Lars von Trier is nooit vies van een tegendraads idee. Met Dogville weet hij de kijker wederom te verrassen, dit keer door acteurs bijna drie uur lang in een vrijwel leeg decor te laten zien. De huizen en straten van het dorpje Dogville zijn slechts gemarkeerd als lijnen op de speelvloer. De hond die we horen blaffen is een getekende omtrek, met daarin de letters DOG. Dat is vreemd en veel mensen hebben er moeite mee, want de conventie is dat film de werkelijkheid simuleert. Von Trier is echter wars van conventies. Hier is de ruimte duidelijk niet `echt`, een toneel, maar daardoor gaat wel alle aandacht naar het meeslepende acteerwerk en het verhaal. De vorm is zo leeg dat het getoonde overal kan spelen, universeel is.

Het denkbeeldige dorp Dogville ligt in de Rocky Mountains, aan het eind van een doodlopende weg. Naast de bewoners komt er zelden iemand. Vandaar dat men flink opkijkt als er op een dag de knappe Grace (Nicole Kidman) verschijnt, vergezeld door het geluid van geweerschoten. Ze is op de vlucht voor een stel gangsters. De idealistische dromer Tom (Paul Bettany) vangt haar op en overtuigt de bewoners dat Grace opgenomen moet worden in de gemeenschap. Als blijkt dat de politie haar zoekt worden de bewoners terughoudender. Men moet er nog eens over denken, en Tom suggereert dat Grace diensten aanbiedt om de acceptatie te vergroten. Aanvankelijk heeft niemand iets voor haar te doen, maar dat verandert al gauw. De diensten lopen uit op steeds flagranter vormen van uitbuiting en misbruik. En het leken zulke aardige mensen, daar in Dogville gedurende de depressie.

Dit is het derde tragische vrouwenportret van Lars von Trier. Net als Breaking the Waves en Dancer in the Dark is het een melodramatisch verhaal over een vrouw die door haar goedheid ten onder lijkt te gaan in een intens corrupte wereld. Een verhaal, bijna te erg om acceptabel te zijn, maar interessant gemaakt door een bijzondere vorm. Er zijn wat die vorm betreft duidelijke overeenkomsten tussen de films. Alle drie zijn ze zeer onvast uit de hand gefilmd met een digitale camera, dicht op de huid van de acteurs. Deze ruwe stijl wordt onderbroken door technisch perfect vormgegeven, hypergestileerde intermezzi. In Breaking the Waves zijn dat prachtige, traag bewegende digitale schilderijen begeleid door klassieke popsongs, in Dancer in the Dark de als videoclips in het verhaal geplaatste musicalsongs van Björk. Dogville bestaat uit negen hoofdstukken en een proloog, gescheiden door een tekst in beeld die aankondigt wat er volgt in het hoofdstuk. We zien het decor regelmatig vanuit de hoogte in prachtig gedetailleerde, ietwat vertekende shots, waarna we geleidelijk neerdalen naar de werkelijkheid. Deze shots, waaraan eindeloos gewerkt is, contrasteren scherp met de ruw gefilmde rest van de film. Ze kwamen op een ingewikkelde manier tot stand met talloze camera`s, die ieder een detail filmden wat later samengevoegd werd tot het totaalbeeld. Een extra vervreemdend element is de voice-over van John Hurt, die op overdreven zoetsappige, typisch Amerikaanse wijze het verhaal vertelt. Door het contrast met de gruwelijke gebeurtenissen werkt dit uiterst ironisch als het nog erger wordt sarcastisch.

