De klank van de Lumin D2 is zonder voorbehoud uitstekend te noemen. Stevige stukken zijn stevig zonder in een wollige geluidsbrij te verzanden. Instrumenten spelen met elkaar maar staan los op het podium zonder elkaar weg te drukken. 10.000 Days van Tool rolt heerlijk door de kamer, evenals In Absentia van Porcupine Tree. Dave Mustaine staat voor je neus en de bewegingen van zijn vingers over de gitaarsnaren zijn goed te volgen in het nummer 13 van het album Th1rt3en van Megadeth. Ayreon’s Into The Electric Castle klinkt ruimtelijk met veel breedte- en diepte-informatie, zoals het hoort.

De Lumin D2 kreeg ook subtieler werk gevoerd, bijvoorbeeld de geremasterde versies van Steely Dan’s albums Can’t Buy A Thrill en Pretzel Logic. Deze opnames zijn van oorsprong analoog, immers opgenomen in een tijd dat digitaal nog niet voorhanden was. Muziek van Steely Dan is altijd al goed opgenomen, maar de nieuwere remasters tonen aan dat het nuttig is om oude analoge tapes te bewaren. Niet alleen DA-converters maar ook AD-converters hebben de nodige kwaliteitsverbeteringen ondergaan in de afgelopen vijftien jaar en dat is soms goed te horen in een remaster. Steely Dan klinkt intiem en betrokken. Alsof je als luisteraar in een klein zaaltje vlakbij het podium staat. Er is lucht tussen de instrumenten en ook zacht gespeelde tonen blijven in de lucht hangen en geven hun details weer.

Ook klassiek werk komt aan bod. De hoorn aan het begin van de Vierde Symfonie van Tchaikovsky in de uitvoering van Mariss Jansons en het Oslo Philharmonic Orchestra klinkt fel en gaat laag en diep. De laagste tonen rollen over je rug. Zo hoort koper te klinken. Verschillende uitvoeringen van Beethoven’s Zevende Symfonie passeren de revue. Het tweede stuk van deze symfonie is relatief zacht gespeeld en dit komt niet altijd goed uit de verf, omdat details dan nog wel eens willen wegvallen, of onvoldoende naar voren komen. De Lumin D2 maakt echter nergens fouten. Ook de zachte passages klinken goed en details blijven behouden. De D2 voegt niets toe en laat niets weg. Als er uitgehaald moet worden, haalt hij uit. De weergave van hoge tonen is zijdezacht, zonder scherpte. Lage tonen zijn goed aangezet. Het middengebied is vrij van bergen en dalen en klinkt homogeen. Stemmen klinken aangenaam.

Bij het overschakelen naar de Wadia 321 Dac, die ook via XLR is aangesloten, zijn de verschillen klein te noemen en de verschillen vallen niet altijd en meestal niet meteen op. Na vele uren luisteren kan de Wadia als iets analytischer worden gedefinieerd. De Lumin is iets ronder en in het laag iets levendiger, maar soms ook een fractie wolliger. Het verschil met de Wadia 321 Dac is echter klein en beide DA-converters zijn aan elkaar gewaagd. De keuze voor de één of de ander is voor wat betreft de klank een keuze die vooral door smaak bepaald zal moeten worden. De Wadia maakt ook geen fouten en objectief is geen rangorde aan te brengen als het om de klank gaat. De Wadia is duurder maar ook ouder. De Lumin zal waarschijnlijk voorzien zijn van betere dac-chips en zoals al eerder opgemerkt blijken dac-chips nog telkens voor verbetering vatbaar.

Er is ook geluisterd via de cinch-uitgangen. Het verschil tussen de XLR- en de cinch-uitgangen was opvallend klein. XLR heeft ten onrechte de naam dat het sowieso beter zou klinken dan cinch. In de testopstelling waarbij korte XLR-kabels en ook korte cinch-kabels zijn gebruikt was het verschil te verwaarlozen. Wie geen XLR-aansluitingen op zijn versterker beschikbaar heeft, kan gerust de cinch-uitgangen van de Lumin D2 gebruiken. XLR heeft vooral voordelen als van lange kabels gebruik gemaakt zou worden.

