Review Rotel Michi P5 en M8: tophifi voor een redelijke prijs, een herboren legende?

Het Japanse Rotel heeft in het laatste kwartaal van 2019 de nieuwe vlaggenschepen van zijn vloot van versterkers gepresenteerd. Het nieuwe trio P5, S5 en M8 draagt de merknaam Michi, een submerk van Rotel dat ongeveer dertig jaar geleden ook werd gebruikt voor de toenmalige vlaggenschepen van het merk. De Rotel Michi’s van begin jaren negentig van de vorige eeuw zijn gewilde en gekoesterde collectoritems geworden. De Michi-productlijn is nieuw leven ingeblazen en Rotel heeft circa drie jaar gewerkt aan de nieuwe P5, S5 en M8 alvorens deze te lanceren. Volgens Rotel presenteren de nieuwe Michi’s tophifi voor een redelijke prijs, net als de Michi’s van dertig jaar geleden. In onze luisterruimte staan de P5, de voorversterker, en twee stuks M8, mono-eindversterkers. Spelen de nieuwe Michi’s mee aan de bovenkant van de markt en worden het later wellicht ook gewilde collectoritems? Het eerste gaan we onderzoeken. Het laatste zal de tijd moeten uitwijzen.

Rotel: Japanse bouwer van versterkers en bronnen

Het Japanse audiobedrijf Rotel is circa zestig jaar geleden begonnen met de bouw van versterkers. Later zijn daar bronnen bijgekomen en in 1985 zag de eerste cd-speler van Rotel het levenslicht. Gemiddeld genomen mag wel gesteld worden dat versterkers de kern zijn geweest en nog steeds zijn van het portfolio van Rotel. Rotel heeft nooit luidsprekers gebouwd, maar is wel in 1981 een samenwerkingsverband aangegaan met de Britse luidsprekerbouwer Bowers & Wilkins. Beide merken maken gebruik van veelal dezelfde distributiekanalen en produceren complementaire producten, d.w.z. de producten concurreren niet met elkaar, maar vullen elkaar aan.

Volgens Rotel is de basis van een goede versterker een doordachte en degelijk gebouwde voeding. Het bedrijf legt al tientallen jaren de nadruk op de ontwikkeling en bouw van zijn eigen ringkerntransformatoren. Het koperdraad, de isolatie en de kern worden allemaal gekocht bij voor Rotel bekende leveranciers en de kwaliteit wordt streng bewaakt en periodiek gecontroleerd. Het gebruikte koper dient bijvoorbeeld van een hoge zuiverheid te zijn zonder noemenswaardige verontreiniging. Ook het voor de kern gebruikte ijzer dient van een hoge kwaliteit te zijn. De ontwikkeling en bouw en het testen van een nieuw model transformator krijgt veel aandacht bij de ontwikkeling van een nieuwe versterker.

Rotel zoekt naar eigen zeggen de onderdelen van zijn producten zorgvuldig uit. Onderdelen dienen met elkaar samen te werken en het heeft volgens Rotel geen zin om de kwaliteit van het ene onderdeel (in een reclamecampagne) te benadrukken als elders in het schema onderdelen van een lage kwaliteit worden gebruikt.

Rotel: portfolio, ook voor kleine budgetten

De thans goedkoopste versterker van Rotel is het model A11, een geïntegreerde versterker, die twee keer 40 Watt per kanaal kan leveren en die momenteel samen met de CD11 cd-speler voor minder dan 900 euro door diverse retailers wordt aangeboden. De op dit moment duurste geïntegreerde versterker is het model RA-1592 die een adviesprijs heeft van net geen 2.500 euro. Lees ook onze recensie over de RA-1592 van Rotel.

Rotel heeft afgezien van geïntegreerde versterkers ook voorversterkers, eindversterkers en bronnen in zijn portfolio. Daarnaast bouwt Rotel meerkanaals producten voor thuisbioscopen. Wat heeft Rotel niet? Voor luidsprekers en draaitafels zal een belangstellende naar een ander merk moeten gaan kijken.

Het portfolio bekijkende mag geconcludeerd worden dat Rotel producten bouwt voor kleine en middelgrote budgetten. Maar Rotel heeft ook de ambitie om kritische en iets meer gefortuneerde muziekliefhebbers te bedienen en dit is waar Rotel’s submerk Michi wederom om de hoek komt kijken.

