High-end audiowinkel Rhapsody staat al sinds 1988 garant voor indrukwekkende muzikale verrassingen. Enerzijds zijn het de mooie en vaak unieke merken die regelmatig vergezeld door hun ontwerpers weten te verbazen. Anderzijds zit de charme van deze speciaalzaak vooral in de bijzondere winkelvisie en buitengewoon geperfectioneerde auditieve opstellingen. Zo ook de eind oktober en midden november jl. gehouden shows rond de nieuwste luidspreker van het legendarische Duitse Zellaton. Aan de Plural Evo is meer dan 6 jaar gewerkt en het fraai gEvormde model luidt in meerdere opzichten een nieuw tijdperk voor deze fabrikant in. Om zelf met de bijzondere eigenschappen kennis te kunnen maken, kreeg ik de gelegenheid om tijdens een uitgebreide privésessie nog dieper met alle ins- en outs kennis te komen maken.

Zellaton: even vanaf het begin

Voor degenen die het merk Zellaton nog niet kennen volgt hier eerst een korte uitleg. Al in 1931 legde Dr. Emil Podszus een patent vast waardoor de weg vrij kwam om tot op de dag van vandaag misschien wel de beste luidsprekerunits van deze planeet te vervaardigen. Feitelijk gaat het daarbij om een mechanisch gedempt diafragma waarbij tussen het diafragma en de verstevigingen, fijne, veerkrachtige structuren van hard, zeer veerkrachtig materiaal van enkele millimeters dikte worden toegepast. Vervolgens worden deze op hun beurt in enkele, nauw gedefinieerde zones aangebracht. Toch bleek de keerzijde een traag, gecompliceerd, tijdrovend en dus duur productieproces op te leveren. Daarom is het zo mooi dat recent een belangrijke doorbraak heeft plaatsgEvonden. Een forse aanpassing van het productieproces waarbij door het wezenlijk anders aanpakken van de materie zowel de prijs omlaag als de productiesnelheid omhoog kon gaan. De Plural Evo is de eerste Zellaton van deze gloednieuwe serie en alleen daardoor al interessant.

Zellaton Evo membraan

Om mij alles over het verhaal achter dit opzienbarende nieuwe model te vertellen, kom ik terecht bij Zellaton eigenaar Michael Schwab. Samen met wetenschapper Manuel Podszus (kleinzoon en oprichter van Zellaton oprichter Dr. Emil Podszus) vormt hij het team achter deze nieuwe ontwikkeling.

‘Leuk dat je interesse hebt in de achtergronden van ons nieuwste geesteskind', gaat Michael meteen van start. ‘Heel kort gezegd is het ons voor het eerst gelukt om de unieke Zellaton-technologie daadwerkelijk te vernieuwen. Op basis van ons legendarische hardschuimmembraan hebben we namelijk het Zellaton Evo-diafragma ontwikkeld. Een ontwerp dat naadloos alle voorgaande sonische deugden voortzet en als hart van onze gloednieuwe productlijn een nieuw tijdperk inluidt. Tijdens de bijna 6 jaar ontwikkeltijd hebben we een nieuwe generatie hardschuimmembraan ontwikkeld dat net zo uniek is qua samenstelling als qua vorm.'

'Het is lastig om niet meteen diep in de techniek af te dalen, maar het komt erop neer dat de technische ontwikkelingsbenaderingen door bionica voor structurele optimalisatie zijn ontstaan. Vervolgens is deze met behulp van CAD techniek omgezet naar ons nieuwe Evo-membraan. En hoewel dit vast klinkt als een eenvoudige opgave, was het echt ‘a hell of a job’! Maar het eindresultaat met zijn eigen reliëf om ongewenste resonanties tot een minimum te beperken mag er absoluut zijn.’

