Handen omhoog wie kabels en eindeloze torens audiocomponenten in zijn woonkamer beu is? Maar als je die zaken niet wenst te zien, moet je dan echt afscheid nemen van betere audiokwaliteit? Kan het ene niet zonder het andere? Dankzij actieve oplossingen die gaan van de KEF LS50 Wireless tot de Kii Audio Three weten we dat deze tegenstelling niet hoeft te bestaan. In deze test bekijken we er zo eentje, een draadloos muzieksysteem dat dankzij WiSA-technologie toelaat toestellen van verschillende merken te combineren. In dit geval: speakers van het Deense merk System Audio en een voorversterker van Primare uit Zweden.
In deze review bekijken we eigenlijk twee zaken: de beloftevolle WiSA-technologie in het algemeen en dan specifiek de combinatie van de System Audio legend 40 silverback-vloerstaanders met de Primare PRE35 DAC/voorversterker. Over WiSA wordt immers al heel lang gesproken, maar om aan die theoretische discussies te ontsnappen was het ook echt tijd om het in de praktijk te gebruiken.
Wat is WiSA?
Eerste vraag: wat is WiSA juist? In essentie: een luidsprekerkabelvervanger. Niet alleen behaal je veel punten in Scrabble met dat woord, je scoort ook bij huisgenoten die van muziek houden maar niet van het gedoe dat er aan hifi lijkt te hangen. Dit systeem bekijken als een huiskamervriendelijke maar toch hoogwaardige manier om naar muziek te luisteren is dan ook de opzet van dit artikel. Noodgedwongen gaan we hierdoor ook niet volledig in op alle mogelijkheden van de Primare PRE35, die eigenlijk perfect de rol van high-end DAC/voorversterker in een klassiek hifi-systeem (mét kabeltjes) kan opnemen.
WiSA is een draadloze standaard die niet gebonden is aan een bepaalde fabrikant. Dat vinden we meteen boeiend, want het betekent dat je niet inkoopt in een bepaald ecosysteem. Bij Sonos en de vele rivalen zit je wel vast aan één merk. Dat is niet per se een nadeel – het kan ook makkelijk zijn – maar sommige mensen verkiezen meer flexibiliteit en vrijheid. Dankzij die open aanpak bij WiSA kun je pakweg het geluid van een LG OLED-tv naar een set System Audio-speakers sturen, aangevuld met een subwoofer van Bang & Olufsen.
In tegenstelling tot veel andere draadloze technologieën, zoals WiFi en Bluetooth, is WiSA enkel en alleen ontworpen voor de overdracht van audio van een zender naar een ontvanger (of meerdere ontvangers). Een ontvanger is in dit verhaal altijd een luidspreker. Dat is helemaal anders dan bij andere draadloze technologieën, die vaak vele functies verenigen. Het is niet gemaakt voor het aansturen van een printer of het connecteren van je telefoon met de brakke handenvrijkit die VAG ooit in grote hoeveelheden inkocht en nog altijd in je nieuwe auto blijft steken. WiSA is geen netwerktechnologie en het ondersteunt geen multiroom. Het opereert puur als de vervanger van de luidsprekerkabel. Maar: WiSA kan wél deel uitmaken van een multiroomverhaal, zoals bijvoorbeeld de Primare PRE35 mogelijk maakt. De PRE35 bevat immers het Prisma-platform van de Zweedse fabrikant, en deze is AirPlay- en Chromecast-compatibel (en binnenkort wordt het Roon Ready). Het streamen en multiroomaspect wordt dan afgehandeld door Roon, Chromecast of Airplay.
Niet breed, maar diep
Zo klinkt WiSA heel beperkt, maar dat is niet het boeiende. Deze standaard is niet breed toepasbaar maar bezit wel veel diepgang. Het is echt ontworpen voor audio en biedt lossless overdracht, zelfs van hi-resmateriaal (tot 96 kHz). Bovendien is er ondersteuning voor 7.1-kanalen, met een beloofde verruiming naar hoogtekanalen. Als de uitgebreide bekabeling de reden is waarom je geen surroundinstallatie installeert, dan biedt WiSA je een uitweg.