Rotel Michi: de vlaggenschepen van Rotel

De merknaam Michi is niet nieuw. Begin jaren negentig van de vorige eeuw was de Michi-productlijn de vlaggenschip productlijn van Rotel. Zo was er de RHC-10, een voorversterker die destijds voor 1.800 dollar van eigenaar wisselde. De RHC-10 had een frequentiebereik van 4 Hz tot 100 kHz en een S/R-verhouding van 100 dB. Dit waren destijds indrukwekkende cijfers. Er was natuurlijk ook een bijpassende eindversterker, genaamd RHB-10, een stereomodel dat 200 Watt per kanaal aan acht Ohm en 330 Watt aan vier Ohm kon leveren. De RHB-10, die voor 2.700 dollar van eigenaar wisselde, had een frequentiebereik van 10 Hz tot 130 kHz en een S/R-verhouding van 130 dB (bron: https://www.radiomuseum.org). Deze cijfers zijn tegenwoordig geen uitzondering meer, maar destijds leverden voornamelijk apparaten in de topklasse dit soort prestaties. Voornoemde modellen uit de Michi-productlijn van Rotel zijn tegenwoordig collectoritems die heel soms opduiken op de tweedehands markt en dan meestal, mits in goede staat, snel weer weg zijn.

De Michi’s waren niet alleen fraai gebouwde en degelijke apparaten. Ze waren ook Rotel’s statement dat tophifi niet een topprijs hoeft te hebben. De Michi’s waren gebouwd om te concurreren met vooral Amerikaanse producten uit die tijd die twee tot vier keer zo duur waren. Na enkele jaren is de Michi-productlijn uitgefaseerd. We weten niet precies waarom, maar vermoedelijk was de reden meer van bedrijfseconomische en kostentechnische aard, of de verkoopaantallen werden te laag bevonden door de toenmalige leiding van Rotel. De prestaties en klank waren in elk geval geen reden om de productie te staken. De prijs/prestatieverhouding was zonder voorbehoud goed te noemen.

Rotel heeft de merknaam Michi dus recent nieuw leven ingeblazen. Maar het is meer dan een beroep op nostalgie of het uitbaten van naamsbekendheid van een merk. Veel muziekliefhebbers zullen de merknaam Michi immers niet kennen. Rotel heeft drie jaar gewerkt aan de drie nieuwe Michi’s, waarvan twee modellen in onze luisterruimte zijn opgesteld. Het uiterlijk en ook de binnenkant heeft vrijwel niets van de oude Michi’s. De nieuwe modellen zijn nieuw ontworpen en hebben allerlei nieuwe techniek aan boord. Voorversterker P5 is bijvoorbeeld ook voorzien van digitale ingangen en zelfs bluetooth-connectiviteit. De oude RHC-10 had uitsluitend analoge schakelingen aan boord en bluetooth bestond nog niet. De nieuwe eindversterkers S5 en M8 zijn veel krachtiger dan hun voorouders.

Met de nieuwe Michi’s heeft Rotel echter dezelfde insteek als dertig jaar geleden met de voorouders van onze testmodellen: tophifi leveren die kan concurreren met modellen van andere fabrikanten die twee tot vier keer zo duur zijn. Wie een set Michi’s koopt, zou niets meer te wensen hebben, afgezien van goede luidsprekers en ten minste één goede bron.

We gaan voorversterker P5 en de mono-eindversterkers M8 van dichtbij bekijken. Daarna gaan we vanzelfsprekend muziek luisteren.

Rotel Michi P5 en M8: kenmerken en specificaties

Rotel Michi: uiterlijk, afmetingen, gewicht en opstelling

Het uiterlijk van de nieuwe Michi-producten wijkt significant af van het uiterlijk van de voorouders van circa dertig jaar geleden. De nieuwe producten zijn zwart met een glimmende voorkant. De frontplaten en zijvlakken zijn volledig recht en strak en zijn het toonbeeld van rust. De verticale lijnen zijn afgerond. De bovenkant van de apparaten is gesloten en er kan dus met het verstrijken van de jaren geen vuil binnendringen. Zowel de voorversterker als de eindversterkers hebben koellichamen aan beide zijden. Rotel heeft geen versieringselementen aangebracht. Als het licht in de luisterruimte een beetje gedempt is, vallen de Michi’s nauwelijks op.

Althans met hun uiterlijk en kleur vallen ze nauwelijks op. Het formaat van alle nieuwe Michi’s is zodanig dat ze niet snel over het hoofd gezien zullen worden. Dat krachtige eindversterkers soms forse afmetingen hebben, is logisch vanwege elektrotechnische en thermische vereisten, maar voorversterkers zijn doorgaans niet zo groot. Zo niet de nieuwe P5 van Rotel. Het apparaat is 485 x 150 x 452 millimeter groot (B x H x D) en weegt bijna 23 kilogram.

