SAMENVATTING

Het Zweedse Primare is flink op dreef. Vorig jaar werden we blij verrast met de fraaie SPA25 Prisma AV-versterker en is inmiddels overladen met prestigieuze onderscheidingen. Een jaar later introduceert Primare geheel onverwacht een surround processor, de veelbelovende SP25 Prisma. Voor wie is deze processor interessant en hoe verhoudt deze zich tot de geïntegreerde SPA25 AV-versterker?

Ik had veel van audiofabrikant Primare verwacht, maar een surround processor had ik echt niet zien aankomen. En dan al helemaal niet zó snel. De modelbenaming toont logischerwijze grote overeenkomst met de versterkervariant, de optiek is op het eerste oog identiek en alle geprezen functionaliteit is ook meegenomen. De SP25 Prisma heeft maar liefst elf kanalen en Dirac Live. Omdat ik recent ook de SPA25 ter review heb ontvangen, ben ik erg benieuwd in hoeverre beide modellen verschillen in look, feel, functionaliteit en geluidskwaliteit.

Voor een passende eindversterking hoeft niet ver te worden gezocht. Primare stuurt dan ook heel attent een fraaie Primare A35.8 eindversterker mee, waarmee ik de SP25 nieuweling onder vergelijkbare condities kan reviewen. De A35.8 werd tot slot eerder op dit platform al getest samen met de PRE35 Prisma. 

Waar ik initieel denk dat de Primare SP25 een uitgeklede versie is van de SPA25, kom ik bedrogen uit. Ja, qua look, feel en functionaliteit vertoont deze SP25 op papier grote overeenkomst met de eerder geteste SPA25. Toch is deze op cruciale punten herzien. Bij de SP25 wordt gebruik gemaakt van een lineaire voeding waarbij de analoge en digitale voedingen gescheiden zijn gesitueerd. Ook is de analoge voorversterking geheel nieuw ontworpen. Primare gaat traditioneel gezien niet voor half werk, maar waarom kiest de fabrikant er dan niet voor om gebalanceerde circuits in de voorversterking te implementeren? De reden is eigenlijk eenvoudig. Om alle kanalen gebalanceerd uit te voeren heb je feitelijk tweemaal zoveel interne componenten nodig en dit drijft de kostprijs flink op. Niet iedereen zal de XLR-aansluitingen gebruiken en hiermee had de fabrikant de SP25 voor een deel van haar doelgroep uit de markt geprijsd. Ik snap de keuzes bij deze processor uit de 25-serie dus heel goed en dit biedt ruimte voor Primare om haar leveringsprogramma aan de bovenkant uit te breiden.

SP25: beproefde technologie

De SP25 Prisma is voorzien van elf vrij toewijsbare kanalen en zeventien vrij te programmeren voorkeuzes waarbij je elke analoge en digitale ingang met elkaar kunt combineren. De versterker heeft vier 4K UHD HDMI-ingangen en twee 4K UHD HDMI-uitgangen, de HDMI2.0 standaard ondersteunt HDCP2.2, 3D Pass Through, ARC, CEC, HDR, HDR10+, Dolby Vision en HDMI-opschaling. Analoog heeft de versterker vijf stereo lijningangen waarmee je vijf analoge bronnen instuurt of configureert als een 7.1-ingang, een stereo RCA-lijnuitgang, dertien uitgangskanalen waarmee additioneel extra zones kunnen worden aangestuurd en twee gecombineerde subwoofer uitgangen. Hiermee stuur je tot maximaal een 7.1.4-surroundconfiguratie aan. Digitaal beschikt de SP25 over een coaxiale S/PDIF-ingang, en twee optische Toslink-ingangen.

De processor beschikt vervolgens over een USB-A poort voor USB-opslag, een USB-poort voor koppeling met laptop of PC, twee RJ45 netwerkaansluitingen, drie 3,5mm triggerpoorten, twee antenneaansluitingen, een 3,5mm microfoon aansluiting en een RS-232 connector voor smarthome doeleinden. Deze smarthome koppeling geschiedt overigens ook via IP. Draadloos beschikt de processor over wifi, bluetooth, Spotify Connect, Apple AirPlay2 en Google Chromecast. Hiermee speel je laagdrempelig de streamingdiensten Deezer, Youtube Music en SoundCloud af via je telefoon.

