Akoestiek staat nog steeds niet op de eerste plaats bij muziekliefhebbers en audiofielen. De ‘Set van de maand’ - rubrieken op websites en in magazines bieden een ontluisterend overzicht van alles dat fout is in plaatsing, akoestiek en systeem-matching. Terwijl deze liefhebbers vaak beschikken over schitterende apparatuur. Tijd om te gaan praten met AcousticMatters, teneinde het bewustzijn op het gebied van acoustics te vergroten.

Apparatuur is slechts een hulpmiddel om van muziek te kunnen genieten. Toch gaat iemand die met muziek bezig wil eerst apparatuur kopen. Eigenlijk een onlogische benadering wanneer je weet wat voor impact de akoestiek heeft op de muziekweergave. De akoestische vervormingen kunnen immens zijn. Het is dus beter om eerst bezig te gaan met de akoestiek van de luisterruimte. Het geheim van goed geluid is om de primaire match tussen de versterker en de luidsprekers op orde te krijgen. Vervolgens gaat het om akoestiek en plaatsing. Wie dat echt begrijpt kan met een set van 3000-4000 euro een werkelijk electrifying, mind-blowing en breathtaking geluid realiseren. Geluid? Nee, het gaat hier om muziek. Zo’n set kan de muziek al doen klinken zoals die in de studio klonk. Met alle ruimte, klank, dynamics, realisme, detaillering en schoonheid zoals muziek werkelijk is. High-end apparatuur doet daar in een akoestisch geoptimaliseerde ruimte nog een flinke schep bovenop, dan wordt het Audio Nirvana waarbij de emotionele boodschap van de muziek maximaal wordt overgedragen en kippenvel overgaat in tranen. Wetenschappelijk onderzoek toonde aan dat mensen zo’n kwaliteitsweergave ook echt herkennen en waarderen. Dat staat haaks op hoe bizar slecht veel audiosystemen in de praktijk presteren. Om dat nirvana te bereiken kunt u eens gaan praten met Ben van Leliveld van AcousticMatters. Het hieronder afgedrukte interview geeft een beeld van zijn unieke werkwijze binnen het akoestische domein.     

Je hebt een heel bijzondere werkwijze?

Vóór het eerste bezoek vraag ik de klant wat foto’s te sturen van de ruimte. Dan ga ik naar de klant toe en neem ik muziek mee. Van een aantal tracks ben ik bij de opname geweest en ken ik de mix en mastering. Bij de klant maak ik eerst een beoordeling, dat is uiteraard subjectief, van de weergavekwaliteiten en de akoestiek in zijn ruimte, maar echt aan de hand van muziek en niet met een testmicrofoon en meetsignalen. De klant luistert mee en ik bespreek mijn conclusies. Dan gaat het om het stereobeeld, de tonaliteit, rhythm en allerlei andere aspecten. Tonaal geef ik aan in welke frequentiegebieden de problemen zitten. Daarna ga ik meten. Vanaf de luisterpositie wordt er gemeten met breedbandig pink noise en het is een vlakke meting. Dus niet gewogen met een oorcorrectie. De resultaten van die meting leg ik naast de subjectieve luisterindruk. Dat komt vrijwel altijd overeen met die luisterresultaten op basis van muziek. Je wekt dan vertrouwen bij de klant, omdat deze kan gaan vertrouwen op mijn gehoor. Gehoor is belangrijk want er zijn een aantal dingen die je niet kunt meten zoals de Imaging. Vervolgens is er een reverb-tijd meting in de ruimte. Ik gebruik daarvoor de makkelijk uitvoerbare handklap. Op zich zijn de meningen hierover verdeeld, maar wetenschappelijk gezien is de handklap echt toegestaan. Dat geeft een goed beeld van de echotijden en afhankelijk van de grootte van de ruimte zoek ik ook naar bepaalde echotijden over de audiobandbreedte.

De handklap geeft alle frequenties?

