Net als veel recente films uit Iran wordt Blackboards, de tweede film van Samira Makhmalbaf, bepaald door een krachtig beeld, dat op velerlei wijzen symbolisch geduid kan worden. In dit geval gaat het, zoals de titel al duidelijk maakt, om schoolborden. De film opent met haast surrealistische beelden van een grote groep mannen, die door de woestijnachtige bergen van het Koerdische grensgebied van Iran en Irak trekken, met ieder een schoolbord op de nek. Schoolborden als kruizen denk je, maar het lijken ook wel kraaien, of vleermuizen. Als legerhelikopters opduiken verschuilen ze zich onder de borden. Alle opgeschreven kennis wordt vervolgens met aarde besmeerd, zodat de borden een schutkleur krijgen. De kennis duikt onder.

De mannen zijn op zoek naar leerlingen. Ze splitsen zich op, en we volgen gedurende de film twee van hen. Reeboir, gespeeld door Bahman Ghobadi, de maker van de aangrijpende film Een tijd voor dronken paarden, komt een groep kinderen tegen, die als lastdieren een niet nader beschreven vracht over de grens smokkelen. Bijna niemand heeft interesse in zijn eindeloos herhaalde vraag of ze willen leren lezen en schrijven. Ze hebben wel wat anders aan hun hoofd: overleven. Zijn argumenten om onderwijs aan de man te krijgen: dat je dan boeken en de krant kunt lezen, komt in het barre landschap absurd over. Said heeft net zo weinig succes in een groep oude mannen, met in hun midden een enkele vrouw, met een kind. De schoolborden komen intussen wel van pas. Als brancard, dekking, muur en zelfs als bruidsschat, als Saïd onder druk van haar vader trouwt met de vrouw, die de indruk wekt zwaar onder trauma`s gebukt te gaan. Pas laat wordt duidelijk waar de groep heen gaat. Het is hun stad in Irak, waar ze ooit door gifgas uit verdreven zijn. Dit plaatst de hele film in een historisch politieke context: de bombardementen op het dorp Halabcheh in 1988 door Sadam Hoessein.

Saïd gaat niet mee de grens over. Hij wordt weer gescheiden van zijn vrouw. Ze neemt wel het bord mee, en verdwijnt uit beeld met op haar rug de woorden waarmee hij haar vergeefs probeerde te leren lezen: `ik hou van je`.

Blackboards is een film die wat van de kijker vraagt, en in die zin totaal afwijkt van de lichtverteerbare Hollywoodproducties die de markt beheersen. Een verhaal dat op het eerste gezicht klein lijkt, maar als je verder kijkt een enorme reikwijdte heeft. Geen hapklare brok dus, maar wie doorbijt krijgt ook wat. De prachtige beelden, gemaakt met slechts een enkele handcamera, zijn niet meer dan een aanleiding om grote thema`s aan de orde te stellen. Als kijker heb je ondertussen een enorme klus de symbolen te ontrafelen. De soms cryptische films uit Iran hebben een enorme reputatie verworven in de internationale cinemawereld: de laatst tien jaar werden op festivals meer dan driehonderd prijzen door films uit dit land gewonnen.

Samira Makhmalbaf is de dochter van Mohsen Makhmalbaf, met Abbas Kiarostami de bekendste flmmaker uit Iran. In 1994 richtte hij een filmschooltje op in zijn huis in Teheran, waar hij zijn hele gezin opleidde tot filmmaker. De vruchten zijn de laatste jaren talrijk. Samira brak op haar zeventiende internationaal door met De appel, en maakte Blackboards op haar negentiende. Inmiddels won ze in Cannes net als met Blackboards opnieuw de Juryprijs met haar nieuwe film 5 in the Afternoon, die hier waarschijnlijk pas volgend jaar te zien zal zijn. Mohsens tweede vrouw, Marzieh Meshkini, maakte het drieluik The Day I became a woman, en zoon Maysam de documentaire How Samira Made the Blackboard, die als extra op de DVD te vinden is. Deze videofilm toont naast de eretocht van Samira in Cannes beelden van het productieproces. Prachtig te zien hoe ze als meisje in traditionele kleren met de megafoon aan de mond krachtig massascènes naar haar hand zet, of dialogen opneemt met de noeste Koerden. Het werken met amateurs in plaats van beroepsacteurs was een belangrijke keuze. Getoond wordt hoe het totaal mis liep met een echte acteur, die koppig veel te dramatisch bleef doen. Verder zien we hoe Samira eigenlijk opgroeide in de films van haar vader. Haar eerste rol had ze toen ze een maand oud was.

De DVD ziet er qua beelden uitstekend uit. Het geluid is wat metalig, en mono zoals dat in de films uit Iran nog gebruikelijk is. Gezien de uiterst beperkte technische middelen en de moeilijke omstandigheden, onmogelijke filmlocaties als berghellingen, is het resultaat opvallend goed. Niet dat dit erg belangrijk is: niemand zal deze film gaan bekijken om de surroundset eens flink te laten knallen. Helicopters komen hier dus niet van achter. Het gaat dan ook over iets heel anders.

Over de DVD:
Regie: Samira Makhmalbaf
Productie: Mohsen Makhmalbaf en Marco Müller, Iran/Italie, 2000
Scenario: Samira Makhmalbaf en Mohsen Makhmalbaf
Camera: Ebrahim Ghafori
Montage: Mohsen Makhmalbaf
Muziek: Mohamed-Reza Darvishi
Met: Bahman Ghobadi, Saïd Mohamadi, Behnaz Jafari, Rafat Moradi
Speelduur hoofdfilm: 82 minuten
Beeldformaat: 16:9, anamorf
Geluid: Dolby Digital 1.0 (mono)
Extra: How Samira Made the Blackboard, a video diary by Maysam Makhmalbaf, 73 minuten, beeldformaat 4:3.
Uitgave: A-Film www.a-film.nl
Website Makhmalbaf Film House: www.makhmalbaf.com