In een WiSA-opstelling heb je altijd een WiSA-bron en WiSA-speakers. Qua bronnen heb je verschillende keuzes, waaronder high-end LG-tv’s vanaf 2019 en de Xbox One X-consoles (beide mits toevoeging van een USB-zendertje van circa 60 euro). In de hifi-wereld spreken we vooral over Primare, naast Bang & Olufsen die als trendsetter al jaren de technologie inbouwt in zijn actieve producten. Maar in tegenstelling tot B&O zet Primare niet uitsluitend op WiSA in. Het Zweedse merk uit Limhamn, een district in Malmö, bouwde WiSA-zenders in bij hun SC15- en PRE35-voorversterkers/streamers, maar maakte ze pas recent activeerbaar met een nieuwe firmware-update. Beide toestellen zijn echte hifi-componenten die ook perfect passen in een klassiek hifi-systeem met kabels. Primare verkoopt immers ook eindtrappen en geïntegreerde versterkers. Maar wie het wil, kan die beide apparaten ook gebruiken als hub voor WiSA-speakers.
Qua WiSA-speakers is er wat meer keuze. Naast System Audio en B&O is Klipsch een grote aanhanger, en vind je ook WiSA-producten bij GoldenEar. Harman Kardon gebruikt de technologie eveneens in een aantal met Kvadrat-stofje voorziene Citation-speakers, maar enkel voor de onderlinge connecties tussen bepaalde producten (zoals de rear-speakers bij een Citation-soundbar).
Meerdere combinaties mogelijk
Er zijn dus veel manieren om ‘iets’ met WiSA te doen, maar wij zoeken naar een combinatie die huiskamervriendelijkheid combineert met de flexibiliteit die de hifi-liefhebber ook wel zoekt. Zo kwamen we uit bij het huwelijk tussen de System Audio legend 40 silverback-speakers en de PRE35, een beetje bij toeval als gevolg van een conversatie met de twee Scandinavische merken na een demonstratie van Benelux-importeur PAI op de iEar’ Show in Tilburg en de New Music Show in Brussel. PAI verdeelt de twee merken, maar eigenlijk zijn het twee afzonderlijke bedrijven die hun eigen ding doen. Eentje met hoofdzetel in Roskilde in Denemarken, de andere gevestigd in Malmö in Zweden. Tegelijkertijd werken beiden rond het promoten van WiSA wel samen, al heeft System Audio bijvoorbeeld ook een eigen Stereo Hub die je in de plaats van de PRE35 kunt gebruiken.
Als je echt streeft naar een minimalistisch systeem is dat compact apparaat misschien wel een betere keuze. Er is ook de kleine SC15 van Primare die heel weinig plaats inneemt, meer hifi-mogelijkheden biedt dan een eenvoudige WiSA-zender en toch een iets hoger eyecandy-gehalte bezit dan die zwarte doos van SA. We maken het nu wellicht wat complex voor een aantal lezers, maar die uitgebreide keuze- en combinatiemogelijkheden vloeien nu eenmaal voort uit de meer open aanpak die bij WiSA horen. Meer keuze is beter, toch?
Beetje overkill
De PRE35 vormt in dit systeem het kloppende hart. Met een prijs die niet ver onder 4.000 euro blijft, is het een behoorlijk high-end orgaan om in te zetten. Eigenlijk verdient het zijn eigen test in een traditionelere hifi-systeem; misschien komt die gelegenheid er later wel. Momenteel komt de modulair opgebouwde PRE35 met het beste van wat de Zweden in huis hebben. Primare zelf noemt deze DAC/streamer/voorversterker een controlecentrum, een goede beschrijving voor een apparaat met waanzinnig veel ingangen (2 XLR-paren, 3 x cinch, vier optische aansluitingen, twee coaxiale én een USB klasse B-poort voor aansluiting op een pc) en behoorlijk wat uitgangen (vijf, waarvan één digitale).
Alsof die achterkant zo niet druk genoeg zou zijn, zijn er nog aansluitingen die integratie makkelijk maken. En twee ethernetpoorten. Een hiervan kun je gebruiken om het netwerk door te lussen naar een ander apparaat. Dit is een optie die je bij consumentenapparaten minder vaak ziet, maar bij CI-toestellen wel vaker opduikt. Zo moet je geen aparte switch voorzien of een bundel netwerkkabels naar je AV-systeem brengen. WiFi is echter ook een optie.
Het modulaire van de PRE35 zit hem in de interne opbouw. Het apparaat weegt behoorlijk wat, maar het gewicht zit hem vooral in de solide afwerking waar Primare zo sterk in is. Of je nu gaat voor de versie met een zilverkleurig of een geborsteld zwart massief voorpaneel, het toestel oogt luxueus op een afgemeten manier. Ook die gewichtige draaiknoppen draaien heerlijk, wat je het gevoel geeft dat dit ding volgens zijn prijsniveau gebouwd is. Onder de motorkap vind je een heel nette, heldere opbouw, met een moederbord dat is uitgebreid met de DM35 DAC-module (gebaseerd op de AKM AK4497-DAC) en de SM35-module met Prisma- en WiSA-functionaliteit.
