Als een paard tijdens een barre tocht door de sneeuw van uitputting niet meer op de poten kan staan slaat de berijder er wanhopig op los. In plaats van op te staan en verder te lopen sterft het paard ter plekke. Nog erger is dat de man zijn vrouw op dezelfde wijze behandelt. Yol gaat over de manier waarop mensen elkaar het leven onmogelijk maakten in het Turkije van begin jaren tachtig. Bepaald geen promotiefilmpje voor versnelde toetreding tot de EU.

Maker van de film is Yilmaz Grüney (1937-1984). Na in eigen land beroemd te zijn geworden als macho filmacteur in genrefilms ging hij zelf films maken met een veel politieker boodschap. Dit bracht hem veelvuldig in conflict met het militaire regime. Als Koerdisch activist zat hij vele jaren in gevangenissen, wat hem het werken zeer bemoeilijkte, maar blijkbaar niet helemaal onmogelijk maakte.
Zo werd Yol niet door hem zelf geregisseerd, maar door zijn assistent Serif Gören. Naar verluid stuurde Grüney het project middels gedetailleerde regieaanwijzingen die de gevangenis uitgesmokkeld werden. Alles werd strikt in het geniep opgenomen, waarbij de crew grote risico’s liep. Toen de opnamen voltooid waren ontsnapte Grüney uit de gevangenis, en vluchtte met de film op zak naar Zwitserland, waar hij zijn meesterwerk monteerde en afwerkte. De film werd in Europa een grote hit in de filmhuizen, en won de Gouden Palm op het Filmfestival van Cannes.

Yol (De weg) begint in de Grüney zo vertrouwde gevangenis. De mannen zijn murw; ze zitten opgepakt en worden streng bewaakt. Gecommuniceerd wordt er via een continu mededelingen brullende intercom. Een aantal van de gevangenen mag een week op verlof, de namen worden opgehangen.

We gaan met hen mee tijdens hun reis naar familie en wat er van hun gezinnen over is. Buiten de gevangenis is de onderdrukking niet minder streng dan erbinnen. Eerst zijn er de alom aanwezige militairen, die je bij het minste of geringste oppakken.

Als we verschillende van de mannen volgen in de thuissituatie blijkt het daar niet beter. Traditionele opvattingen waarin de eer gewroken moet worden en de positie van de vrouw die ergens op het niveau van een huisdier staat maken van het leven geen pretje. Joyce Roodnat, chef kunstredactie van NRC Handelsblad, noemt de film in haar toelichting ‘onbarmhartig’, en dat is niets teveel gezegd. Vooral het geweld tegen vrouwen is ontluisterend. Grüney valt met zijn film niet alleen een regime aan, maar vooral een mentaliteit, een hele maatschappij. Het is een krachtig, niet mis te verstaan statement, gemaakt met eenvoudige maar subiele middelen. De blikken van de mensen zeggen alles, en de manier waarop de montage verrassend van verhaal naar verhaal springt is geniaal.

De beeldkwaliteit van de DVD is heel behoorlijk, waarbij het wel erg jammer is dat het breedbeeld formaat niet anamorf gemasterd is. De plaatsing van de ondertitels is zodanig dat deze niet binnen het frame van de film passen. Op mijn niet zo slimme televisie betekent dat kijken naar een klein beeldoppervlak met een brede zwarte rand eromheen. In het geluid valt vooral de onnatuurlijke nasynchronisatie op. De stemmen zijn te hard en klinken hoorbaar in een duidelijk andere ruimte dan de getoonde, maar dat is gewoon een teken van de tijd, en niet echt storend als een film zo indrukwekkend is.

Aanvullende informatie:
NRC Handelsblad DVD Collectie – Moderne Europese Klassieken, deel VIII
Turkije, 1982
Speelduur: 109 minuten
Regie: Serif Gören
Scenario en montage: Yilmaz Güney
Met: Tarik Akan, Serif Sezer, Halil Ergün, Meral Orhonsay
Beeld: 4:3 letterbox, met daarin de film in originele ratio van 1:1,66
Geluid: mono, in Dolby Digital 2.0
Uitgave: NRC Handelsblad  / Homescreen 
Extra: Production notes