De P5 weegt dus meer en is groter dan menige eindversterker. De Michi eindversterkers S5 en M8 zijn precies even breed als de P5 en zijn iets dieper en circa negen centimeter hoger. Wie de P5 zwaar vindt, moet niet proberen om een S5 of M8 op te tillen. Beide eindversterkers wegen net geen zestig kilogram per stuk. In de luisterruimte staan twee stuks M8 en dat is dus bijna 120 kilogram aan eindversterkers. De zwaargebouwde behuizing en de forse ringkerntransformatoren zijn grotendeels de veroorzakers van het hoge gewicht. Zowel voorversterker als eindversterkers zijn gebouwd als een tank en lijken voor de eeuwigheid gebouwd.

Voordat we beide apparaten van naderbij gaan bekijken, willen we opmerken dat sommige foto’s van de Michi’s die de fabrikant heeft verspreid niets met de realiteit te maken hebben. Op sommige foto’s staan de P5 en de S5 of de P5 en een tweetal van de M8 netjes op elkaar gestapeld. Een audiorack dat veilig bijna 150 kilogram kan dragen is moeilijk of niet te vinden. Bovendien staat in de handleiding van de Michi’s dat ze vrij van elkaar opgesteld dienen te worden. Weliswaar worden de apparaten nauwelijks warm bij normaal gebruik, doch eindversterkers hebben doorgaans vrije lucht om zich heen nodig, zeker als het volume wordt opgeschroefd. De M8 en ook de S5 willen volgens de handleiding 50 centimeter vrije ruimte aan de zijkanten, bovenkant en achterkant, voor de P5 is dat tien centimeter. Ten onrechte suggereren de foto’s van de fabrikant dat de Michi’s gestapeld kunnen worden. Dit is simpelweg niet waar. De afdeling Marketing & Fotografie begrijpt niets van techniek.

We gaan de P5 van dichtbij bekijken.

Rotel Michi P5: voorversterker gebouwd als een tank met een zee van aansluitingen

Wie de achterkant van de P5 bekijkt, ziet een groot aantal analoge en digitale aansluitingen. Ook is een kleine en onopvallende bluetooth-antenne te zien (AAC en aptX worden ondersteund). De LAN-aansluiting is geplaatst voor beheerdoeleinden, niet om muzieksignaal te ontvangen. In totaal heeft de gebruiker de beschikking over zeven digitale ingangen (3 x optisch, 3 x coaxiaal cinch, 1 x USB) en zes analoge lijningangen (2 x XLR en 4 x cinch). Dan is er ook nog een draaitafelingang die gebruikt kan worden voor zowel mm- als mc-elementen. Aan uitgangen ook geen gebrek. De P5 heeft vier analoge uitgangen (2 x XLR, 2 x cinch) en ook twee digitale uitgangen (1 x optisch, 1 x coaxiaal cinch). Wie dat wil kan de ingangen een zelfgekozen naam toekennen die verschijnt in het centrale dimbare en eventueel uitschakelbare hoge resolutie grafische display. O ja, er is ook een grote jackplug hoofdtelefoonuitgang op het frontpaneel geplaatst.

Twee aparte ver uit elkaar geplaatste ringkerntransformatoren zorgen voor de voeding van de analoge en digitale circuits van de P5. De twee trafo’s zijn de basis van in totaal 17 onafhankelijke spanningregelaars t.b.v. de optimale isolatie van de schakelingen.

De analoge volumeregeling is opgetrokken rondom een Muse S72320. Hoewel sprake is van een chip, vindt de volumeregeling plaats in het analoge domein, in stappen van 0,5 dB. De Muse S72320 heeft een kanaalscheiding van 120 dB. Volumeregeling vindt plaats met behoud van de volledige resolutie en zonder gebruik van een slijtagegevoelige potmeter. Feitelijk is de volumeregeling onverslijtbaar en, jawel, voor de eeuwigheid gebrouwd.

Het hart van de aan boord aanwezige DA-converter wordt gevormd door Dual AKM 32-bit/768 kHz DAC's, die, via de USB-ingang, ook DSD en MQA ondersteunen.

Ten slotte nog een paar cijfers: het frequentiebereik is 10 Hz tot 100 kHz (± 0,3 dB) op de analoge lijningangen. Voor de digitale ingangen en de draaitafelingang geeft Rotel een frequentiebereik op van 20 Hz tot 20 kHz (± 0,3 dB). De S/R-verhouding (IHF A-gewogen) is 116 dB voor de analoge lijningangen, 100 dB voor de digitale ingangen en 80 dB voor de draaitafelingang.