Via de Primare app speel je lokaal op de mobile device opgeslagen muziek af en browse je overzichtelijk door je eigen muziekcollectie op jouw muziekserver heen. In deze app zijn TuneIn internetradio, Tidal en Qobuz geïntegreerd waarmee je over de maximale resolutie en gapless playback beschikt. Meer over het hoe en waarom vind je op de supportpagina van Primare. Ten slotte is de SP25 Prisma ook Roon Ready.

De SP25 ondersteunt Dolby Atmos, DTS:X, DTS-HD Master Audio, Dolby True HD en alle onderliggende versies. Helaas wordt Auro 3D niet ondersteund, maar ik kan me niet heugen wanneer ik dergelijke content heb afgespeeld. Voor een ultieme geluidskwaliteit heeft de fabrikant onlangs een geheel nieuw Prisma board ontwikkeld met een dubbele ES9026PRO DAC van ESS. De signaalwegen zijn zo kort mogelijk gehouden voor de best mogelijke geluidskwaliteit. De DAC is voorzien van de door ESS gepatenteerde HyperStream II architectuur en Time Domain Jitter Elimination technologie. De DNR bedraagt 124 dB en de THD+N 110 dB. Dit zijn hele mooie cijfers, zelfs voor een highend DAC. Op audiogebied ondersteunt de DAC digitale audioformaten tot een resolutie van 32bit en 768 kHz in PCM, DSD 512/22.6MHz en DoP 256/11.2MHz. Dankzij een volledige MQA-unfold ervaar je de MQA-gecodeerde muziekbestanden in de hierbij bedoelde geluidskwaliteit.

Configureerbare A35.8 eindversterking

De meegeleverde Primare A35.8 eindversterker is op papier de krachtigste en meest flexibel te configureren versterkers van de fabrikant ooit. De A35.8 uit de 35-serie is uitgerust met acht identieke Hypex Ncore500 klasse-D eindversterkers. De A35.8 laat je vervolgens helemaal vrij met bridgen en bi-ampen om de door jou gewenste luidsprekerconfiguratie vorm te geven. Het maximaal haalbare vermogen bedraagt maar liefst 1500 watt waarmee deze echt elke luidspreker bij zijn lurven grijpt om deze maximaal te laten presteren.

De gebalanceerd opgebouwde Ncore modules leveren elk een vermogen van 150 watt aan 8 ohm, 300 watt aan 4 ohm en 400 watt aan 2 ohm. Bridged levert de eindversterker een vermogen van 740 watt aan 8 ohm, 750 watt aan 4 ohm en 450 watt aan 2 ohm. In de door Primare uitgegeven design brief vind je hier meer informatie over. Je stuurt deze ofwel via een single-ended RCA-kabel, of een balanced XLR-kabel aan. De SP25 is uitsluitend voorzien van RCA-uitgangen en verkies voor deze review dus de RCA-ingangen. Ik wil in deze review verder niet te diep ingaan op de specificaties en features, maar liever de mogelijkheden en geluidskwaliteit van deze veel geprezen eindversterker aanstippen in combinatie met de SP25 Surround Processor.

Eerste indrukken

Tot zover de koude specificaties dus. Tijd om het Primare duo aan de tand te voelen. Tijdens het uitpakproces laat de fabrikant zich wederom van zijn beste kant zien en presenteert deze zich op een aangename manier aan me met een kleurrijke welkomstposter. Het gebruik van plastics is zoveel mogelijk beperkt gebleven en naast de noodzakelijke extra’s zoals wifi en bluetooth antennes, 3,5mm triggerkabel, stroomkabel, een prachtige afstandsbediening met verlichting en een set batterijen levert Primare ook weer een nuttige pole checker mee. Wanneer ik de SP25 Prisma uit de verpakking til voelt alles oerdegelijk aan.

Ik wil geen enkel merk tekortdoen, maar Primare behoort wel tot een van de fijnst aanvoelende en optisch meest onderscheidende AV-producten in dit prijssegment.