Nee, in de handklap zitten de frequenties vanaf 200Hz, de onderkant van het middengebied, tot 8 kilohertz, dat is de hoogste toon op de piano. Het zijn niet de harmonischen. Je pakt dus heel veel en het belangrijkste is dat je het flutterbereik hebt. Veel moderne woningen hebben last van flutter. Dat is een echo in de bovenkant van het middengebied en de onderkant van het hoog. Dat is heel storend en zorgt voor een slechte spraakverstaanbaarheid. Mensen gaan dan steeds harder praten en dan wordt het nog onverstaanbaarder. Voor het basbereik wordt de reverbtijd met een factor 1.6-1.8 verhoogd, dat geeft dan een goed beeld. Door de frequentiemeting weet ik al waar eventuele staande golven zitten in de bas.

De positie van de luidsprekers?

Daar wordt ook naar gekeken. Daar wijk ik dan echt af. De meeste akoestici meten alleen en trekken wat conclusies. Dat doe ik aan de hand van zowel muziek en daarna metingen. Voor klanten heb ik op ultra high-end niveau mogen werken. Dat is een privilege, maar daardoor heb je een beeld van wat zulke systemen op topniveau kunnen. Ik probeer ieder systeem in die richting te krijgen. Veel klanten vragen om een akoestische blauwdruk die met de computer is gesimuleerd. Dat is belangrijk, want de computersimulatie gaat veel verder dan we kunnen meten.

3D software?

Daarmee kun je de ruimte heel precies simuleren in de computer. Ieder materiaal dat aanwezig is in de ruimte, zoals dubbel glas, houtwerk, het materiaal van de vloeren, de constructie of een zwevende parketvloer kan allemaal ingebracht worden in de computer. Na de analyse kan ik in het 3D model akoestische materialen toevoegen en de luidsprekerplaatsing optimaliseren. De resulaten worden direct zichtbaar in duidelijke kleurendiagrammen. Zodat de klant grafisch ziet wat de geluidskwaliteit is van zijn huidige situatie is en wat het resultaat wordt na optimalisatie.

Je hoeft dus niet naar de klant toe?

Dat is ook zo. Ik krijg ook aanvragen binnen via het internet. Dan wil ik wél veel fotomateriaal hebben. Het moet namelijk heel precies. Het is een service die ik aanbied op mijn website.

Klanten over de hele wereld?

Ja, daarom is de website in het Engels. Lever een tekening van de kamer en een beschrijving van de constructiematerialen en ik kan aan de slag. Er komen zeer betrouwbare akoestische blauwdrukken uit. De software is van een Duits ingenieursbureau en gemaakt voor de luidsprekerindustrie. Het is ge-audit op twee universiteiten en goed bevonden. Het werkt met zeer nauwe foutmarges. Er zijn dus vrijwel exacte overeenkomsten tussen de echte luidsprekers en de gesimuleerde luidsprekers die in het pakket zijn ingevoerd.

In het pakket zitten alle modellen luidsprekers?

Veel merken en modellen zijn aanwezig. Nieuwe modellen luidsprekers kunnen worden toegevoegd waarbij het soms wel een uitdaging is de juiste cross-over/filter gegevens te krijgen omdat veel luidsprekerfabrikanten dit niet vrijgegeven. Gelukkig worden luidsprekers overal getest. Die gegevens kan ik dan in de database opnemen of de luidspreker gewoon ontwerpen op basis van die gegevens. Belangrijk is ook dat alle typen drivers aanwezig zijn in het pakket. Zelfs ribbons en elektrostaten. De simulatie kan eenvoudig stereo zijn of tot maximaal een 9.1 opstelling.

Een businessmodel op basis van consultancy, maar geen leverantie van materialen?

Correct. Onafhankelijkheid is belangrijk. Dat geeft bij de klant vertrouwen. Wij worden regelmatig ingeschakeld in situaties waar het met akoestiek helemaal is misgegaan, luisterruimtes helemaal volgehangen met vaak verkeerde dure akoestische materialen. Blijkbaar was het dan belangrijker om vooral veel producten te verkopen dan voor de klant de optimale geluidsbeleving te creëren. Vandaar dat wij een onafhankelijk deskundig advies belangrijk vinden.

