Tegenwoordig hoor je eigenlijk niet meer zo veel over het zelf bouwen van luidsprekers. Dat is in het verleden wel eens anders geweest. Vooral in de jaren ’80 en ’90 van de vorige eeuw was audiofiel Doe-het-Zelven erg populair en in heel wat Nederlandse huiskamers staan nog steeds luidsprekers te spelen die als bouwpakket zijn aangeschaft. Om te inventariseren hoe het er anno 2014 voorstaat met de Luidspreker Zelfbouw sprak Music Emotion met Ruud Jansen van Speakerland in Oss, de langst bestaande zelfbouw-winkel in Nederland voor de enthousiaste speakerbouwer.

Speakerland in Oss bestaat sinds 1985 en ik kom er zelf - met ruime tussenpozen - al ruim twintig jaar. Eerst bij Walter Wissink en later bij Ruud Jansen, die ook vandaag de dag nog de scepter zwaait aan de Smalstraat 21. Ik heb, net als een aantal collega’s in de hifi-journalistiek, ooit vrij fanatiek mijn eigen luidsprekers gebouwd. Daarvoor ontbreekt het me nu aan tijd en ruimte, maar ik draag de zelfbouw nog steeds een warm hart toe. Niet omdat de luidsprekers die je in hifiwinkels koopt niet goed zijn, in tegendeel! Maar als je er aardigheid in hebt om te knutselen is het gewoon heel gaaf om met hout en dempingsmaterialen aan de slag te gaan, zelf je filters te solderen en uiteindelijk naar het resultaat van je noeste arbeid te kunnen luisteren. Voor wie zelf zijn filters niet kan of wil solderen worden ze trouwens tegen een kleine meerprijs ook kant en klaar én getest aangeboden. Het aanbod van luidsprekers is wel behoorlijk veranderd sinds ik er voor het eerst kwam. Legendarische merken als Focal, KEF en Dynaudio zijn al geruime tijd gestopt met het leveren van luidsprekerunits voor de zelfbouw. Daar zijn gelukkig andere merken voor in de plaats gekomen, en tegenwoordig zijn het vooral de units van het Deens merk Scan Speak die (letterlijk) een toonaangevende rol spelen in de ontwerpen die er staan. Ruud draait inmiddels al behoorlijk wat jaartjes mee en zijn kennis en ervaring zijn terug te vinden in een aantal ontwerpen die bij Speakerland worden aangeboden. Later zullen we ook naar een paar modellen luisteren, maar eerst babbelen we onder het genot van een paar mokken koffie over de ontwikkelingen op de zelfbouwmarkt.

Waarom zelfbouw?
De reden waarom ik destijds besloot tot zelfbouw is heel simpel: de belofte dat je voor minder geld betere luidsprekers kon bouwen dan de modellen die kant en klaar in de winkel stonden. Maar de ‘fabrieksluidsprekers’ zijn de afgelopen jaren steeds beter geworden. Vooral in de lagere prijsklasse zijn grote stappen genomen en ik vroeg me dus af of die belofte nog steeds valide is. “Ja, ik vind van wel,” zegt Ruud. En voor ik kan opmerken dat ik dat antwoord wel had verwacht vervolgt hij: “Betaalbare fabrieksluidsprekers zijn inderdaad veel beter geworden, maar je moet niet vergeten dat het uitgangspunt bij die luidsprekers vaak toch anders is. Veel ontwerpen zijn gemaakt om onder een bepaald budget te blijven, en dat levert beperkingen op. De prijs die de consument voor luidsprekers betaalt bevat, net als bij de meeste producten die je vandaag de dag koopt, allerlei marges en opslagen. Een flink deel daarvan wordt niet aan ontwikkeling en productie besteed maar aan marketing en adverteren. Dat is op zichzelf helemaal niet verkeerd, maar de fabricagekosten staan daardoor niet meer in verhouding tot de prijs in de winkel. Het is een marketingconcept geworden en de moderne consument is daar gevoeliger voor dan ooit. Het ‘lifestyle’ gevoel speelt een grotere rol dan kwaliteitsbesef. En vooral dat laatste is juist zo belangrijk bij het kiezen van nieuwe luidsprekers. Fabrikanten weten dat de meeste winkels gebruik maken van schakelsystemen waarbij de consument snel een heleboel luidsprekers kan vergelijken. Wij hebben zelf 34 modellen staan, dus we ontkomen daar ook niet aan. Maar door je luidsprekers net iets opvallender te laten klinken dat die van de concurrent is de kans groter dat de jouwe er in een relatief oppervlakkige beluistering als ‘winnaar’ uit wordt gepikt. Dat is trouwens geen aanname, maar een feit. Ik zie dat keer op keer terugkomen in de metingen die ik in onze Dode Kamer doe voor een bekend hifi-magazine.” 