Lumin Music Systems D2: internetradio en DSD

Als je gewend bent om naar cd’s of WAV-bestanden of goede analoge bronnen te luisteren, is internetradio eigenlijk altijd een flinke stap terug in geluidskwaliteit. Hetzelfde geldt voor streamingdiensten die muziek in mp3-kwaliteit aanbieden. Internetradio en streamingdiensten zijn leuk als achtergrondmuziek of om eventueel kennis te maken met nieuwe muziek. Ook de Lumin doet een stap terug bij het luisteren naar internetradio of een streamingdienst. Het gebruik van een streamingdienst is vooral makkelijk (met name onderweg) maar de geluidskwaliteit haalt het niet bij cd’s, WAV-bestanden of goede analoge bronnen. Het al dan niet gebruiken van een streamingdienst en het wel of niet genoegen nemen met de aangeboden geluidskwaliteit is uiteraard een persoonlijke keuze.

DSD-bestanden kunnen potentieel beter klinken dan cd’s of WAV-bestanden, mits de nodige aandacht is besteed aan de opnamezijde. De Lumin D2 liet met het spelen van DSD horen dat er enige winst ten opzicht van WAV geboekt kan worden. Alsof een hele dunne sluier tussen luisteraar en muzikanten werd weggenomen. De luisteraar kan met DSD nog iets dichter bij het podium komen te staan en het podium kan nog iets aan breedte en diepte winnen. Het verschil is echter niet groot en valt niet altijd op. Dat ligt vermoedelijk meer aan de opnameketen dan aan de Lumin. Het zou toch leuk zijn als DSD zou doorbreken en in ruime mate in alle muziekgenres verkrijgbaar zou zijn, maar voorlopig is dat nog toekomstmuziek.

Lumin Music Systems D2: concurrentie en plaats in de markt

De Lumin D2 heeft weinig directe concurrenten. Een andere apparaat met precies dezelfde functies en mogelijkheden is er niet. De meest in het oog springende concurrent is de Auralic Altair waar wij onlangs een review over hebben gepubliceerd. De Auralic Altair is met net geen 2.000 euro vergelijkbaar geprijsd, maar het is wel een beetje een ander apparaat. De Altair heeft bijvoorbeeld digitale ingangen, dat heeft de Lumin D2 niet. De Altair heeft geen digitale uitgang, de Lumin D2 heeft dat wel. De Altair heeft een hoofdtelefoonuitgang en ondersteuning van wifi, de Lumin D2 heeft dat niet. Onze reviewer gaf de Altair de volgende muzikale kwalificatie: Een plezierig tikje aan de warme kant van neutraal, gul met dynamiek en ruimtelijkheid, kortom: muziek!

Ook de Lumin D2 heeft een neutrale klank met een heel licht vleugje warmte. Dynamiek en ruimtelijkheid zijn in goede handen bij de Lumin D2. De luisteraar zal niet alleen de klank moeten beoordelen, maar ook zijn wensenlijstje moeten vergelijken met de aansluitingen en functies van de D2.

Lumin Music Systems D2: conclusie

De logeerpartij van de D2 was een positieve ervaring. De D2 speelt volkomen vrij van gestotter, ook als de bediening met de app een keer hapert. De bediening is intuïtief en makkelijk. De klank is neutraal met een heel licht vleugje warmte. Wie een streamer zoekt met een goede DA-converter aan boord, moet de Lumin D2 op zijn onderzoekslijstje zetten. Het gebruik van een andere DA-converter, direct of in de toekomst, behoort tot de mogelijkheden. Wie echter een DA-converter zoekt met een streamer aan boord, moet de D2 links laten liggen. De D2 heeft immers geen digitale ingangen.