Podszus 2.0

‘Zoals je waarschijnlijk wel weet zijn onze membranen opgebouwd uit een meerlaagse structuur. Ook bij het nieuwe Evo membraan is dit het geval. Zeker op de wijze zoals wij het toepassen, ontstaat er een extreem stijve constructie die een zeer laag gewicht combineert met een hoge stijfheid. De inwendige schuimkern zorgt daarbij voor een hoge interne demping. '

'Een duidelijk verschil waarmee ons merk zich verder van de meeste andere onderscheidt, is dat bijvoorbeeld de Evo-driver voor het middengebied net als in de duurdere Klassik-serie individueel met de hand wordt afgestemd door Dipl. Ing. Manuel Podszus. Het gaat daarbij om een uiterst complexe procedure, waarbij mogelijke onregelmatigheden in de frequentierespons mechanisch worden geëlimineerd. Zoiets wordt vooral belangrijk doordat ons Zellaton Evo- hardschuimmembraan een frequentiespectrum van 150 Hz tot ca. 7000 Hz binnen één driver kan weergeven. Een gegeven dat wat ons betreft essentieel is voor levensechte realistische prestaties. In tegenstelling tot de Klassik serie wordt de tweeter van de Plural Evo niet door ons vervaardigd, maar op specificatie bij een andere specialist. Toch hebben we wel extra aandacht aan het afstraalgedrag besteed door de buitenring anders te vormen en verder te optimaliseren. Door al deze maatregelen zijn we er in geslaagd om het unieke geluid van de Zellaton diafragma's toegankelijk te maken voor een breder publiek. Maar uiteraard zonder daarbij de bijzondere kwaliteiten op te offeren.’

Filter en kastontwerp

‘Een wisselfilter is het elektrische netwerk wat ervoor zorgt dat iedere luidsprekerunit zijn werk zo ongehinderd mogelijk kan doen zonder buiten zijn eigen comfortzone te treden. Alleen met een correct bijpassend filter kunnen de kwaliteiten van de luidsprekerunits optimaal tot hun recht komen, want less is immers more.'

'Buiten de uit Zweden afkomstige topkwaliteit Duelund componenten, is ook de onderlinge hardwired verbinding essentieel om tot de beste prestaties te kunnen komen. De 7" Evo-midrange bestrijkt een breed frequentiespectrum. Dat is een heel bewuste keuze omdat je daardoor behalve een mooi open klankkarakter ook de gebruikelijke faseproblemen in die gebieden oplost. Bij het bepalen van het Evo kastontwerp hebben we behalve de functionaliteit ook de unieke vormtaal van ons topmodel Statement overgenomen. Hierdoor kan ook deze filosofie in de meer betaalbare Evo-serie worden doorgezet.’

Afstraalgedrag en ruimte interactie

'Waar we extra aandacht aan hebben besteed is dat het plaatsen van luidsprekers en zeker grote full-range systemen, in meer normale ruimtes al snel problemen kunnen geven. Daarom hebben we bij de Evo Plural een baspoort gecreëerd die naar de onderzijde afstraalt. Dit zorgt ervoor dat de luidsprekers dichter bij een muur kunnen worden opgesteld zonder de geluidskwaliteit te verminderen. Zoals men van ons gewend is werkt ook de nieuwe Evo-driver voor het middengebied in een eigen afzonderlijk geoptimaliseerde ruimte. Aan de achterzijde heeft dit compartiment een opening wat kast compressie effecten voorkomt.

Wanneer we verder naar de algehele behuizing kijken, hebben we ook voor dit aanzienlijk minder kostbare model, toch nog steeds voor de bewerkelijke meerlaagse behuizing gekozen. Deze heeft niet alleen zijn diensten al ruimschoots bewezen in de top Klassik serie, maar zorgt vooral voor een zeer goede interne demping en energieregulatie. Voor de ultieme visuele finishing touch kan trouwens behalve de standaard lakken, ook optioneel worden gekozen uit een grote variëteit aan andere kleuren. Door de keuze voor ingenieus verlijmde houtlagen is er trouwens een optimale geluidsabsorptie van binnen naar buiten bereikt. Wat de oorsprong van de modelnaam betreft is het tot slot wel leuk om te vermelden hoe we hieraan zijn gekomen. Eigenlijk is het heel eenvoudig want de Plural was de allereerste Zellaton luidspreker uit de geschiedenis. Het model was in de eerste helft van de vorige eeuw al rEvolutionair en tijdloos en precies die waarden hebben we ook in de nieuwe Evo Plural weten te realiseren. Met andere woorden, een prachtig tijdloos ‘stealth’-achtig design en een ware rEvolutie om de Zellaton kwaliteiten nu ook in ‘massaproductie’ te vervaardigen’.