Ben je echter op zoek naar een minimalistische setup met WiSA-speakers en ga je voornamelijk streamen? Dan is de veel goedkopere en compactere SC15 mogelijk een betere optie. Wacht: je moet dan niet nu meteen stoppen met lezen. Het instellen en de werking met WiSA-speakers verloopt op exact dezelfde manier bij de SC15 als bij de PRE35, dus het blijft voor je interessant.
Streamen via Prisma
Net zoals een aantal andere Primare-apparaten is de PRE35 uitgerust met het Prisma-streamingplatform. Het biedt je een heel aantal streamingopties: Chromecast, AirPlay, Spotify Connect en – als je old school wil werken via een app als BubbleUPnP of mConnect – DLNA. Binnenkort komt daar ook nog Roon Ready-ondersteuning bij; tot die tijd kun je als Roon-gebruiker de streamingtechnologie van Google of Apple gebruiken.
Bij Prisma hoort ook een app die je uitgebreide controle over de PRE35 geeft, incluis het selecteren van de fysieke ingangen. In deze app kun je ook autosensing op een bepaalde ingang instellen, zodat het apparaat naar een input overschakelt als er een signaal gedetecteerd wordt. Als je de PRE35 verbindt met een televisie is dat wel slim om te doen. Zodra je de tv inschakelt, zal het tv-geluid automatisch uit de speakers komen zonder dat je eerst de afstandsbediening van de Primare moet oprapen. De Prisma-app bevat trouwens zelf ook een mediaspeler waarmee je muziekbestanden op je mobiel apparaat of vanop een NAS kunt afspelen.
De aanwezigheid van Chromecast binnen Prisma schenkt de PRE35 nog een ongewone functie: spraakbediening via Google Assistant. Bij draadloze speakers is ondersteuning voor de sprekende helper van Google stilaan standaard geworden, maar bij hifi-producten is het nog heel zeldzaam. Concreet kun je via Google Assistant een aantal zaken bedienen, maar niet alles. Met een stemcommando kun je het volume bijregelen, muziek kiezen bij Spotify of YouTube Music, en het afspelen bedienen als je streamt van een andere dienst. In theorie heb je gelijkaardige mogelijkheden via Siri, maar voor de volle multiroom-ervaring via het Apple-ecosysteem is het wachten op een beloofde update van AirPlay naar AirPlay 2.
Slanke Denen
System Audio is een Deens bedrijf dat reeds in 1984 werd opgericht, maar niet enorm bekend lijkt te zijn in onze regio. Persoonlijk hoorden we er eerst van toen een paar Scandinavische collega’s over het merk begonnen te praten. Het is een nogal eigenzinnige firma opgericht door een muzikant die zegt een heel wetenschappelijke aanpak te combineren met uitgebreide luistertests door een grote groep musici en muziekfans. Interessant aan hun aanpak is dat System Audio ‘snelheid’ als de primaire eigenschap van een luidspreker beschouwt. SA is uiteraard niet de enige fabrikant die inziet dat het tijdsdomein belangrijk is als je muziek zo realistisch mogelijk wil horen, maar de Denen pakken de uitdaging om responsieve speakers te bouwen wel onconventioneler aan. Ze ontwikkelden bijvoorbeeld eigen drivers met heel lichte en ook heel kleine membranen die wel grote bewegingen maken, want dit zou onder meer goed zijn voor een brede uitstraling in de kamer. SA zegt ook speakers te ontwerpen om net heel dicht bij de muur te plaatsen.
Onconventioneel zijn ook de legend 40-speakers die we hier bekijken. Niet omdat System Audio graag modelnamen met kleine letters schrijft, wel omdat je de legend-luidsprekers zowel in een passieve als actieve uitvoering kunt krijgen. Ongewoon, maar helemaal apart is dat je een passieve legend achteraf kunt upgraden naar de actieve versie door een module toe te voegen. In zijn actieve vorm komt er de suffix ‘silverback’ bij. Zoals bij een conventionele actieve luidspreker kun je ze voeden via een XLR-kabel, maar in de woonkamer is de WiSA-optie veel interessanter.
Voor onze test gebruiken we de legend 40 silverback, de kleinste van de twee legend-vloerstaanders. Er is ook een boekenplankspeaker (de legend 5) en een muurspeaker (legend 7). De legend 40 silverback is een betrekkelijk slanke luidspreker waarin een tweeter en drie woofers passen die bijna even breed zijn als de hele voorkant, met een strak design dat volgens ons bij heel wat interieurtypes past. Een opvallend designelement zijn de forse voeten die bij deze luidspreker passen. Ze vertrekken diagonaal van de hoeken en eindigen in heel dikke rubberen toppen, wat ons een goede zaak qua akoestische ontkoppeling lijkt.
