Zelfbouw is onder audiofielen -gelukkig- nog altijd springlevend. Dat bracht ons een paar maanden geleden bij Wim de Koning, die de mailbox van onze redactie opzocht om zijn creaties met HiFi.nl te delen. Wim bewees bovendien dat je bij deze hobby niet alleen aan luidsprekerkasten, versterkers en tweaks hoeft te denken, want hij bouwt namelijk gewoon zijn eigen draaitafels. Zoals we in ons eerdere bericht al aankondigden, gingen we graag eens bij Wim op bezoek. Bij dezen!
Wilking draaitafels
Het is een goede gewoonte en oude traditie van de redactie van HiFi.nl om met enige regelmaat aandacht te besteden aan Nederlandse huisvlijt, omdat het al vaak is voorgekomen dat professioneel uitgevoerde inspanningen uiteindelijk hebben geleid tot een verrijking van het aanbod van puur Nederlandse audioproducten. Voor zover de herinnering strekt is het de eerste keer in de 20-jarige geschiedenis van HiFi.nl dat 100 procent in de hobbysfeer gemaakte massaloopwerken voor het afspelen van uw kostbare vinyl worden beschreven. Niet alleen is voor het vervaardigen van een massaloopwerk een staaltje vakmanschap een vereiste, ook een eigen machinepark en de inkoop van het juiste materiaal zijn belangrijke voorwaarden. Laten we kennis maken met Wim, woonachtig in Renswoude gelegen in de Gelderse Vallei, om van zijn heftige creaties te gaan genieten.
Frictie en massa
Bij binnenkomst in de woonkamer van Wim de Koning weet je binnen 5 seconden dat hier een muziekliefhebber woont met een passie voor audio en een echtgenote die kennelijk tolerant genoeg is om de hobby van haar man deel uit te laten maken van het dagelijks leven. Hoewel de opstelling voor deze dag is uitgebreid met een derde draaitafel staan er normaliter toch altijd twee opgesteld tussen een paar servo gestuurde Genesis 5 luidsprekers en Pass Labs klasse A monoblokken. Voor de aansturing daarvan is een Audio Research Ref. 2 Mk 2 aanwezig en wellicht de in mijn ogen mooiste phonotrap ooit: de Manley Steelhead. Dat is er allemaal niet zomaar gekomen vertelt Wim, jarenlang sparen en toeslaan op de juiste momenten zijn hieraan vooraf gegaan. Toch heeft Wim aan zijn woonsituatie concessies gedaan, want ook Klipsch luidsprekers en de Infinity IRS Beta hebben zijn woonruimte ooit nog verder gevuld. Wim is werkzaam als timmerman in de bouw en weet met zijn handen te werken. Na vele zelfbouwprojecten met luidsprekers is een jaar of zeven geleden het idee geboren zelf een massaloopwerk te gaan samenstellen. Daarvoor was de aanschaf van zijn eerste draaibank een vereiste, om uit metaal dat door leveranciers werd beschouwd als “afval” een loopwerk op te bouwen.
Massief aluminium rondstaf en staven bewerken of een draaiplateau van 30 cm rond netjes krijgen was niet het grootste probleem, het lager en de motorsturing bezorgden Wim de meeste hoofdbrekens. Lagers met speling en lagers die vastliepen in de bronzen bus waren het gevolg van eerste experimenten, waarna een ruimer op een volgende draaibank uitkomst bood en met de grootste nauwkeurigheid de bronzen bus voor het lager op maat laat komen. De stalen as voor het lager met aan de onderzijde een kogel past op een 100ste millimeter nauwkeurig en met de juiste soort en hoeveelheid olie is het lager spelingvrij en kent nauwelijks wrijving. Op de lager as rusten de zware plateau’s; Wim werkt met een plateaugewicht tussen de 8 en 20 kilo afhankelijk van de speler, en dat zou veel te veel slijtage en frictie op de lager basis geven. Vandaar dat onder het plateau een neodymium magneet is geplaatst en op het chassis zijn tegenpool. Het plateau zweeft nu bijna en rust met lichte druk op een RVS schijf onderin het bronzen lager. Met eigen ogen heb ik de uitlooptijd gezien van een plateau van ongeveer 8 kilo en het duurt heel lang voor het tot stilstand komt, de laatste minuut haast onzichtbaar nog draaiend. Natuurlijk was de snaar losgehaald daarvoor.
Opbouw
Drie materialen vormen de hoofdmoot van elke Wilking-tafel: aluminium, brons en messing. Gekozen omdat ze ruim verkrijgbaar zijn en goed te bewerken. De spelers zijn opgebouwd met gebruik van ronde poten uit massief aluminium rondstaf, rustend op ingedraaide uit messing vervaardigde spike-achtige voeten, die op messing of aluminium met rubber ingelegde onderzetters rusten. Aan de poten zijn met zware bouten massieve aluminium delen bevestigd om een driehoek te vormen, in de juiste hoek bijeengehouden door een ronde, zware schijf. De schijf is star van bovenaf aan de poten vastgezet met messing tussenstukken. In het midden van de schijf is een gat gemaakt, ruimer dan de doorsnede van het lager dat op deze manier vrij wordt gehouden van het chassis.