Luisteren       

Hoewel Harry als winkelier natuurlijk over al zijn producten enthousiast hoort te zijn, merk ik in de 32(!) jaar dat ik al bij deze winkel kom heel goed wanneer hij over een product of set echt in vuur en vlam staat. In het geval van deze Zellaton Plural Evo is er bij hem het duidelijke gEvoel dat het verdomde knap is dat deze fabrikant voor zoveel minder geld nog steeds zo’n geweldige, kwalitatief hoogwaardige luidspreker neer kan zetten. Let wel, ik heb het hier over lichaamstaal, want ik heb op dit moment zelf nog geen noot gehoord!

‘Werner’, zegt hij het volgende moment terwijl zijn stemvolume een heel stuk is gedaald, ‘je hebt inmiddels ook de Stage en Reference Mk2-modellen gehoord en die vond ook jij van absoluut wereldniveau. Dat zijn uiterst serieuze en kostbare weergevers waar je maar weinig anders naast kan zetten. Maar toen we deze nieuwe Plurals binnenkregen en ze aansloten, waren we echt even in shock. Niet omdat ze beter speelden dan de modellen uit de Klassik-serie, want dat doen ze niet. Maar wel omdat er nog zoveel van die unieke magie van de topmodellen overbleef. Toch is het ook op een bepaalde wijze anders en ik ben benieuwd hoe jij dit gaat ervaren.’ In de eerste luistersessie werden de Plurals aangestuurd door de prachtige Thrax Audio voor- en eindversterker.

Wanneer als eerste het prachtig verstilde ECM album van Stephan Micus – The Garden Of Mirrors levensecht in de ruimte wordt geprojecteerd, is het mijn beurt om even stil te vallen. Want ik zie zwarte units maar hoor meteen het ultra natuurlijke karakter van de zilveren varianten. Kortom ik hoor een echte (dure!) Zellaton. Een deel van dat ‘geheim’ komt natuurlijk doordat ook hier de middenunit zoveel in zijn ééntje weergeeft en de woofers en tweeter dit alleen maar naadloos aanvullen.

Is anders beter of minder?

Tijdens de tweede sessie is er iets wezenlijks veranderd aan de weergave van deze nieuweling. Ligt dat nu aan deze luidsprekers of ook aan de veel minder kostbare aansturing? Wanneer ik weken later de veel kostbaardere Nagra HD voortrap met D’Agostino mono’s opnieuw op deze luidsprekers hoor weet ik het, het verschil zit zowel in deze Plural Evo weergevers als in de versterkers. Maar laat ik meteen heel duidelijk zijn, de Thrax Audio versterkers zijn zeker gezien hun prijs van rond de € 20.000,- per apparaat hun geld absoluut waard. Met name omdat het een type weergave is die behalve heel vloeiend, ook natuurlijk overkomt, een verfijnd karakter bezit en als totaal zeer goed in balans is.

Ik kan niet ontkennen dat de Thrax Audio combinatie een hoge kwaliteit ten gehore brengt, maar dat de Nagra en Dan D'Agostino combinatie voor veel meer geld een nog hogere kwaliteit ten tonele brengt. Nog vloeiender, nog natuurlijker, met een enorme onderhuidse kracht en een soort weergave die een opvallend hoge resolutie met een bijzonder aanstekelijke ongedwongenheid combineert. Wat echter overblijft is het eigen karakter of beter gezegd de muzikale insteek van de Zellaton Plural Evo. Is het inderdaad nog steeds herkenbaar als een echte Zellaton? Jazeker is het dat, hoewel het ook ontegenzeggelijk wezenlijk anders is. Na nog veel meer prachtige muziek te hebben beluisterd met dank aan de typerende diversiteit die Harry van Dalen bij zijn muziekkeuze altijd zo eigen is, zou ik het karakter van de Plural Evo ten opzichte van de Stage als volgt willen omschrijven; moderner, nog gemakkelijker in het gehoor liggend, maar ook op een bepaalde manier wat vluchtiger. Dus nee, deze Plural Evo haalt niet volledig de kwaliteiten met dat ultieme realisme van zijn even grote maar wel veel duurdere broer uit de Klassik serie. Maar de insteek en muzikale eigenschappen lijken er wel sterk op.