Snel opgesteld
We installeren de PRE35 en de SA-speakers bij onze LG OLED55C9-televisie in de woonkamer. Nu zouden we strikt genomen deze tv via een WiSA-stick die je achteraan insteekt rechtstreeks met de luidsprekers kunnen verbinden. Dat is idealer voor lijders van kabelvrees uiteraard, maar dan zouden we niet zoveel streamingopties hebben en onze Pro-Ject The Classic-draaitafel niet kunnen aansluiten. Het betekent wel dat we het tv-geluid via een optische kabel naar de PRE35 moeten brengen – niet vergeten in de tv-instellingen audio-output op PCM-geluid te zetten. Anders ga je geen geluid horen als je pakweg op Netflix of Disney+ een film met Dolby Digital+-spoor opstart. (Wil je surround en WiSA, dan moet je kijken naar de USB-adapter die in LG-tv’s past). Tijdens het instellen van het systeem moeten we de PRE35 koppelen aan de twee speakers. WiSA heeft hiervoor een aparte aanpak. Niet moeilijk en het moet maar een keer gebeuren, maar wel iets waarvoor je even de tijd moet nemen.
Eerst schakel je de WiSA-module in de PRE35 (of SC15) in, want standaard staat het uit. Nogal wiedes, want als je het toestel in een bekabeld hifi-systeem gebruikt heb je die potentiële draadloze interferentiebron niet nodig. De volgende stap is de Primare-voorversterker laten zoeken naar de WiSA-speakers. Om die luidsprekers vindbaar te maken, moet je ze inschakelen en dan op een knopje drukken zodat er een led’tje begint te pinken. Dit is eenvoudig, maar waar je moet voor moet opletten is dat je achteraan elke speaker ook andere led-lichtjes ziet. Deze geven aan welke positie in een luidsprekeropstelling ze opnemen – en omdat WiSA en de SA-speakers voorzien zijn voor surround vind je hier ook opties als de rear-posities.
Door op het knopje kort te drukken, geef je aan in welke positie de specifieke luidspreker staat. Let op: bij elke speaker hoort één positie. Logisch, maar je moet weten dat je een WiSA-speaker ook als gecombineerde links-rechts-speaker kunt instellen. Doe je dat per ongeluk bij het meermaals drukken op het knopje, dan kun je die andere luidspreker niet toewijzen aan links of rechts. Onze raad: koppel de luidsprekers vooraleer ze hun definitieve plaats te geven, zodat je ze kunt omdraaien en je het paneel met de led’s goed kunt zien.
Tv en muziek
Hoewel we overtuigend streamingfans zijn, blijft er ook iets heel rustgevends aan het luisteren naar vinyl, al dan niet met een glas wijn in de hand. Zelfs bij muziek die niet per se rustgevend is, zoals de re-release van het mijlpaal Pixies-album ‘Come on Pilgrim’ die een tijdje terug verscheen in een verzorgde uitgave met hardcover. Plaat leggen op de Pro-Ject-draaitafel, de PRE35 inschakelen, en enkele tellen later rolt ‘Caribou’ uit de SA-speakers. Dat is wel heel makkelijk, laagdrempelig genoeg dat ook de partner niet zal twijfelen om haar schijven te spelen. Ervaring leert immers dat de veel stappen uitvoeren en toestellen inschakelen snel leidt tot een ‘laat maar’-attitude.
Terwijl we de drie platen in deze uitgave afwerken, kunnen we ook – voorzichtig – wat experimenteren met de plaatsing van de legend 40 silverback-speakers. We zetten ze eerst gelijk met de muur en op korte afstand, maar dat levert iets te heftige bassen op. De vloerstaanders zijn slank, maar ze presteren potig. Uit de baspoort achteraan komt wel wat lucht, waardoor die afstand toch een rol speelt qua laag. Gelukkig heeft SA ook simpele vorm van tuning voorzien. Onder de toetsen en led-lichtjes die nodig zijn voor het WiSA-systeem is er nog een schuifknop voor een basboost van +6 of -6 dB (en een nulstand). We opteren voor de beide speakers voor de min-positie, want ze staan elk relatief dicht bij een hoek.