Een tweede schijf onder de massieve armen vormt de basis voor het lager, een lager dat zeker in de grootste speler zo lang is dat de lager as 6 cm in de bus verdwijnt en aan de onderzijde ruimte geeft aan een lange bout om de bus op zijn plaats te houden. Deze tweede schijf is ontkoppeld door hem op te hangen in rubbers, star genoeg om beweging te voorkomen tussen arm en plateau, soepel genoeg om het plateau en de aansturende motor te ontkoppelen van de arm. De poten zijn de dragers van de armen, waarvoor elke gewenste armbasis met de juiste hoogte door Wim gefabriceerd en daarna geplaatst kan worden, zodat op de spelers maximaal drie armen een plekje kunnen vinden. Elke arm tussen de 9 en 12 inch is inzetbaar. Tussen de poten en los van het massaloopwerk zet Wim de motor, opgebouwd zoals de poot van de speler in een aluminium staaf of een bus met boven en onderplaat. Eén, twee of zelfs drie motoren kunnen een plekje vinden.
Drie modellen
De motorkeuze en de keuze van de snaar hebben de nodige hoofdbrekens gekost. Van diverse fabrieken zijn motoren betrokken om uit te proberen en omdat Wim alles in eigen huis fabriceert en kan bewerken is het maken van steeds nieuwe platen om de motoren te bevestigen niet het grootste probleem. Wim kiest voor DC motoren met een elektronische sturing en een toerental tussen de 400 en 500, zodat de pulley klein kan blijven voor voldoende koppel om het plateau te laten starten. Een te klein koppel houdt het nagenoeg wrijvingsloze plateau wel aan de gang, maar dan moet het met de hand op gang worden gebracht. Experimenten met pulleys en snaren hebben uiteindelijk geleid tot de keuze voor een vierkante snaar. Die beweegt in tegensteling tot een ronde snaar niet op en neer tijdens het draaien en dat levert winst op in zweving. Wim geeft aan dat over de keuze van de motor en de sturing het laatste woord nog niet is gezegd. Zo is een bevriende elektronicus bezig een eigen perfecte motorsturing te ontwikkelen voor hem. Maar uit het feit dat inmiddels twee van zijn creaties zijn verkocht blijkt al dat hetgeen nu leverbaar is aan alle gestelde eisen voldoet voor een perfecte gelijkloop, minimale rumble en doodse stilte. Een koper kan bovendien altijd aan zijn eigen voorkeur voor een arm vasthouden, Wim gebruikt zelf vaak een Jelco of een SME.
Drie speler modellen zijn klaar om geproduceerd te worden en staan opgesteld in de woonkamer van Wim’s huis. Het is de Ayin van in totaal 23 kilo, uitgerust met een draaiplateau van 8,5 kilo en een totale hoogte van 28cm, het is de 32 kilo zware Lamed met zijn plateau van 14 kilo en een hoogte van 40cm en tenslotte het meesterwerk de Aleph. Deze Aleph staat op de grond en is één meter hoog. Het 20 kilo zware plateau is maar een klein deel van het totale gewicht van maar liefst 138 kilo! Om het voor een potentiele afnemer aantrekkelijk te maken zijn de zwarte delen van alle spelers in elke RAL kleur leverbaar. Over een levertijd zal onderhandeld moeten worden gezien het vele handwerk aan de spelers en de precisie noodzakelijk om de delen feilloos passend te maken. Ook speciale wensen zijn mogelijk; wilt u vier armen kwijt, dan maakt Wim de speler met vier poten.
Naar de Klipsch
Voordat wij aan luisteren in de huiskamer toekomen gaan we via de werkplaats waar de magie plaatsvindt naar een daarboven gelegen zolder van Wim. Een niet te versmaden audiosysteem staat klaar om één van de twee opgestelde Wilking draaitafels aan het werk te horen. Een Jelco arm met daarin een Denon DL-103R element is verbonden met een Audio Research PH-5 phono versterker en een LS-15 lijnversterker. Twee Manley Snapper monoblokken van elk 100 Watt, opgewekt uit een kwartet EL34 buizen, voorzien een paar Klipsch La Scala luidsprekers van voldoende vermogen. Wim en ik zijn het eens, ondanks het hoge rendement van een Klipsch is een stevige versterker het meest op zijn plaats voor power, grip en dynamiek.
Met het zwarte goud draaiend op de Wilking onder een DL-103R is de weergave hier het beste te beschrijven als ruimtelijk, snel, super dynamisch en strak. De La Scala kan aan de Snapper knallen in het laag, is misschien een beetje ruig en ongepolijst met zijn hoorns, maar dat is zeker ook een groot deel van de charme van de set. Uiteindelijk gaat er weinig boven een hoorn als het gaat om beleving. Zweving op lang aangehouden tonen is volkomen afwezig met een Wilking massaloopwerk en van rumble is geen sprake. Ook de motor draait stil zijn rondjes zodat de lage tonen schoon blijven en de definitie tot in de details plaats kan vinden. Als dit de opmaat is naar straks dan kan ik niet wachten om dezelfde LP op de Ayin en de Aleph nog eens te beluisteren.