Nadat ik de processor en eindversterker via de PliXiR Elite BAC 1000 powerconditioner van schone stroom heb voorzien verbind ik deze via een veelvoud aan RCA-kabels met elkaar en sluit ik mijn Polk Reserve bruikleen surround set aan op de eindversterker. Primare heeft de SP25 voorzien van een HDMI Main/ARC uitgang en hierin prik ik de HDMI-kabel naar mijn LG-OLED. Nu is het tijd om de software te installeren en download ik de laatste versie van de Primare Prisma app voor iOS. Via Google Home koppel ik de Primare SP25 vervolgens eenvoudig aan mijn thuisnetwerk. Nu is het tijd om de processor te configureren en in te regelen op mijn ruimte. Primare maakt gebruik van een simplistisch ogend instelmenu dat beslist niet de designprijs van het jaar zal gaan winnen, maar ondanks dat ben ik redelijk snel instaat om de gewenste luidsprekerconfiguratie samen te stellen.

Nu hoef ik alleen nog maar de stappen en meetposities in Dirac te doorlopen en is de set klaar voor gebruik. Lastig? Nee. Hier hoef je echt geen technische knobbel voor te hebben. 

Net als de SPA25 is de SP25 af fabriek voorzien van Dirac Live. Het is dan wel een tot 500 hertz in bandbreedte gelimiteerde versie, maar deze wordt wel zonder meerprijs meegeleverd zodat je er direct mee aan de slag kunt. Wil je upgraden naar de full-bandwidth versie dan kun je deze naar wens via de website van Dirac upgraden. Het inmeten kun je via de Dirac Live app voor laptop of mobile device. Indien je gebruik maakt van een Apple-product, dan voer je de metingen eenvoudig uit via de ingebouwde microfoon.

Maak je geen gebruik van Apple of wil je liever met een externe meetmicrofoon inmeten, dan kan dit ook. Ikzelf gebruik een miniDSP UMIK-1 meetmicrofoon, maar als je niet over zo’n exemplaar beschikt levert Primare hier eveneens een microfoon voor mee. Ik maak voor het inmeten gebruik van de Dirac Live app op mijn MacBook Pro. De eerste pogingen hiertoe mislukken helaas. Ik heb blijkbaar een vroeg reviewmodel ontvangen met een verouderde Dirac firmware. De recente versie wordt me direct via email toegezonden en op aanwijzingen van Primare laad ik deze via de handige web interface van de SP25 in. Om de ruimte met Dirac in te meten is volgens de richtlijnen van Dirac een ethernet connectie essentieel. Wanneer de metingen zijn gedaan en de filter(s) in de SP25 Prisma zijn geladen kan je weer van wifi gebruikmaken.

Wanneer je geen Dirac wil gebruiken, al snap ik niet waarom je dit niet zou willen, dan kun alle parameters ook zelf invoeren. In het ‘distance menu’ bij speakers geef je de afstanden van de speakers tot de luisterpositie in. Ook de geluidslevels in decibel en zelfs de crossover frequenties voer je naar wens geheel manueel in. Ik kies wel voor het gebruik van Dirac Live en via het instelmenu op het scherm koppel ik het zojuist ingemeten Dirac profiel met een simpele handeling aan de Polk luidsprekerconfiguratie. Hoe langer ik met dit menu werk, hoe meer ik de werking en flexibiliteit hiervan kan waarderen. Ik kan namelijk per ingang een luidsprekerconfiguratie én DSP-instellingen toewijzen. Hierbij biedt de SP25 tot 5 presets. Wil ik genieten van Dolby Atmos entertainment via de mediaspeler of via het televisiegeluid, dan maak ik gebruik van een 5.1.2 configuratie, DSP-instellingen en Dirac. Wil ik naar een streamingdienst of geluidsbron luisteren, dan kan ik dit in een tweekanaal stereo zonder Dirac of DSP-instellingen. Dit kan een grote plus zijn wanneer je gebruik maakt van cross-over instellingen bij meerkanaals geluidsweergave en juist een full-range weergave zonder verdere aanpassingen bij een stereobron. Dit geldt ook voor de tweede luisterzone. Hiermee biedt Primare het beste van de twee entertainment werelden.

Belevingsindruk

Om een optimale indruk op te doen van de geluidskwaliteit van de Primare SP25 processor in combinatie met de Primare A35.8 achtkanaal eindversterker, maak ik gebruik van single-ended interlinks uit de Flow serie van Driade voor de connectie van de stereo frontkanalen en een identieke set tussen de SP25 en de door Johan Ketelaar gemodificeerde Denon DCD960 cd-speler die ik nog op grijpafstand had staan van een vorige review. De luidsprekerbekabeling voor de stereokanalen zijn eveneens afkomstig uit de Flow serie van Driade. De SLiP-DB 14/4 luidsprekerbekabeling voor de center en surround luidsprekers is tenslotte afkomstig van Audioquest. De overige TPR-interlinks voor de surroundkanalen zijn afkomstig van het Nederlandse Grimm. Om de stereo klankeigenschappen te beoordelen, maak ik initieel gebruik van een pure stereo geluidsweergave zonder DSP, Dirac of andere geluidsverbeteraars.