Ik weet welke producten er moeten komen, ik weet waar de klant die kan kopen en ik maak het lijstje voor de klant, maar ik verdien daar helemaal niets aan. Er zijn geen contracten met productleveranciers. Mijn taak is om ervoor te zorgen dat er akoestisch gezien de juiste materialen komen, net zoals bij een architect in de bouw. Die onafhankelijkheid en positieve referenties maakt ook dat er steeds meer klanten uit de professionele sound industrie komen.

Ik houd het daarom bij consultancy. ‘Uurtje factuurtje’, maar wél een vaste prijs voor de 3D-simulatie. Van tevoren krijgen klanten een kostenoverzicht en dat tarief wordt niet overschreden.

Akoestiek leeft nog niet. Waarom is het zo belangrijk?

Audiofielen zoeken het altijd in apparatuur. De set klinkt te scherp, te schel, er is te weinig stereo-diepte, dus ik heb een andere cd-speler nodig, een andere streamer of andere kabels want dan klinkt het anders. Dat is allemaal waar, maar dat speelt zich af binnen hele kleine verschillen en foutmarges. Mensen realiseren zich dat niet. Echt onderscheidend in audio is de keten versterker-luidspreker. Dat moet de match zijn. Als aan die voorwaarde is voldaan, dan komt de akoestiek. Als audiofiel en muziekliefhebber wil je worden verplaatst naar de studio. Het gaat om een reproductie van wat er in de studio gebeurde en is gemaakt. Dat is feitelijk de realiteit. Versterkers hebben een vervorming van 0.1% en in het ultra high-end segment is dat vaak één duizendste. Dat is niet meer hoorbaar. De apparatuur is dan ook niet zo onderscheidend. Akoestiek wél. Het gaat dan om vervormingscijfers van wel 20% tot 400%. Dat maakt en breekt de set. In akoestiek is dus de grote winst te halen. Bij de ontwikkeling van audio-apparatuur zit de grote winst nu in de ontwikkeling van luidsprekers. Dat is nog steeds het meest vervormende component. Maar de allergrootste vervormer is de akoestiek. De winst die hier geboekt kan worden is enorm.

Dus 4K voor het systeem en 6K voor de akoestiek?

Exact. Laat nou die 4K mijn goedkoopste klant zijn in termen van apparatuur. Vaak is akoestiek niet zo duur. Als mensen een interconnect kopen van 5000 euro, hadden ze voor de helft ook de akoestiek van de ruimte aan kunnen pakken. Met een resultaat van een factor duizend beter.

Plaatsing?

Ik heb met alle verschillende typen luidsprekers mogen werken. Het valt dan op dat luidsprekers nooit worden geplaatst op basis van hoe ze zijn ontworpen. Sommige luidsprekers hebben de achterwand nodig om basversterking te krijgen op de goede manier. Hoorns zijn ontworpen om met het tweetersignaal te kruisen vóór je gezicht. Vaak staan ze gewoon recht vooruit. Anderen zetten heel kleine boekenplankluidsprekers vrij in de ruimte. Dat gaat ook niet werken. Onderschat het dus niet. Het geheim zit echt in de laatste millimeter. Een groot deel van mijn werk bestaat uit het vinden van de juiste plek. Voor een stereopaar kan dat oplopen tot zes uur zoektijd. Dat gaat op het gehoor. We meten wél, maar je kunt met betrekking tot de positie maar heel beperkt meten. Ook de luisterpositie is belangrijk. Vaak is die tegen een wand aan. Het effect is dan dat er veel vals laag ontstaat en tonale kleuring. Boemerig en dat de snelheid uit de muziek wordt genomen. Het tweede gevolg is dat je nooit stereo-diepte krijgt. De reflecties van de achterwand interfereren namelijk direct met het signaal dat bij je oren komt. Die reflectie zit binnen de 20 milliseconden en neemt alle diepte weg.

Maar, ik heb een zolderkamertje van drie keer vier meter met schuine wandjes...