Terug bij Genesis
De Ayin heeft een Jelco arm gekregen van Wim en een Sumiko element. Nogmaals van Dire Straits de LP “Brothers in arms” draaiend is het slikken met de Genesis 5 luidsprekers in de huiskamer. Komend van de levendige en ongeremde Klipsch La Scala is dit veel nauwkeuriger systeem, zelfs zo in de hand gehouden dat ik moet wennen. De Genesis 5 gaat in het laag vele malen dieper, maar mist dat ruige wilde karakter dat ik juist zo leuk vindt. Het kost meer moeite om de luisteraar de luchtgitaar te laten spelen. Niettemin is de kwaliteit van de Wilking speler volop aanwezig, te bemerken in de gelijkloop, de stilte op de achtergrond en de zuiverheid. Dan gaan we over op de Aleph waar in een SME V arm een Koetsu Jade element zit. De weergave van deze combinatie op de 138-kilo zware Aleph brengt heel veel verfijning in de weergave en maakt het stereobeeld stukken groter. Het laag gromt een stuk dieper, in de gecreëerde ruimte springen details naar voren. Wat betreft de basgitaar lijkt het alsof de gitaarversterker met weergevers in de kamer staat, tegelijk laat het systeem de luidsprekers zelf op gehoor uit de kamer verdwijnen. Hier is duidelijk een betere arm met een beter element aan het werk gezet. Naar ik zeker weet is ook de totale massa en stabiliteit van het immense loopwerk debet aan de rust en stille achtergrond. Met “Ride across the river” is de basdrum verpletterend, zweven kleine geluiden in het rond en ondervinden details geen enkele last van plaatruis. Dat is een goed teken, want geluiden van het vinyl die niets met de muziek te maken hebben worden alleen nagenoeg onhoorbaar op echt goede loopwerken. Een fenomeen dat meestal omschreven wordt als “rust tegen een zwarte achtergrond”.
Hoe goed de draaitafel in staat is de nuances van armen en elementen naar voren te halen zonder eigen inbreng, blijkt als de tweede arm zijn element in de groef laat zakken. Dat is een oude Kiseki Purple Heart Saphire in een 12 inch Jelco arm. Deze combinatie is beduidend lichter van toon, zorgt voor een kleinere afbeelding, maar is en blijft nog steeds heel los en detailrijk spelen. De plussen en minnen tussen de Koetsu en de Kiseki zou je zo kunnen benoemen met dank aan het Wilking Aleph massa loopwerk. Nooit zitten er rafels of randen aan de muziek en is vervorming, voor zover mogelijk met analoge weergave, afwezig of niet storend maar eerder prettig aan de oren. Nog duidelijker is de afwezigheid van zweving, de aanwezigheid van stabiliteit en het wegdrukken van plaatgeluiden ten opzichte van de andere beluisterde Wilking loopwerken.
Nog een paar platen passeren de revue, zoals een opname van de Nits met de titel “Urk”. Een live opname gemaakt in 2017/18 en gelimiteerd uitgebracht in 500 exemplaren op maagdelijk transparant vinyl. Wat een ruimte brengt de set mee waarin de Nits staan te spelen op deze schitterende opname. Wat een kracht schuilt in het totale systeem en hoe fenomenaal kan iets spelen in een normale huiskamer. De drums en bas dreunen alsof ik in Ahoy sta, gelukkig loepzuiver zonder de vreselijke echo van die betonnen bak. Ik ben “Amused to death” en dat werk van Roger Waters maakt een eind aan de dag in de Gelderse Vallei.
Contact
Als u een beleving wilt zoals de mijne en inmiddels serieus geïnteresseerd bent geraakt in de Wilking draaitafels kunt u Wim de Koning het beste benaderen via zijn e-mailadres: Wim.dekoning63@gmail.com. Zijn streven is om zijn draaitafels ooit commercieel op de markt te brengen, waarbij hij zich terdege realiseert dat zoiets meer voeten in de aarde heeft dan alleen afleveren van tot in de perfectie uitgevoerd draai-, zaag- en tapwerk –inclusief het samenbouwen van alle delen tot één van zijn modellen.
Het is vandaag duidelijk geworden dat zeven jaar werken aan diverse modellen massaloopwerken zijn vruchten heeft afgeworpen. Dat de huisvlijt van Wilking misschien niet het afwerkingsniveau haalt van een tot in den treuren gepolijste Transrotor of verchroomde exoot, niet mee kan in de prijs van een Rega of een eenvoudige Thorens, maar wel iets biedt waar een ware vinylliefhebber de vingers bij kan aflikken is duidelijk. Wilking is een tot nu toe verborgen gebleven parel in de Gelderse Vallei.