Ter illustratie laat Ruud me op de computer meerdere grafieken zien van metingen die hij met de luidsprekers van een aantal merken heeft uitgevoerd. Wat daarbij opvalt, is dat de meeste resultaten bij de hoge en lage tonen een lichte, maar duidelijk zichtbare stijging van de curve vertonen. “Dat geeft een wat commerciëler geluid,” vervolgt hij. “Meer informatie in het hoog geeft vaak de suggestie van ruimtelijkheid, en meer lage tonen geven het geluid body, waardoor het lijkt alsof je meer waar voor je geld krijgt. Het voordeel van zelfbouw is dat je heel veel controle hebt over het eindresultaat. De luidsprekers die wij zelf ontwerpen hebben een neutralere afstemming. Daardoor laten ze zich gemakkelijker in allerlei woonsituaties plaatsen. Maar de frequentiekarakteristiek is maar een heel klein onderdeel van de weergave. De grote verschillen worden veroorzaakt door het tijd- en fasegedrag van een luidspreker. Als je wat beter gaat luisteren is een coherent geluid belangrijker dan een neutraal geluid. Wij leggen daar dan ook heel veel nadruk op, want als je die parameters goed voor elkaar hebt krijg je een veel natuurlijkere, bijna driedimensionale ruimtelijke weergave. Maar daar heb je aardig wat vakkennis en ervaring voor nodig. Ik zie steeds meer ontwerpen op internet verschijnen waarvan de filterontwerpen zó complex zijn dat ze vrijwel zeker rechtstreeks uit simulatie-software komen. Dat is een beetje het probleem van vandaag de dag. Die software is voor iedereen beschikbaar en niet eens zo duur of zelfs gratis (Shareware). Het internet is vervolgens een geduldig medium waarop je alles kwijt kunt. Ik zou van alles kunnen zeggen over wat volgens mij de achterliggende redenen zijn, maar laten we het er maar op houden dat er heel veel slechte ontwerpen op het internet circuleren. Ook goede, maar die zijn vrij zeldzaam.”

Animo?
Op de vraag of er tegenwoordig nog steeds evenveel animo is voor zelfbouw zegt hij eerlijk: “Nee, ik merk goed dat het minder wordt. Dat kun je aan van alles toeschrijven. Aan de economie, aan de betere kwaliteit van goedkopere fabrieksluidsprekers, en dat klopt allemaal wel een beetje. Maar wat ik ook zie is dat de jongere generatie niet meer geïnteresseerd is om zelf iets te maken. Sterker nog, ik betwijfel of ze het nog kúnnen. En dat is jammer, want zelfbouwluidsprekers zijn in een vergelijkbare prijsklasse op veel punten nog steeds beter dan hun kant-en-klare familieleden uit de hifiwinkel. Alleen is het instapniveau voor zelfbouw iets hoger. Als je in ons assortiment kijkt beginnen zelfbouwmodellen bij ongeveer 250 euro per stuk. Er zijn genoeg fabrieksluidsprekers die daar flink onder blijven, en daar kunnen we dus niet mee concurreren. Maar een bepaalde kwaliteit heeft nu eenmaal een prijs.” 