Rotel Michi P5: inclusieve versterker, geen streamer aan boord

Al met al is de Michi P5 een zwaar en fraai gebouwde voorversterker die lijkt gebouwd voor een hele lange levensduur en die, het aantal en de diversiteit van de aansluitingen in aanmerking nemende, niets te wensen overlaat. Elke bron kan immers worden aangesloten.

Er zijn voorversterkers en ook geïntegreerde versterkers op de markt die ook streamingfuncties aan boord hebben. Dat heeft de P5 niet en dat beschouwen we als een voordeel. Streamers en alle andere apparaten waarvan de goede werking en bediening afhangt van software zijn immers verouderingsgevoelig. De Michi’s hebben na geboorte en levering waarschijnlijk een heel lang leven voor de boeg, net als hun voorouders. Streamers hebben meer dan eens last van updateritis, d.w.z. dat de software telkens en meestal ook steeds vaker en korter achter elkaar bijgewerkt dient te worden. Ontwikkeling en ondersteuning worden soms enkele jaren na levering al gestaakt en dat heeft de eigenaar van het apparaat maar te accepteren.

Alle functies in de P5 zijn vrij van veroudering en zullen nooit een update nodig hebben. Wij achten de kans groot dat de analoge en digitale ingangen en zelfs de bluetooth-connectiviteit over twintig jaar nog steeds gebruikt kunnen worden. De huidige streaming-hardware, in een losse behuizing dan wel geplaatst in een versterker, zal over twintig jaar niet of niet meer probleemloos werken. De computers van twintig jaar geleden zijn anno nu ook niet of nauwelijks meer te gebruiken.

Natuurlijk zijn streamers niet meer weg te denken uit het audiolandschap en bieden ze gebruiksgemak en een schier oneindig grote jukebox die, zonder uit de luie stoel op te hoeven staan, benaderd kan worden. Neemt niet weg dat streamers gevoelig zijn voor veroudering en door geen streamer in de P5 te bouwen, heeft Rotel de P5 toekomstvast gemaakt. De kans dat de industriestandaard voor analoge of digitale aansluitingen de komende twintig jaar zal worden gewijzigd is erg klein. De kans dat streamers de komende twintig jaar wijzigen is groot. Kort en goed, de bezitter van de P5 is dus niet gebonden aan de streaming-keuzes van Rotel en kan/moet zijn eigen streamer kiezen om ernaast te zetten. En als de streamer vervangen moet worden, kan de P5 blijven staan.

We gaan de M8 mono-eindversterker(s) bekijken.

Rotel Michi M8: eloquente en verfijnde zwaargewicht met forse spierballen

De Michi-productlijn heeft zoals eerder opgemerkt twee eindversterkers als lid. De S5 is een stereomodel en de M8 is een monomodel. De behuizing van de S5 en M8 heeft exact dezelfde vorm en afmetingen en vrijwel hetzelfde gewicht van iets minder dan zestig kilogram. Van het model M8 zijn er natuurlijk twee nodig voor stereogeluid. Beide eindversterkers werken in klasse AB.

Er zijn veel overeenkomsten tussen de S5 en de M8, maar de M8 is veel krachtiger. De S5 heeft 16 stuks hoog vermogen uitgangstransistoren per kanaal. De M8 heeft er met 32 stuks twee keer zoveel. De S5 heeft een totale afvlakcapaciteit van vier keer 47.000 uF verdeeld over twee kanalen. De M8 heeft dezelfde totale afvlakcapaciteit van 188.000 uF voor één kanaal, twee keer zoveel dus. De S5 heeft twee op maat gemaakte ringkerntransformatoren aan boord, voor elk kanaal één. Ook de M8 is voorzien van twee ringkerntransformatoren. Dat is dus voor elk kanaal twee.

Het vermogen van zowel de S5 als de M8 is ruimschoots voldoende om het servies in de keukenkastjes te laten rammelen (mits de luidsprekers dat aankunnen). Ook het risico van ruzie met de buren is reëel als de S5 en anders wel een paartje van de M8 ver worden uitgestuurd. De S5 kan 500 Watt per kanaal aan acht Ohm leveren en 800 Watt als sprake is van vier Ohm. De dempingsfactor is 350 bij acht Ohm. De M8 verdubbelt ruimschoots het vermogen van de S5: 1.080 Watt aan acht Ohm en 1.800 Watt aan vier Ohm. De dempingsfactor is 200 bij acht Ohm.