Von Trier en vorm, die twee hebben een merkwaardige relatie. In zijn eerste films lag de nadruk op kunstzinnige esthetiek, zodanig dat de inhoud in pretenties leek te verdrinken. Na de film Europa is hij tot het inzicht gekomen dat het heel anders moest. Door zich in extreme mate te beperken probeert hij tot een nieuwe puurheid te komen, die zich scherp afzet tegen de Hollywood-conventies die het filmaanbod overheersen. De kuisheidsregels van het Dogma manifest dat hij met Thomas Vinterberg (Festen) opstelde was een trap tegen het filmestablishment. De nadruk kwam te liggen op het werken met acteurs, de magie van het moment, maar het wegsnijden van vorm schept weer een nieuwe vorm, die misschien nog wel meer de aandacht trekt. Nu went het kijken naar Dogville wel snel, je wordt al gauw meegesleept in het verhaal, al blijft het lachen om het geluid van dichtslaande deuren die niet te zien zijn, of het snoeien van op de vloer getekende struiken. Hoewel de afgesloten ruimte met rondom `s nachts een zwart en overdag een wit doek rondom heel toneelmatig aandoet, werkt von Trier nadrukkelijk met puur filmische middelen als close-up en camerabeweging. Originele vormen kenmerken hem nog steeds.

Net zo`n tweeslachtige houding als met vormgeving heeft van Trier met de Verenigde Staten van Amerika. Enerzijds het land van de literatuur die hij bewondert en imposant natuurschoon (het woord Rocky Mountains brengt hem al zowat in extase). Anderzijds verafschuwt hij de imperialistische leiders die hun macht constant moeten tonen aan de wereld. In Dancer in the Dark stelde hij al de onmenselijkheid van de doodstraf aan de orde, in Dogville is een algemener groepsproces aan de orde, dat niet alleen in Amerika voorkomt, maar overal waar macht ontstaat. Dat kan ook in een gezin of op een filmset zijn. Dogville is aangeduid als de eerste van een drieluik over Amerika: U S A, land of opportunities, en wil dus wel degelijk iets zeggen over het land waar von Trier wegens zijn legendarische vliegangst nooit geweest is. Toch kent iedereen het, je hoeft de televisie maar aan te zetten of de bioscoop in te lopen en je bent er.

De inspiratie voor het verhaal van Dogville kreeg von Trier via het lied Seeräuber Jenny uit de Dreigroschenoper van Bertolt Brecht. De heftige en  behoorlijk verrassende ontknoping van de film, waar we zowaar ons aller Thom Hoffman nog een momentje in beeld zien, is rechtstreeks ontleend aan het lied en komt hard aan. Zonder veel te verklappen kan ik zeggen dat het Grace heel anders vergaat dan de twee hoofdpersonen in de eerdere vrouwenportretten. Kenmerkend voor Brecht is ook het begrip `vervreemding`. Door acteurs uit hun rol te laten stappen of andere dingen te doen die niet `kloppen` schudt je het publiek wakker, trek je de aandacht, zeg je: `dit is niet de werkelijkheid, dit wil iets algemeners vertellen`. Dat is precies wat von Trier in deze film doet. Heeft hij eens een sterrencast tot zijn beschikking, met naast Kidman iconen als Lauren Bacall en James Caan, knipt hij alle glamour weg. De vervreemding ten top.

Bijzonder is ook de aftiteling, die fel contrasteert met sfeer van de film. Is de muziek in de film van Vivaldi, bij de aftiteling klinkt Young Americans van David Bowie. Tegenover de warme kleuren en de kunstmatige set van de film staat een lange reeks onluisterende foto`s van arme Amerikanen. De aftiteling is bijna net zo`n statement als de film zelf. Keihard en wrang: zo gaan Amerikanen met hun minder bedeelden om.