Dan kan ik toch iets betekenen. Er is wél een bepaalde minimum maat. Vanaf zo’n 15 vierkante meter oppervlak is het goed te krijgen. Liefst geen vierkante ruimte, maar dat is voor mij ook weer een uitdaging. Die krijgen we ook aan het klinken, maar dan is er méér nodig. Maar, een kleine zolderkamer kan verrassend goed gaan klinken. Vaak beter dan een hele grote ruimte. Een kamer van 4 x 3 krijg je beter aan het klinken dan een ruimte van 7 x 7. Het geheim van akoestiek is dat je de ruimte wegcijfert. De wanden doen dan niet meer mee. Je gaat luisteren naar het directe signaal van de luidsprekers en je gaat dus alleen de ruimte-informatie in de oorspronkelijke mix beleven. Ook de luidsprekers doen niet meer mee. Die worden helemaal los. Als de opname een podium heeft van 30 meter breed en 4 meter diep, dan beleef je in een ruimte van 4 x 3 meter dat podium van 30 x 4.

De verdwijntruc werkt dus niet met rondstralers?

Die zijn lastiger, want er zijn heel veel wandreflecties. Er zijn veel wandpanelen nodig en het is alleen goed te berekenen met een 3D-simulatie.

Geen honderd vierkante meter aan gordijnen, vloerkleden, eierdoppen en noppenschuim?

Nee, maar zo ben ik wél begonnen. Twintig jaar geleden startte ik en er was toen nog niet veel op het gebied van akoestiek. Toen werkte ik inderdaad met noppenschuim en dat werd een grote mislukking. Je bent empirisch bezig. Sommige dingen gaan dan goed en andere heel slecht. De balans is dat over de hele toonladder de juiste klank en de juiste harmonischen ontstaan. Dat vraagt om heel bijzondere materialen en ‘less is more’. Afhankelijk van de ruimte kun je met een minimale inzet van materiaal heel goede resultaten bereiken. Ook prima inpasbaar in de meeste woonkamers. Een ruimte met plavuizen, veel glas en beton vraagt natuurlijk wel om méér ingrepen. Maar helemaal overdempen, zoals vaak in thuisbioscopen, is absoluut ongewenst. Het middenhoog verdwijnt dan en de muziek wordt levenloos.

Nog iets belangrijks?

Het gaat om de passie voor muziek. Met de apparatuur zit het bij de klanten wel goed. We willen alleen het maximale daar uit halen. De klant moet van kippenvel opschuiven naar tranen van emotie.         

The proof is in the pudding

Teneinde het resultaat van de akoestische maatregelen te beluisteren werd een bezoek gebracht aan de luisterruimte van Ben en die van een klant. Benno Hoogenboom beschikt over een luisterruimte op zolder. Er zijn isolatie-maatregelen genomen en de vloer rust derhalve op een rubber-demping en een ondervloer. Ook in het raamwerk van de (verdikte) wanden zijn isolatie-voorzieningen. Luidsprekers en de luisterpositie bevinden zich op de juiste plaatsen. De ruimte biedt verder een voorbeeld van het ‘less-is-more’ concept. Met heel weinig akoestische middelen is hier een optimaal resultaat ontstaan. Luisteren toont ogenblikkelijk aan dat alles hier klopt. Op zeer laag volume blijft de tonale balans onveranderlijk en is het zeer diepe laag gewoon aanwezig. De imaging is fenomenaal en de waarneming strekt zich uit tot op de ruisvloer. Ook Ben zelf heeft de eigen luisterruimte aangepakt. Een bescheiden ruimte van 4 x 5 meter. Vanzelfsprekend ook middels 3D simulatie. Het is fascinerend om te zien hoe de simulatie-software werkt. Op een custom-build computersysteem, want de berekeningen vragen om intensieve processing-power. Als je binnen de simulatie een bank of luidspreker verschuift, berekent het programma ogenblikkelijk opnieuw de resultaten die in de vorm van curves en 3D-modellen zichtbaar zijn. Ook de set van Ben klinkt fascinerend goed. Akoestische voorzieningen zijn dan ook de snelste en vaak voordeligste weg om de geluidsmatige prestaties grensverleggend te verbeteren.