De luisterruimte moet wel extreem groot zijn of er moet sprake zijn van bijzondere omstandigheden om het geboden vermogen tekort te laten schieten. Ook lastige luidsprekers of luidsprekers met een extreem laag rendement zullen niets tekort komen. De M8 en ook de S5 zijn geschikt voor een capacitieve belasting, lees, elektrostatische luidspreker.

Op het front van de M8 (en dat geldt ook voor de S5) is een centraal grafisch display geplaatst. De gebruiker kan kiezen voor weergave van een piekvermogensmeter (VU-meter) of een weergave van het frequentiespectrum in acht, twaalf of zestien kanalen. De temperatuur van het apparaat en de netspanning kunnen ook worden afgelezen. De gebruiker kan het display ook uitschakelen.

Aan de achterzijde van de M8 en ook bij de S5 zijn een tweetal ventilatoren te zien. Tijdens de testperiode hebben de ventilatoren niet gedraaid, behalve gedurende enkele seconden na inschakeling. Na een korte zachtzoemende zelftest van een paar seconden, gingen ze weer uit. De M8 wordt in beginsel niet warmer dan 38 graden Celsius en dan zouden de ventilatoren kunnen gaan draaien. Deze temperatuur is niet gehaald tijdens de testperiode. We mogen aannemen dat de ventilatoren pas inschakelen als een aardschokkende hoeveelheid vermogen wordt gevraagd en in dat geval zal het geluid van de ventilatoren ruimschoots worden overstemd.

Het frequentiebereik van de M8 loopt van 10 Hz tot 100 kHz (+0 dB, -0,5 dB). De S/R-verhouding heeft een waarde van 120 dB (IHF, A-gewogen). De totale harmonische vervorming is maximaal 0,018 procent en de intermodulatie vervorming is kleiner dan 0,03 procent. Deze cijfers zeggen niets over de klank, maar deze cijfers zeggen wel dat ruis en vervorming onder waarneembare grenzen liggen.

Rotel Michi: IR-afstandbediening RR-RH6

De met de Michi’s meegeleverde IR-afstandbediening verdient een apart kopje. De RR-RH6 voelt zwaar in de hand en is gemaakt van metaal. Als de RR-RH6 wordt opgepakt, licht de bovenste knop – dat is de aan/uitknop – wit op. De P5 en M8 hebben een hoofdschakelaar op het achterpaneel. Als de hoofdschakelaar is ingeschakeld staan de apparaten standby. Met de RR-RH6 kunnen alle Michi’s tegelijktijd worden in- of uitgeschakeld. Ook de eindversterkers reageren dus op de IR-afstandbediening.

Natuurlijk kan het volume van de P5 met de IR-afstandbediening worden geregeld. Of er kan van bron worden gewisseld. Ook kunnen allerlei instellingen van zowel voorversterker als eindversterkers worden aangepast. Het ontwerp en de kleurstelling van de afstandbediening past helemaal bij de versterkers: geen versieringselementen, strakke vormgeving en platte knopjes die gelijkliggen met het oppervlak. De knopjes zijn op de tast te vinden.

We gaan de versterkers aansluiten en muziek luisteren. We kunnen vast verklappen dat het telefoontje van de importeur om een ophaaldatum af te spreken best wel wat later had mogen komen, bij voorkeur véél later zelfs.

Rotel Michi P5 en M8: klank, plaats in de markt en conclusie

Rotel Michi P5 en M8: testomgeving, verbinding met cinch-kabels

Omdat de P5 en ook de M8 in wezen asymmetrische versterkers zijn, verdient het volgens de importeur aanbeveling om de apparaten met een cinch-kabel met elkaar te verbinden. Dit hebben we dus ook gedaan met een cinch-kabel van 1,5 meter, hoewel ook XLR-aansluitingen aanwezig zijn op zowel voorversterker als eindversterkers.

Voordat we verder gaan willen we nog even het volgende opmerken over de verbinding van voorversterker en eindversterker(s). Er is niets mis met een cinch-kabel verbinding. Punt. Ten onrechte wordt wel eens gesteld dat XLR-kabels beter klinken, doch dit is niet per definitie waar en is veelal een door marketing gedreven sprookje. De argeloze consument wordt in de waan gebracht dat XLR-verbindingen beter klinken, immers XLR is de norm in de professionele wereld. Afhankelijk van het type versterker doet een cinch-interlink niet onder voor een XLR-interlink en bij de Michi’s is een cinch-interlink de aanbevolen verbinding.