De eerste klanken in stereoweergave verbazen me in positieve zin. Is dit werkelijk afkomstig uit een meerkanaals processor-voorversterker? Zelfs de kleinste nuances worden met gemak weergegeven. Geraffineerde lijntjes in de muziek worden moeiteloos van elkaar gescheiden en het geluidsbeeld is veel ruimtelijker dan ik had verwacht van een AV-combinatie. Ondanks dat ik muziek via de analoge bron als tweekanaal stereo heb ingesteld, check ik halverwege de luistersessies toch even of ik de centerspeaker niet per ongeluk aan heb staan. Het fasegedrag van dit Primare duo is namelijk zo goed dat ik een vrijwel perfect fantoom midden ervaar.

De match met de Polk reserve R700 vloerstaanders is uitstekend en tijdens stereo weergave mis ik de aanvulling van de subwoofer eigenlijk nooit. Toch is de toevoeging van een subwoofer voor een full-range muziekbeleving iets dat ik meer en meer ben gaan waarderen.

In meerkanaals geluidsweergave speelt deze Primare combinatie op topniveau. Het maakt niet uit welk type content ik instuur, dankzij Dirac worden alle nadelen die aan mijn ruimte kleven instant verholpen. Bij filmcontent doet de subwoofer zijn taak uitstekend en rammelen de ramen bijna uit de sponningen. De ruimtelijke informatie tijdens films en series is indrukwekkend. Ik maak in deze versterkersamenstelling gebruik van een 5.1.2 luidsprekerconfiguratie. Voor een 5.1.4 configuratie adviseert Primare het gebruik van een A35.2 stereoversterker voor de frontkanalen en de A35.8 voor de overige surround kanalen. Hierbij kun je twee kanalen van de A35.8 bridgen voor de center speaker. Maar, welke configuratie je ook verkiest, met de SP25 en versterkers uit de 35-serie maak je in een oogwenk de surround configuratie van jouw dromen. 

Oordeel

Ik heb de Primare SP25 Prisma processor met de A35.8 eindversterker ervaren als een erg fraaie combinatie. De Primare A35.8 levert meer dan voldoende kracht en flexibiliteit om nagenoeg elke luidspreker aan te sturen op de manier waarop je dit zelf wilt. De snelheid, openheid, neutraliteit en de dynamische reserves van de door Primare geïmplementeerde Ncore klasse D versterking doet me telkens weer verbazen. Hoezeer Primare zich ook richt op de homecinema wereld, ze zullen de highend geluidskwaliteit altijd hoog in het vaandel houden. Het gemak waarmee de A35.8 eindversterker complexe stukken weergeeft komt dichter in de buurt van een stereo klasse-AB vooreind combinatie uit het hogere marktsegment. Maar, ondanks de fantastische prestaties van dit Primare duo moet ik heel eerlijk zijn. Met de huidige look, feel en features biedt de SP25 in combinatie met de A35.8 geen hele grote functionele voordelen ten opzichte van de geïntegreerde SPA25-variant, maar zal in flexibiliteit in combinatie met de krachtige eindversterkers uit de 35-serie vooral system integrators aanspreken.

Er zijn wederom twee subwooferuitgangen beschikbaar, maar deze worden net al bij de SPA25 niet afzonderlijk aangestuurd. Ook is de SP25 voorzien van dezelfde HDMI 2.0 standaard als de eerdere SPA25 en ondersteunt maximaal tot 4K60 en HDR. Nee, je hebt de laatste HDMI 2.1 standaard en 8K ondersteuning echt niet per se nodig en stabiliteit is belangrijker dan de laatste stand der techniek. Ik verwacht dat 8K UHD voor mainstream toepassing nog wel even op zich laat wachten en behalve een vergelijkbare technologie zoals Trinnov met haar Waveforming technologie realiseert zie ik voorlopig niet snel heel veel nieuws onder de zon. Presteert deze Primare SP25 A35.8 combinatie beter dan de SPA25? Dat vind ik lastig om te beantwoorden omdat ik beide niet direct naast elkaar kan vergelijken. Al heb ik het gevoel dat de gescheiden voor-end combinatie dankzij de gescheiden bouwwijze, separate voedingen en de krachtigere Ncore500 met een fractie meer rust, dynamiek, gewicht en finesse speelt dan de geïntegreerde SPA25 dit doet.

