Sergej Eisenstein had zelf ook wel in de gaten dat hij in 1925 iets gemaakt had wat lang bekeken zou blijven worden. Eens in de tien jaar een nieuwe soundtrack bij zijn stomme film over de mislukte revolutiepoging van 1905, dat leek hem een goed idee. Deze verder sober uitgevoerde DVD bevat er drie, en de traditie leeft nog steeds, blijkens een nieuwe versie van nota bene de Pet Shop Boys die dus niet op deze DVD staat.

Standaard start bij de film de best klinkende van de drie muziekscores, van de Oostenrijkse componist Edmund Meisel (1894-1930). Spannende orkestklanken die precies de filmbeelden volgen, groots en meeslepend. De samenwerking tussen Eisenstein en Meisel liep spaak toen Meisel vond dat de film, die vaak door censors verknipt en zo steeds korter werd, maar wat trager afgedraaid moest worden om nog bij de muziek te passen.

Bekend is ook de versie van Sjostakovitsj, niet voor de film geschreven maar samengesteld uit stukken uit zijn symfonieen.
Deze versie zal volgend jaar door het Concertgebouworkest live bij de film gespeeld worden, en zal dan vast veel beter klinken dat de blikkerige klanken op deze DVD. Nog obscuurder komt de wat belegen score van de mij onbekende componist Nikolai Krukov over, waaraan een onvertaalde spreekstem is toegevoegd, en gejuich van de muitende matrozen.

De muziek is echter niet waar het primair om gaat bij deze grootse propagandafilm, die deel uitmaakte van een serie bij gelegenheid van het twintigjarig jubileum van de mislukte revolutie, twaalf jaar voor de eigenlijke. Klassiek werd de film vooral door de voor die tijd ongekende montagetechniek.

De bemanning van de kruiser pikt het niet dat ze bedorven vlees voorgeschoteld krijgen en komt in verzet. Onder leiding van de matroos Vakulinchik wordt de leiding op de boot in eigen hand genomen en vaart men naar Odessa. Daar sluit de bevolking zich bij de matrozen aan en worden de overheidsgebouwen bestormd. De regeringstroepen lieten dit niet zomaar gebeuren en richtten een bloedbad aan. Deze beroemde ‘trappenscène’ is het visuele hoogtepunt van de film. Snel en ritmisch geknipt, vol symbolische beelden, waarin emotionele close-ups afgewisseld worden met massale totaalshots. Een toverformule voor een overrompelend effect. Vooral vrouwen met kinderen die genadeloos onder de voet gelopen worden maken overduidelijk waarom er een revolutie komen moest. Een derde en laatste climax volgt als de Potjomkin nog eenmaal uitvaart om de confrontatie met de Russische vloot aan te gaan, wat wonderbaarlijk uitpakt.

De restauratie van deze klassieker moet een enorme klus geweest zijn, en het resultaat is ernaar. De film is duidelijk oud, daar kom je niet omheen, maar de beschadigingen zijn beperkt en de beelden meestal scherp, zeer contrastrijk en prachtig gefotografeerd. Ze stralen een vitale kracht uit, en de montage is zo opzwepend, dat je als kijker meeleeft als bij een moderne actiefilm. Mooi ook om te zien waar veel cinematografische conventies die we als vanzelfsprekend zien hun oorsprong vonden.

Er worden de laatste jaren zo veel films op DVD uitgebracht dat je soms denkt dat alles wel zo’n beetje beschikbaar is. Dat een van de grootste monumenten uit de filmgeschiedenis nu pas in Nederland uitgebracht wordt illustreert dat er nog veel fraais in de archieven ligt te wachten om naar de huiskamer verscheept te worden, al dan niet per pantserkruiser.

Aanvullende informatie
Rusland, 1925
Speelduur 71 minuten
Regie: Sergej Eisenstein
Camera: Edoeard Tisse
Scenario: Sergej Eisenstein & Nina Agadzjanova
Met o.a. Aleksandr Antonov, Vladimir Barski, Grigori Aleksandrov
Muziek: Meisel, Sjostakovisj of Krjoekov
Beeld: 4:3, zwart/wit
Geluid: stereo/mono
Uitgave: Moskwood