Als ik voorzichtig informeer of je daar je winkel van kan blijven draaien zegt hij opgewekt: “Alleen van de zelfbouw niet, maar dat is eigenlijk al een tijdje zo. Omdat ik ook dealer ben van een leuk pakket aan hifi-apparatuur en nogal wat akoestische en elektrische metingen voor derden verricht gaat het eigenlijk nog steeds prima. Bovendien heeft Speakerland ook buiten de consumentenmarkt een goede naam. Ik ben bijvoorbeeld betrokken geweest bij de ontwikkeling van een paar zéér neutrale kleine luidsprekers die door KNO-artsen worden gebruikt om gehoortesten bij jonge kinderen uit te voeren. Dat is een zéér interessant en bevredigend project geworden.”

Laat horen dan!
Tot slot van onze ontmoeting laat Ruud me een aantal luidsprekers ‘uit eigen huis’ horen die moeten bewijzen dat hij de daad bij het woord kan voegen als hij de voordelen van zelfbouw heeft opgesomd. Allereerst neem ik plaats voor een setje vloerstaande Vifa Pillar luidsprekers, een mooi, superslank model dat als compleet bouwpakket 425 euro per stuk kost (de kostprijs van de afwerking in lak of fineer zit daar trouwens niet in, omdat die flink kan variëren afhankelijk van je wensen). De bron en versterking zijn gecombineerd in een Bluesound Powernode, een netwerkstreamer met ingebouwde Direct Digital versterker die 699 euro kost. En Ruud heeft niets teveel gezegd. Het geluid is zeer ruimtelijk, warmbloedig, snel, dynamisch en muzikaal. Ik geniet van de track ‘Bright Red’, van het gelijknamige album van Laurie Anderson, waar enorm veel details in het geluidsbeeld zijn verstopt. De Pillar laat alles horen zonder een spoor van scherpte of aangezet laag. Als ik mijn verbazing uitspreek over het feit dat je voor zo weinig geld al zoveel kwaliteit kunt kopen nodigt Ruud me uit om twee ruimtes verder te gaan luisteren naar het laatste project van zijn hand, de reusachtige Scan Speak Audium. Nu valt er over smaak niet te twisten, maar de vormgeving van dit D’Appolito-systeem is op zijn zachts gezegd opvallend. Het is een form-follows-function ontwerp waarbij vooral het tijdgedrag heel goed onder controle wordt gehouden. Hier staat ook een serieus dikke set van Advance Acoustic te spelen en we luisteren naar dezelfde track van Laurie Anderson. Dit is inderdaad andere koek. Alles is er in bijna oneindige hoeveelheden: fijnzinnigheid en kracht, een timing en dynamiek die tot de absolute eredivisie behoren en een geluidsbeeld dat volledig los voor mij in de ruimte staat. De prijs voor het volledige bouwpakket? Als hij 5000 euro per stuk had gezegd had ik het ook geloofd, maar het is ‘slechts’ 2650 euro. Dat is nog steeds een hoop geld, maar dan krijg je wel een geluidskwaliteit waarvoor je bij fabrieksluidsprekers een veelvoud zult moeten neertellen. Zeker als je ook nog de kwaliteit van de gebruikte units en filtercomponenten in de vergelijking meeneemt.

Concluderend 
De vraag of Luidspreker Zelfbouw anno 2013 nog relevant is lijkt me met de demonstratie van de Vifa Pillar en de Scan Speak Audium afdoende beantwoord. Met uiteraard de kanttekening dat je daar zelf nog enige moeite voor zult moeten doen. Niet iedereen wil dat, maar voor sommigen is dat nu juist de lol ervan. Als je over twee (redelijke) rechterhanden, de ruimte en het juiste gereedschap beschikt is het goed te doen. En als je er niet uitkomt, kun je altijd een beroep doen op het enthousiasme en de grote vakkennis van Ruud. Op de website van Speakerland staan veel foto’s van luidsprekers die door hun trotse eigenaars zijn ingestuurd. Het zijn allemaal mensen die op enig moment de uitdaging zijn aangegaan. Sommigen heel eenvoudig, anderen eindeloos complex, maar allemaal met hetzelfde resultaat: plezier! Het zelf bouwen van luidsprekers is een onderdeel van de hifi-hobby dat het verdient om af en toe eens flink in het zonnetje te worden gezet. Bij deze dus!

Speakerland
Smalstraat 21
5341 TW Oss
tel: 0412-647650
Website