Waarom vind ik de SP25 een interessante aanvulling in het leveringsprogramma van Primare? Meerkanaals muziekweergave is op dit moment enorm in opkomst. Niet enkel in de filmwereld, maar ook brengen steeds meer muziekproducers Dolby Atmos mixen uit van populaire muziekalbums. Consumenten kiezen niet alleen voor ‘bescheiden’ 5.1.4 Dolby Atmos sets met passieve luidsprekerboxen, ook worden er steeds vaker custom installaties projectmatig in woonhuizen geïmplementeerd. Omvangrijke projecten waarbij gebruik wordt gemaakt van chique surround processors en krachtige eindversterkers om tot 11.4.6 kanalen aan te sturen. Hier heeft het Franse Trinnov haar plek inmiddels een belangrijke positie ingenomen. Nu is een dergelijke high-end cinemaconfiguratie niet in elke situatie haalbaar en lopen dergelijke processors inclusief de eindversterking ook flink in de papieren. Er is dus markt voor het gat tussen de premium geïntegreerde Dolby Atmos en DTS:X versterkers en de professioneel toegepaste ultra high end cinemasystemen zoals die van Trinnov.

In het marktsegment waar Primare zich met deze SP25 op richt zullen veel klanten nu nog vaak terugvallen op de high-end AVR’s zoals de Primare SPA25, Denon AVC-A1H of de Marantz Cinema 30, maar ik kan het me voorstellen dat sommigen stilletjes meer performance en flexibiliteit wensen met een gescheiden processor en de eindversterking. De processors van Marantz en, bijvoorbeeld, McIntosh kunnen voor velen alweer te kostbaar zijn voor thuisgebruik en dit maakt de spoeling aan goed presterende betaalbare processors in dit deel van de markt dun. Primare past de technologie uit de SPA25 dus heel slim toe om dit gat te vullen.

De Primare SP25 Prisma kan flexibel worden ingezet met een brede range aan eindversterkers om zo tot de gewenste configuratie en manier van aansturing te komen. Nu en in de toekomst. Dit is vooral voor muziekliefhebbers interessant. Kies je voor twee A35.8 eindversterkers kiezen dan stuur je hiermee een 7.2.4 luidsprekercombinatie aan waarbij je de frontspeakers kunt bi-ampen om te profiteren tijdens stereoweergave. Je hebt dan zelfs nog kanalen over voor de tweede zone.

Hoe langer ik over het nut van deze SP25 processor nadenk, hoe meer credits ik het team van Primare voor de geboorte van de SP25 Prisma geef. Ben je al in het blije bezit van een home cinema oplossing met luidsprekers en adequate versterking en ben je uitsluitend op zoek naar een moderne, goed presterende processor om het maximale uit je huidige bioscoop te halen zonder dat je enorm diep in de buidel hoeft te tasten? Primare biedt met deze SP25 dankzij het Prisma streamingplatform, Dirac Live, belangrijke automatiseringsstandaarden en de kwalitatief goede signaalverwerking de upgrade waarmee je weer jaren kunt genieten van high-end entertainment. In beeld én geluid. De Primare A35.8 eindversterker? Dat is toch zeker de kers op de taart?

Conclusie 

High-end audiofabrikant Primare blijft verrassen met hoogwaardig presterende surround componenten. De Primare SP25 Prisma surround processor is bedoeld voor audiofiele muziekliefhebbers die een meeslepende filmbeleving verlangen en voor cinefielen die muziek in de hoogst haalbare geluidskwaliteit willen beluisteren. Gebruikers die niet kiezen voor ‘of’ maar juist voor ‘en’. En waarom ook niet. Met de SP25 Prisma Surround Processor biedt de fabrikant alle benodigde functionaliteit, een maximale flexibiliteit, het gemak van het Prisma platform en van Dirac Live waarmee zelfs de grootste digibeet direct uit de doos meer overweg kan. Hiermee is de Primare SP25 Prisma uniek in zijn klasse.

Primare SP25 Prisma Surround Processor
4.749 euro | www.primare.net
Beoordeling 5 / 5