Wat wèl per definitie waar is, is het feit dat XLR-verbindingen minder gevoelig zijn voor verstoringen en dit speelt met name een rol als lange kabels worden gebruikt. Als de afstand tussen voorversterker en eindversterker groot is, verdient een XLR-verbinding veelal de voorkeur, vanwege de grotere ongevoeligheid voor verstoringen, niet vanwege een betere klank. Omdat de Michi’s vlak bij elkaar stonden, is gebruik gemaakt van een cinch-interlink. Mocht een gebruiker de P5 en de M8’s (of de S5) ver uit elkaar plaatsen, bijvoorbeeld om de luidsprekerkabels heel kort te houden, is waarschijnlijk een XLR-kabel de aangewezen interlink.

De P5 heeft analoog muzieksignaal gekregen van een Wadia 321 DAC, digital signaal van een gemodificeerde Sonos Connect en ook muzieksignaal via bluetooth van een Samsung Galaxy S10+ smartphone met 1 TB opslagruimte aan boord. In alle gevallen was sprake van WAV-bestanden afkomstig van bitperfect geripte cd’s. De M8’s hebben afwisselend ESL 63’s van Quad, Premium 7’s van Piega en een set DCM5’s van Audiostatic aangestuurd.

Alles is aangesloten en staat klaar. Tijd om de luisterpositie op te zoeken, de kat op schoot te nemen en muziek te gaan luisteren. En, hoe klinkt bijna 150 kilogram aan versterkers? Heel goed, en nu gaan we proberen om dat te duiden.

Rotel Michi P5 en M8 klank: kracht, controle en verfijning

Het formaat, het gewicht en de specificaties van de Michi’s scheppen bewust of onbewust een zeker verwachting. We verwachten kracht en controle en dat krijgen we ook.

De laagweergave is van een zeer hoog niveau ongeacht de stand van de volumeregeling en ongeacht welke luidspreker is aangesloten. De Michi’s nemen de aangesloten luidsprekers in een absolute houdgreep. De putdiepe droge drumklappen in A Perfect Circle’s “Get The Lead Out” van het album Eat The Elephant rollen strak en gecontroleerd de kamer in, zonder enig spoor van wolligheid, overdrijving of een vorm van effectbejag. De laagweergave is niet alleen kwantitatief heel goed gedoseerd, dus niet te veel en ook niet te weinig, maar tevens kwalitatief van een zeer hoog niveau. De pauken van het Berlijnse Philharmonische orkest onder leiding van Claudio Abbado in Tchaikovsky’s “Slavische Mars” en de forse uithalen van strijkers en blazers knallen de kamer in, maar dan wel op een ingetogen wijze. De M8’s hebben ongekende spierballen maar doen niet aan uiterlijk vertoon met hun spierballen. “Kracht, controle en toch een zekere ingetogenheid” zijn de woorden die tijdens het luisteren in onze gedachten naar boven komen drijven. De laagweergave trekt geen aandacht voor zichzelf maar ondersteunt de middentonen en hoge tonen om aldus één geheel te presenteren. Het is niet “kijk/hoor eens hoe sterk en stoer ik ben,” maar veeleer “ik hoef niets te bewijzen, je komt er snel genoeg achter hoe sterk ik ben”. Hoewel de M8 een klasse AB versterker is, benadert deze de weergavekwaliteit van een klasse A versterker. Dat is heel knap. Bijkomend voordeel is dat de M8 veel minder stroom gebruikt en veel minder heet wordt dan een klasse A versterker.

De hoorn direct aan het begin van de vierde symfonie van Tchaikovsky is, ongeacht welke uitvoering, een uitdaging voor een audioset. De weergave hoort een lichte scherpte te hebben, zoals meestal met koperblazers. Als de hoorn na ongeveer vijftien seconden noot na noot de trap af loopt, de diepte induikt en gezelschap krijgt van nog meer koper en even later strijkers, worden de weergave van middentonen en midlaag op de proef gesteld. De Michi’s slagen met vlag en wimpel voor de test. De koperinstrumenten zorgen voor kippenvel. De hoogweergave van Michi’s voegt precies de juiste hoeveelheid scherpte toe aan de blazers en strijkers.

De albums van Ayreon staan vol met meerstemmige zangpartijen gezongen door een grote diversiteit aan zangers en zangeressen. Meerstemmige zangpartijen klinken realistisch. De afzonderlijke zangers of zangeressen staan los van elkaar maar vormen tegelijkertijd een organisch geheel. Het geluid loop nergens dicht, mits natuurlijk de opname deugt. Het geluid is kamerbreed. Ook als het gaat om de middentonen, komen de woorden “kracht, controle en ingetogenheid” in onze gedachten bovendrijven tijdens het luisteren naar de Michi’s, ongeacht welke luidsprekers zijn aangesloten.