Ook is het belangrijk om te weten dat helemaal niemand buiten een 1 op 1 vergelijk iets zal missen. Dit is ook gewoon echt enorm goed en binnen de prijsklasse zelfs behorend bij het beste wat je aan luidsprekers momenteel kunt aanschaffen. Daarbij zijn vormgeving en afwerking net zo fraai en de materiaalkeuze en moderne ‘gelikte’ uitstraling misschien zelfs nog wel op een bepaalde manier mooier ook.

Genieten met hoofdletter ‘G’   

De Zellaton Stage en Reference mk II hebben bij eerdere demo’s diepe indruk op mij gemaakt. Zeker in combinatie met de bizar goede top buizenversterkers van het uit Servië afkomstige merk Trafomatic Audio werd een prestatieniveau neergezet wat bij het beste behoort wat ik ooit bij deze winkel heb gehoord. Daarbij werden we als luisteraar op bijna voyeuristische wijze deelgenoot gemaakt van het magische moment waarop de opname heeft plaatsgEvonden en verder helemaal niets! Nou ja niets, omgezet in droge technische gegevens lijkt het nog het meeste op de tastbaarheid, schoonheid, directheid en puurheid van een electrostaat! Maar dan wel met alle voordelen van een top dynamisch systeem en niet meer de nadelen van zo’n lang uitgesponnen folie. Hierdoor kun je ook met de Plural Evo ongekend diep in iedere soort muziek duiken.

Je voelt dan ook echt de boodschap en diepere betekenis en dan aangevuld door de fysieke plezierfactor van een prachtig groot dynamisch conussysteem. Een extra bonus komt bovendien door het hoge rendement van 92 dB (de Zellaton Stage heeft ‘maar’ 88 dB). Hierdoor kan zelfs met een kleinere (maar stabiele) versterker worden volstaan, maar kunnen met wat meer vermogen ook met meer gemak grote dynamische contrasten worden weergegeven. Wat we echter in het ‘geweld’ van dat mooie middengebied ook niet moeten vergeten is het schitterende, natuurlijke laag! Wat is dit mooi gedoseerd zeg, en het doet opnieuw sterk aan de luchtigheid en gewichtloosheid van een top electrostaat of magnetostaat denken. Echter wel aangevuld met bijna oneindige fysieke kracht en het ontbreken van compressie. Wat bij de illusie – want daar spreken we bij reproductie immers over, ook niet mag ontbreken is afsluitend de ruimtepresentatie. Die is net als de rest van het systeem in dienst van de muziek en nooit of te nimmer overdreven of buitenproportioneel. Toch is en blijft het meest attractieve aan deze weergever de gave om bij een juiste opstelling en set alles aan techniek volledig te doen vergeten.

Conclusie

Wat een prachtige en bijzondere luidspreker is deze Zellaton Plural Evo geworden. Niet alleen bijzonder compleet qua prestaties en eigenschappen, maar vooral in staat om ieder type luisteraar razendsnel volledig in zijn ban te krijgen. Het blijkt ook om een uitermate bijzonder en positief afwijkend systeem te gaan. Want welke luidspreker heeft nu de snelheid en moeiteloosheid van een elektrostaat/magnetostaat, dynamische directheid zoals een hoorn, laag zoals een transmissielijn, het ‘ademen’ zoals een open baffle en controle en definitie zoals een gesloten kast weergever? Kortom deze Plural is in alle opzichten een echte kameleon.

Al deze eigenschappen konden worden verenigd omdat door deze technologische tour de force een holistisch geheel zonder weerga is ontstaan. Dat het daarbij ook nog eens om de meest ‘betaalbare’ grote Zellaton van dit moment gaat, maakt de Plural Evo zeer begerenswaardig. Natuurlijk is er veel concurrentie in deze prijsklasse, maar eigenlijk hebben deze baanbrekende Duitsers maar weinig echt te vrezen. Dus zoekt u een weergever die een volstrekt natuurlijke presentatie koppelt aan zo min mogelijk technische bewustwording, dan kan dit zeker uw droomluidspreker zijn. Een diepe buiging voor de volhardende ontwerpers. Een nieuwe legende in wording.

Zellaton

Zellaton Plura Evo            €   47.900,-
Zellaton Stage                  €   87.950,-
Zellaton Reference mk2   € 168.950,-
Zellaton Statement           € 390.000,-

Meer informatie: Rhapsody Sound & Vision | www.rhapsody.nl