Die Salzmänner von Tibet

Het is gebruikelijk dat een regisseur op zijn minst aanwezig is bij de opnamen van zijn of haar film. Zoals op vele zijn er ook op deze regel uitzonderingen. Abbas Kiarostami monteerde voor zijn film Ten twee cameraatjes in een auto en liet zijn acteurs al improviserend Teheran doorkruisen. In The Blair Witch Project werden de camera`s aan de acteurs meegegeven, het enge bos in. Bij Ulrike Koch lag het anders. Zij mòcht bij de opnamen van een belangrijk deel van haar documentaire film niet aanwezig zijn, vanwege haar geslacht. Die Salzmänner von Tibet toont de tocht van vier mannen en een kudde yaks naar een zoutmeer, in een bijzonder onherbergzame hoogvlakte in de Himalaya. Volgens eeuwenoude riten halen ze daar ieder jaar zout, dat door de nomaden geruild wordt tegen gerst en hen zo in leven houdt. Het meer wordt beschermd door de godin Tara, die strikte eisen stelt aan de zoutwinning. Geen vrouwen, vandaar ook geen Koch. Geen seks onderweg, geen geruzie. Vanaf een bepaald punt wordt er alleen in een geheime, alleen bij zoutmannen bekende zouttaal gesproken. Al deze tradities hebben als achtergrond de enorme inspanning die de taak met zich meebrengt. Het is een maand lopen naar het meer, en de zoutwinning zelf blijkt ook een enorm arbeidsintensief karwei dat extreme eisen stelt.

Ulrike Koch, een Duitse sinologe die jarenlang betrokken was bij grote filmproducties in China, zoals The Last Emperor, Little Buddha en Urga, kreeg bij toeval een foto onder ogen van een zoutkaravaan in Tibet. Er bleek nauwelijks iets bekend over de traditionele zoutwinning door nomaden, ook niet in Tibet zelf. Ze ging ter plekke op onderzoek uit, om pas na lang speuren te ontdekken dat de traditie nog steeds bestond, zij het kwijnend. Koch won het vertrouwen van de nomaden en begon aan een productie die uiteindelijk acht jaar in beslag nam. Een eindeloos bureaucratisch gedoe met vergunningen, tot aan de Dalai Lama aan toe, voorkwam niet dat de 16 filmopnamen in beslag genomen werden. Koch volhardde en maakte haar film met een digitale camera. Tapejes zijn wat gemakkelijker mee te smokkelen.

In de interessante toelichting die Koch in de vorm van een interview op de DVD verzorgt, vertelt ze dat de zangeres die de film opent in Tibet de status heeft van een godheid, of van een vrouwelijke sjamaan. De epische verzen over de preboeddhistische koning Gesar moesten ononderbroken worden weergeven, anders zijn ze niet geneeskrachtig. De zes minuten die het openingslied duurt fungeert volgens Koch ook als een soort ballotagecommissie en inwijding voor de kijker: als je daar doorheen bent ben je klaar en in de juiste stemming voor het verhaal dat volgt. Het is inderdaad prachtig authentieke muziek die je in trance brengt, tijd speelt geen rol meer. De tekst is vertaald, maar daarmee bepaald nog niet begrijpelijk. We kijken naar een volstrekt vreemde, maar schitterende wereld.

Het verhaal begint met de voorbereidingen voor de jaarlijkse tocht van vier mannen. Er is een vaste, traditioneel bepaalde rolverdeling. Margen (de Oude Moeder), zorgt voor de inwendige mens, en nu eens niet in de spirituele zin. We zien veel `boterthee` bereid worden, een merkwaardig goedje dan in onze horeca geen succes zou zijn. Pargen (de Oude Vader) is verantwoordelijk voor het uitvoeren van de vele rituelen tijdens de tocht. Zopon (de Hoeder van de Dieren), zorgt tijdens de reis voor de grote kudde yaks, die het zout terug moet dragen. De club wordt gecompleteerd met de stagiair Bopsa, de jongste, die tijdens de reis ingewijd wordt in de geheimen van de zoutmannen. Grappig in de gesprekken vooraf is dat de vrouwen ieder een eigen verklaring hebben waarom ze de zoutmeren niet mogen betreden.

De lange en barre tocht naar de zoutmeren levert adembenemend mooie plaatjes op, spaarzaam begeleid door al even ijle, prachtige muziek. Er zijn een paar ontmoetingen en gesprekken met de zoutmannen. Als een yak ziek wordt zien we hoe de mannen met de dieren meeleven, hoe zachtaardig ze met de natuur omgaan. Met eindeloos geduld worden op het zoutmeer eerst kleine hoopjes zout bijeen geschraapt. Die worden vervolgens op steeds grotere bergjes bijeen geschept. Dan wordt Zopon geroepen, en worden de yaks zorgvuldig beladen. Ondertussen zien we beelden van Chinese vrachtwagens die andere meren leeghalen. Onnadrukkelijk maar schrijnend wordt zo getoond dat de traditie gedoemd is spoedig te verdwijnen. Het voelt als een eer middels deze documentaire getuige te zijn van een oude, unieke cultuur. Meer dan de vele speelfilms die de laatste jaren over leven en spiritualiteit in de Himalaya verschenen zijn (o.a. Kundun, Seven years in Tibet, Himalaya, Samsara, The Cup) is Die Salzmänner von Tibet verwant aan Atanarjuat, The Fast Runner, over de cultuur van de Inuit in de Canadese poolstreken, die ook binnenkort door Moskwood op DVD uitgebracht wordt. 

Over de DVD:
Zwitserland/Duitsland, 1997.
Speelduur hoofdfilm: 108 minuten.
Scenario en regie: Ulrike Koch.
Productie: Alfi Sinniger.
Camera: Pio Corradi.
Geluid: Andreas Koppen, Uve Haussig, Pierre Brand.
Montage: Magdolna Rokob.
Muziek: Stefan en Frank Wulff.
Extra`s: interview (38 minuten) en reisvideo (9 minuten).
Beeld: 16:9 anamorf. Extra`s 4:3.
Geluid: Dolby stereo.
Filmdistributie: Contact Film
Uitgave DVD: Moskwood www.moskwood.nl
Homepage film: www.zeitgeistfilms.com/current/saltmen/saltmen.html