En hoe is de hoogweergave? Alle toongebieden lijken met elkaar samen te werken en lijken geen aandacht voor zichzelf te willen trekken. Zo ook de hoogweergave, die volledig bijdraagt aan een realistisch en organisch plaatje. Strijkers hebben een lichte warmte en als dat in de opname zit ook een lichte scherpte. Koperblazers bezorgen de luisteraar meer dan eens kippenvel. Een triangelspeler lijkt soms in de kamer te staan. De zachtruisende bekkens aan het begin van A Perfect Circle’s “Eat The Elephant” van het gelijknamige album klinken zodanig realistisch dat drummer en drumstel in de kamer lijken te staan. De belletjes en bekkens die verwerkt zijn in de muziek van de Zweedse band Opeth horen boven de muziek te zweven, ook als de band fortissimo speelt en zanger Mikael Akerfeldt zijn tekst op orkaankracht uitbrult. Budgetversterkers kunnen hier steken laten vallen waardoor bekkens en belletjes ondersneeuwen. Zo niet bij het gebruik van de Michi’s. Belletjes, bekkens en triangels nemen allemaal hun eigen plek in. Paolo Conte, heel iemand anders dan Mikael Akerfeldt, klinkt emotioneel en doorleefd en ook hij lijkt in de luisterruimte te staan. De Michi’s hebben geen voorkeur voor een muziekgenre. Ze verwerken net zo makkelijk heavy metal als een symfonieorkest als een singer/songwriter en bieden in alle gevallen een kamerbreed stereobeeld.

We hebben zowel analoog signaal als digitaal signaal naar de P5 gezonden. De P5 blijkt een uitstekende DA-converter aan boord te hebben. De Wadia 321 DAC lijkt bij sommige muziekstukken iets warmer te klinken. De P5 klinkt meer neutraal. Het verschil met de Wadia 321 DAC is echter heel klein en valt lang niet altijd op. Veel voorversterkers en geïntegreerde versterkers zijn tegenwoordig voorzien van een uitstekende DA-converter en een losse DA-converter lijkt langzamerhand zijn bestaansrecht te verliezen. Uiteraard is dit ook een kwestie van smaak en voorkeur en er zijn ook nog een heleboel oude of nieuwe hoogwaardige versterkers die geen digitale ingangen hebben. En sommige gebruikers willen niet dat de fabrikant van hun versterker de DA-converter uitkiest. Dat willen veel gebruikers graag zelf doen. Losse DA-converters zullen om die reden gewoon op de markt blijven en misschien wel nooit verdwijnen. Feit is echter dat DA-converters in versterkers niet meer een soort bijzaak of toegift zijn, maar hoofdzaak of in elk geval een heel belangrijk aspect zijn geworden. Rotel’s ingenieurs bewijzen met de P5 dat ze dat heel goed hebben begrepen.

Rotel Michi P5 en M8: muziek via bluetooth

Na de nodige luistersessies waarbij de muziek werd aangeleverd door de Wadia 321 DAC of de gemodificeerde Sonos Connect, stappen we over op de nieuwe en hippe verbindingsmogelijkheid die bluetooth biedt. De Samsung Galaxy S10+ smartphone met 1 TB opslagruimte is geladen met precies dezelfde muziekverzameling als op de Synology NAS waar de gemodificeerde Sonos Connect zijn muziek vanaf haalt (alles in 1.411 kbps WAV-formaat). We verwachtten een stap terug in weergavekwaliteit, maar wat we niet hadden verwacht was de relatief klein stap die terug werd gezet. Het kamerbrede stereobeeld blijft behouden. Er wordt een hele kleine fractie ingeleverd als het gaat om detaillering, maar dat valt lang niet altijd op. De weergave via bluetooth is van een zeer hoog niveau.

Het gebruik van bluetooth en de goede weergave knagen zachtjes aan het bestaansrecht van een losse DA-converter plus streamer plus netwerkschijf plus bedieningsapparaat. Nee, deze apparaten zijn nog niet overbodig en een smartphone heeft ook zijn beperkingen, maar kort samengevat is de combinatie van de Rotel Michi P5 met een bluetooth-apparaat, zoals een smartphone, tablet of draagbare muziekspeler, een minimalistische, goedwerkende en prettig klinkende ervaring.