Het mooie aan deze opstelling is dat we ook een goede stereoweergave krijgen bij het tv-kijken. Hier is wat meer aandacht vereist qua plaatsing ten opzichte van het beeld. Idealiter draai je de speakers toch een klein beetje in en staan ze op gelijke afstand van het scherm. Doel is immers de illusie wekken dat de soundtrack van een film of tv-reeks uit het scherm lijkt te komen, wat lastiger is als de twee speakers asymmetrisch zijn opgesteld. Zeker voor spraak en dialogen is dat echt heel belangrijk. Helaas, omdat we in de woonkamer een laag tv-meubel hebben staan die ten opzichte van het beeld rechts langer doorloopt, staat ene speaker toch dichter bij het scherm dan de andere. Toch valt het ‘hier klopt iets niet’-gevoel heel goed mee, geholpen door het feit dat er geen zichtbaar latentieprobleem is. Als we ter voorbereiding van het tweede seizoen dat eind juli verschijnt opnieuw de eerste lading van de lichtjes gestoorde comic-spinoff ‘Umbrella Academy’ op Netflix verorberen, zit de lipsync altijd goed. Die hele lage latentie zit ook ingebakken in de WiSA-standaard.
We ontdekken ook snel dat we het advies van System Audio om de legend-speakers dicht bij een muur ter harte moeten nemen. Eerst hadden we ze wat verder van de wand geplaatst, licht ingedraaid, vanuit een zeker hifi-reflex die zegt dat wat afstand beter is. Als we dan via Roon testtracks afspelen, schrikken we wel even als ‘Unfinished Sympathy’ en ‘Angel’ van Massive Attack aan bod komen. De bassen zijn zo heftig dat ze alles uit evenwicht trekken. Duwen we even de vloerstaanders helemaal gelijk tegen de muur, dan komt alles veel meer in balans. Het gekke is dat dit net het omgekeerde is van wat we doorgaans merken, maar wellicht waren we net in de eerste positie een kamermodus via een hoek aan het activeren. Akoestiek, het blijft verrassend.
Als we dat varkentje gewassen hebben, kunnen we verder luisteren via Roon. Het is een gezellige, warme ervaring, een ideale match voor de intimistische klanken van het pianospel van Alice Sarah Ott op ‘Eyes Shut’, een prachtige track dat ontstond uit het Chopin-project met Olafur Arnalds. De actieve System Audio’s spelen in dit WiSA-verhaal een cruciale rol qua tuning die je hoort, en je merkt dat de Denen iets heel universeels nastreven. Je luistert op deze speakers met evenveel plezier naar ‘Buddha’ van Macy Gray en Gary Clark Jr. als naar het virtuose spel van Rodrigo y Gabriela op ‘Mettavolution’. Door hun brede uitstraling is de sweetspot groot, wat leuk is als je met meerdere mensen luistert, maar je mist wel - de keerzijde - wat definitie en podiumplaatsing. Maar als ‘Electric Soul’ begint, is het wel genieten van hoe het gitaarspel van het Portugese duo zich presenteert, met veel textuur. Er zijn tracks op Mettavolution die heel dynamisch uit de hoek komen, zoals tegen het einde van ‘Electric Soul’, en dan scoren die legend 40 silverbacks wel. Wat heftigere muziek verteren ze daardoor ook goed, ook als we het Purple-album van Baroness er door jagen. Het balkanesque ‘Hors Jeu’ van Ibrahim Maalouf vinden we ook machtig klinken in de woonkamer. Fun primeert op verfijning, maar dat is ook de bedoeling, lijkt ons.
Conclusie
Omdat we in deze review een brok achtergrond over WiSA meegeven en WiSA nu eenmaal heel flexibel is, kan dit een complex verhaal lijken. In de praktijk is dat echter niet zo, en is een WiSA-systeem zoals we hier bekijken met de Primare PRE35 en de SA legend 40 silverback-speakers net een zeer minimalistisch alternatief voor de traditioneel hifi-systeem én een beter alternatief voor mainstream-producten van Sonos en co.
Vanuit het perspectief van de veeleisende muziekliefhebber is het interessante dat dit draadloos muzieksysteem heel weinig compromissen maakt op vlak van audiokwaliteit. Het WiSA-systeem is lossless en hi-res (tot op een zekere hoogte), en samen met een bron/hub als de PRE35 spreek je over een high-end audioketen die helemaal in de hifi-sfeer blijft. Dankzij het prima Prisma-platform van Primare zit je goed qua streamingopties.
Het systeem dat we hier bekijken is ongetwijfeld in sommige kleinere woonkamers of als je minimalisme nastreeft overdreven. De combinatie van de SC15 met de kleinere legend 5 silverback-speakers kan dan een aangewezen keuze zijn.
System Audio legend 40 silverback
2.499 euro | www.systema-audio.com
Beoordeling 4 op 5
Primare PRE35
3.899 euro | www.primare.net
Beoordeling 4,5 op 5
