Het is iets wat je bijna gedachteloos doet; je draait aan de volumeregelaar of je drukt op een toets van de afstandbediening en het volume van het geluid waar je naar luistert verandert, maar wat gebeurt er nu precies?
In zijn meest eenvoudige vorm is de volumeregelaar een regelbare weerstand. De officiële benaming is een potentiometer en het is een weerstand die de vorm van een open ring heeft. Over deze ring glijdt de loper die als aftakking een continu variabele verhouding heeft ten opzichte van de twee uiteinden. De ene kant wordt op massa aangesloten en op de andere kant het signaal wat we willen regelen. De loper wordt aangesloten op de ingang van de erna volgende versterkerschakeling. Is de loper geheel richting massa gedraaid dan is het stil. Draaien we de loper richting de signaalvoerende kant van de weerstand dan horen we geleidelijk luider wordend geluid. We kennen in de hifi de potentiometer of potmeter als een draairegelaar, maar in de professionele audio worden volumeregelaars meestal als schuiven of faders vorm gegeven. Aangezien we in de hifi nog meestal stereo luisteren en dus twee kanalen tegelijk moeten regelen worden meestal twee regelaars achter elkaar op één as gezet. Voor de afstandbediende variant wordt er een klein motortje met een flinke vertraging aan vast gemaakt en kunnen we mooi op het front de volumeknop zien bewegen als we op de afstandbediening op + of – drukken.
De potmeter of regelbare weerstand is commercieel gezien nog steeds een van de meest gebruikte vormen waarin we een volumeregelaar aantreffen. In dit tijdperk van afstandbediening is er naast de motorpotmeter ook nog een elektronische variant. Het stukje elektronica wat hiervoor gebruikt wordt is de VCA of Voltage Controlled Amplifier. Dit is een versterkerschakelingetje in IC vorm waarvan de versterkingsfactor met een gelijkspanningkje kan worden beïnvloed. Dat kan ook in stapjes die weer met een afstandbediening ingesteld worden dus we hebben een compleet elektronische volumeregeling, zonder bewegende delen. Een draai- of schuifpotmeter heeft het nadeel dat er stof in kan komen en dat er sprake is van mechanisch slijtage. Een elektronische volumeregelaar kent deze problemen niet, maar klankmatig is het vaak inferieur ten opzichte van een potmeter. In high-end apparatuur komen we ook vaak volumeregelaars tegen die in stappen gaan, maar dit zijn draaischakelaars die netwerken van vaste weerstanden schakelen. Hier bestaan weer twee varianten op, namelijk de serienetwerkschakeling en de parallelnetwerkschakeling. In de eerste schakeling zijn er méér weerstanden in serie geschakeld naarmate de volumeregelaar zachter staat, maar in de tweede schakeling zijn er telkens maar twee weerstanden in serie staan, die met z’n tweeën de deelverhouding bepaalden die gewenst werd voor een bepaalde volumeregelaarstand.
Conclusies
In elke hifi installatie, van het goedkoopste minisetje tot de meest kostbare high-end set zit ergens een volumeregelaar. We willen het door de verschillende muziekbronnen aangeboden signaal kunnen regelen om een gewenste geluidssterkte te kunnen instellen. De eenvoudigste, meest toegepaste en klankmatig ook tot hoge prestaties in staat is de potmeter of regelbare weerstand. De elektronische volumeregelaars zijn weliswaar contactloos en zonder bewegende delen, maar klankmatig nog vaak teleurstellend. De stappenregelaars met weerstandsnetwerken zijn klankmatig erg mooi, maar lastiger met een afstandbediening te combineren.
