Het pianowerk van John Adams, dat tot op heden slechts uit vier stukken bestaat, laat mooi de ontwikkeling horen die deze veelzijdige componist afgelopen decennia doorgemaakt heeft. Het zijn werken met een soms spectaculaire complexiteit die weergaloos uitgevoerd worden door Ralph van Raat, op één stuk bijgestaan door Maarten van Veen.

Phrygian Gates en de voorstudie voor dit werk China Gates uit 1977 en 78 laten horen waarom Adams aanvankelijk tot de stroming van de minimal music gerekend werd, in een adem met namen als Steve Reich, Terry Riley en Philip Glass. Tevens is in deze vroege werken al meteen duidelijk dat hij een beduidend expressiever beeld neerzet dan de meer strikte minimalisten.

Het korte China Gates is een mooi kabbelend miniatuurtje, een vingeroefening voor het ambitieuze, bijna 25 minuten durende Phrygian Gates. Dat begint ook op een meditatieve wijze die doet denken aan het pianowerk van onze eigen Simeon ten Holt (o.a. Canto Ostinato). Geleidelijk wordt het werk drukker, waarbij je je er over verbaast dat hier slechts één pianist aan het werk is. Er is steeds een puls, een repetitieve maar constant verschuivende grondlaag, met daar overheen patronen die veel drama herbergen. Dat is extreem het geval als het stuk iets over de helft stilvalt in duistere sferen. Geleidelijk komt daar een climax uit voort van het soort dat John Adams later vaak in zijn grote orkestwerken zou toepassen. Van Raat speelt het stuk met een expressieve lading die ik in eerdere plaatuitvoeringen miste. Ik vond het vroeger altijd een vrij saai, stram stuk, en heb pas dank zij deze versie ontdekt hoe rijk het in wezen is.

De twee andere stukken zijn van veel latere datum: Hallelujah Junction uit 1996 en in American Berserk zit veel 11 september 2001. Het eerstgenoemde stuk laat mooi de veelzijdigheid van Adams horen, die de hele muziekgeschiedenis verwerkt in zijn stukken, van klassiek, modernistisch, jazz en pop. Het begint in minimal stijl, krijgt vervolgens een impessionistische lading om op jazzy wijze te ontsporen in atonaliteit. Zoals de titel aangeeft gaat American Berserk over de waanzin van de hedendaagse wereld. Van Raat vergelijkt het in zijn toelichting met de dolgedraaide boogie-woogie van de stukken voor pianola van Conlon Nancarrow. De muziek wordt letterlijk uit elkaar getrokken en daarmee tot een statement van een bezorgde, politiek betrokken componist. Heel anders dan in zijn opera’s (bv. Nixon in China en The Death of Klinghoffer), maar niet minder overtuigend.

De jonge musicoloog en pianist Ralph van Raat is na zijn uitvoering van het integrale pianowerk van Louis van Andriessen een rijzende ster. In de hifi-wereld wil nog wel eens het idee leven dat kwaliteit met geld te maken heeft, maar het label Naxos bewijst al jaren dat goed ook best goedkoop kan zijn. Voor luttele eurotjes komen de prachtigste uitvoeringen in je bezit, vaak van werken die je nergens anders vindt. Ook op de opnamekwaliteit van deze aflevering uit de enorme reeks American Classics is niets aan te merken.


Aanvullende gegevens:

John Adams: Phrigian Gates, American Berserk, China Gates, Hallelujah Junction
Ralph van Raat, piano (op Hallelujah Junction met Maarten van Veen)
Speelduur: 52:01
Label: Naxos 
Distributie: Codaex