Il Sorpasso van Dino Risi, uit 1962, verscheen als deeltje X (vanzelfsprekend in Romeinse cijfers) in de reeks, die na voltooiing ook als box te koop zal zijn. De titel, De passeerbeweging, krijgt pas in de slotscène zijn ware impact, maar gedurende de hele film wordt er hard gereden met de gehavende Lancia Aurelia Sport van de oude jongeman Bruno (Vittorio Gassman). Deze luidruchtige klaploper loopt aan het begin van het verhaal bij toeval binnen bij de verlegen rechtenstudent Roberto (Jean-Louis Trintignant). Met enige tegenzin laat die zich verleiden tot een maaltijd, en ze belanden van het enige etablissement in het andere. Voor Roberto er erg in heeft zijn ze begonnen aan een woeste reis, die in totaal een etmaal zal beslaan. Langzaam leren we Bruno beter kennen, zeker als we zijn familie en later ook zijn boze ex-vrouw en bijna volwassen dochter ontmoeten. Wanhopig lijkt Bruno zijn verloren jeugd na te blijven jagen, terwijl Roberto geleidelijk wat loskomt en juist de volwassenheid nastreeft.
De officiele interpretatie luidt volgens Joyce Roodnat als volgt: "Het is een film over de effecten van de naoorlogse economische bloei van Italie, een film die de existentiele verwarring tekent van de generatie die dat Italie heeft zien groeien en van hun kinderen die geen weg weten met het gedwongen streven naar vermaak, status en consumeren." Materieel verwend als ook de huidige generatie is, wordt er massaal en plichtmatig gedanst. Overal zien we massa`s twistende jongeren, maar gelachen wordt daar niet bij. Tegenover de nostalgische hitjes staat de tetterende jazz die Bruno begeleidt, terwijl Roberto met een fragmentje klassieke muziek geïntroduceerd wordt.
Roodnat duidt de film op een meer psychologisch niveau, als een Faustiaans drama: de menselijke frustratie dat je jezelf niet kunt veranderen, "zelfs al heb je daar je ziel voor over". Ieder heeft zijn eigen weg te gaan, elkaar passeren is gevaarlijk.
Dino Risi maakte in totaal meer dan vijftig films gedurende de hoogtijdagen van de Italiaanse cinema, en Il sorpasso geldt als zijn meesterwerk. Het is dan ook een rijke film, vol smakelijke details, op vele niveaus te bekijken. Mooi dat dit soort kunstwerken aan de vergetelheid onttrokken worden.
Aanvullende informatie:
Italie, 1962
Speelduur 104 minuten
Regie: Dino Risi
Scenario: Dino Risi, Ettore Scolaen Ruggero Maccari
Met Vittorio Gassman, Jean-Louis Trintignant en Catherine Spaak
Beeld: zwart-wit, 16:9
Geluid: Dolby digital 1.0 (mono)
Uitgave: Homescreen