Naast de film bevat deze DVD maar liefst zes uur aan bonusmateriaal. De helft hiervan is het commentaarkanaal dat von Trier en cameraman Anthony Dod Mantle volpraten. Belangrijkste bonus is de documentaire Dogville Confessions van Sami Saif, die ook als aparte film in de filmhuizen draaide. Waar de meest making of documentaires schaamteloze slijmpartijen zijn over hoe fantastisch iedereen die meewerkte wel niet was, dreigt deze film wat door te slaan naar het andere uiterste. Centraal staan de frustraties van de acteurs die opgescheept zitten met een verwarde regisseur die niet weet wat hij wil. Saif had op de set, die volledig afgesloten van de buitenwereld was, een hokje geplaatst met een camera, een soort biechtstoel, vergelijkbaar met het kinderprogramma Achterwerk in de kast of Big Brother. De acteurs konden daar hun hart luchten of, in termen van Ben Gazarra, biechten. `I promise you, Father, that I never do another picture with an insane director.` De nuchtere acteur Stellan Skarsgard formuleert het als volgt: `Het is alsof een hyperintelligent kind, dat een beetje in de war is, met poppen in een poppenhuis speelt. En dan met een schaar de hoofden van de poppen knipt.` Von Trier mag graag de neurotische eikel uithangen, die regelmatig aangeeft hoeveel Valium hij geslikt heeft, en gebruikte juist deze ontboezemingen als trailer voor de film. Een beetje pedant wordt het wel, af en toe.

Kidman toont zich vooral verward en overrompeld, en vindt het allemaal wel een heel bijzondere ervaring. Na een vaak gememoreerd gesprek tijdens een lange wandeling klikt het beter tussen de steractrice en de regisseur, die zijn acteurs met minder egards behandelt dan ze gewend zijn. Moeilijk waren de opnamen vooral doordat de acteurs zes weken lang vrijwel continu moesten spelen. Door het ontbreken van muren zie je de anderen namelijk steeds op de achtergrond hun eigen ding doen. Dat levert soms dramatische beelden op, bijvoorbeeld als Grace voor het eerst verkracht wordt en je de anderen gewoon met huiselijke dingen bezig ziet. Ook het filmen in chronologische volgorde was problematisch, vooral omdat alles de acteurs en regisseur in het begin nog niet zo helder voor ogen stond.

Het grootste deel van het bonusmateriaal heeft te maken met de presentatie van de film in Cannes. Leuk te zien hoe von Trier zich al provocerend door dit kunstmatige wereldje heen slaat. De pers is alleen geïnteresseerd in Kidman, aan wie von Trier de toezegging ontlokt de rol van Grace ook in de volgende films te spelen. Hij roemt de ster om haar moed in dit soort riskante, financieel minder aantrekkelijke maar artistiek juist uitdagende films te spelen. Inmiddels heeft Kidman zich echter bedacht en doet ze niet mee aan de opvolger Manderlay die momenteel opgenomen wordt. Blijkbaar toch net als Björk geen behoefte om nogmaals de gekmakende wereld van von Trier te ondergaan, helaas.

Samenvattend: dit is een fantastische, belangrijke film op een voorbeeldig verzorgde DVD. Onderga de film, het is een ingrijpende belevenis. In het begin eventjes doorbijten, maar na een half uurtje vliegt de rest van de tijd voorbij. Na afloop het laatste hoofdstuk nog een keertje opnieuw bekijken, want de afwikkeling gaat snel en zet alles op zijn kop. En dan nog lang genieten van de vele extra`s. Een DVD om lang plezier van te hebben.

Aanvullende informatie:
Denemarken/Zweden/Frankrijk/Groot-Brittannie/Duitsland/Nederland, 2003
Speelduur film: 171 minuten
Regie en scenario: Lars von Trier
Productie: Vibeke Windeløv
Camera: Anthony Dod Mantle en Lars von Trier
Geluid: Per Streit
Montage: Molly Malene Stensgaard
Met: Nicole Kidman, Harriet Andersson, Jean-Marc Barr, Paul Bettany, Lauren Bacall, James Caan, Jeremy Davies, Ben Gazzara e.v.a.
Beeld: 2.35:1 cinemascope in anamorf 16:9 frame
Geluid: Dolby Digital 5.1 (Engels)
Ondertiteling: Nederlands
Distributie: A-Film www.a-film.nl
Website film: www.dogville.dk