Ongeacht of het muzieksignaal analoog, digitaal of via bluetooth wordt aangeleverd, klinken de Michi’s neutraal, transparant en strak met een soort van onderhuidse ingehouden kracht en controle. Kracht, controle, transparantie, verfijning en een kamerbreed stereobeeld is wat de Michi’s bieden, ongeacht de gekozen muziek.

Rotel Michi P5 en M8: plaats in de markt, een nieuwe legende?

Rotel gaat met de Michi’s concurreren op een hele volle markt. Er zijn immers talloze concurrerende producten die ook fraai en degelijk zijn gebouwd en heel goed presteren. We hebben bewust nog niet de prijs van Michi’s genoemd: de P5 kost net geen 3.500 euro en de M8 kost net geen 6.000 euro per stuk. Van de M8 zijn er natuurlijk twee nodig. De tweekanaals S5 kost hetzelfde als een enkele M8 en goed beschouwd zal de S5 voor de overgrote meerderheid van de gebruikers voldoende vermogen leveren.

Als we de bouwkwaliteit, klank, functionaliteit en het prestatieniveau van de Michi’s op een rijtje zetten zijn dit redelijke prijzen. Ja, het is zelfs aan de goedkope kant. We kunnen ons haast niet voorstellen dat een gebruiker 500 Watt (S5) of 1.000 Watt (M8) per kanaal in zijn luisterruimte nodig heeft en zinvol kan gebruiken. Wie echter een dergelijk vermogen nodig zou hebben, moet eens gaan kijken en luisteren naar de Michi eindversterkers. De hoeveelheid vermogen is zeer hoog, zeker als de adviesprijs in aanmerking wordt genomen.

Dat de eindversterkers spierballen hebben, is heel fijn, maar gelukkig komt de klank niet op de tweede plaats. Op alle volumeniveaus is de klank verfijnd en detailrijk. Wie zich laat meeslepen door zijn favoriete muziek, zal vergeten dat er enorme spierbundels in de luisterruimte staan. De klank komt wat ons betreft op de eerste plaats. Het overschot aan vermogen is mooi meegenomen.

De P5 is een inclusieve voorversterker die niets te wensen overlaat. Het aantal aansluitingen is groot en divers. Elke bron kan worden aangesloten, ook een draaitafel. Vanwege het ontbreken van streamingfuncties is de P5 toekomstvast. De klank is uitstekend. De behuizing, ook die van de eindversterkers, lijkt gemaakt om aardbevingen en andere natuurrampen te weerstaan.

De nieuwe Michi’s van Rotel hebben waarschijnlijk een lang leven voor de boeg. De voorouders zijn een soort legende geworden, in elk geval collectoritems. Of een apparaat ooit een collectoritem of legende wordt hangt van meer af dan de klank en bouwkwaliteit. Schaarste speelt ook een grote rol. Als de nieuwe Michi’s slechts in beperkte aantallen geproduceerd zouden gaan worden, is de kans ons inziens heel groot dat ze de legendarische status van hun voorouders snel zullen evenaren of overtreffen. Natuurlijk weten wij niet hoe de verkoop van de drie modellen zal verlopen en hoe de leiding van Rotel daarop zal reageren. Een koper moet zich maar niet te druk maken over het al dan niet legendarische aspect van de Michi’s. Dat is iets voor later. De koper moet aan de klank en functionaliteit denken. Dat is iets voor nu. En als de nieuwe Michi’s later collectoritems worden is dat mooi meegenomen.

Rotel Michi P5 en M8: conclusie

Rotel heeft met de nieuwe vlaggenschepen P5 en M8 een set inclusieve, zwaar en degelijk gebouwde en uitstekend klinkende versterkers op de markt gezet. De gebruiker kan zo ongeveer elk type bron aansluiten en heeft een overdaad aan vermogen tot zijn beschikking. De apparaten zijn toekomstvast en voor een lange levensduur gebouwd. Er zitten geen functies op die snel zullen verouderen. De klank is neutraal, transparant, detailrijk en kamerbreed. De overdaad aan vermogen is daarbij mooi meegenomen.

Mogelijk zal later blijken dat de koper van de nieuwe Michi’s een legende heeft gekocht en collectoritems in huis heeft staan. En als grote verkoopaantallen het bereiken van de status van collectoritem zouden verhinderen, is dat ook niet erg. De koper heeft dan misschien geen collectoritems, maar wel tijdloze tophifi voor een redelijke prijs in huis.

Adviesprijzen:
Rotel Michi P5: 3.499 euro
Rotel Michi S5: 5.999 euro
Rotel Michi M8: 5.999 euro (per stuk)