Home Emotion staat regelmatig stil bij de domotica-oplossingen van KNX. In het decembernummer van 2017 was er volop aandacht voor de smarthome-applicaties van KNX in Kinderdagverblijf De Mukkenstal, met onderwerpen als duurzaamheid, energie en luchtkwaliteit.
Agrarisch kinderdagverblijf De Mukkenstal bij Leunen maakt deel uit van het melkveebedrijf van Monique en Paul Litjens. Samen verdelen ze de zorg voor meer dan 100 koeien en ‘mukken’ - dialect voor kalfjes - en evenzoveel kinderen. In De Mukkenstal krijgen kinderen het respect voor anderen, voor dieren en de natuur met de paplepel ingegoten. In de twee gebouwen staat alles in dienst van de kinderen die er verblijven. Ook de techniek: met CO2-gestuurde ventilatie, dimbare TL-verlichting en automatische vloerverwarming zorgt het automatiseringssysteem hier voor veiligheid en comfort. Zelfs in het Mukkenbad, het nieuwe zwembad waar de kinderen zwemles krijgen.
Vier jaar geleden begonnen de Litjens met een bijzondere nevenactiviteit op hun boerenbedrijf. De melkveehouder en de lerares economie openden een agrarisch kinderdagverblijf. Tegenover de boerderij en de koeienstal kwam de Mukkenstal te staan. Het biedt een kinderdagverblijf, buitenschoolse opvang, vakantieopvang en een peuterspeelzaal. In een oase van groen en rust krijgen kinderen de kans om zich in hun eigen tempo te ontwikkelen tot sociale, ‘groene’ mensjes, om al spelend te leren hoe de natuur werkt. Ze zien er van dichtbij hoe kuikens uit een ei komen, hoe kalfjes geboren worden en dat fruit aan een boom groeit. Vies worden is hier geen vies woord. De opvang is zo in trek dat het stel onlangs een tweede gebouw liet bijbouwen. Naast een kantoor en een groepsaccommodatie is hier ook een zwembad gerealiseerd: het Mukkenbad.
Schoon en fris binnenklimaat
De Mukkenstal heeft een landelijke uitstraling; de twee identieke gebouwen lijken op veldschuren en passen daarom goed bij de bestaande boerderij. De buitenruimte biedt zicht op het beekdal aan de voorzijde en het achterliggende essenlandschap. Kinderen kunnen naar hartenlust buiten spelen, ver weg van ‘de rook’ van het stedelijk gebied. Ook het binnnenklimaat is hier schoon en fris. En dat is bij kinderdagverblijven nog weleens anders. Het is er vaak te warm en er wordt slecht geventileerd. CO2 kan zich zo gevaarlijk ophopen. Dat kan leiden tot hoofdpijn, vermoeidheid en infecties. Bovendien kunnen kinderen en leidsters zich in muffe ruimtes slecht concentreren.
Uit onderzoek bij kinderdagverblijven in Nederland is meer dan eens gebleken dat de luchtkwaliteit er vaak ruim onvoldoende is. Dat heeft ertoe geleid dat de GGD sinds vorig jaar handhavend optreedt als er grenswaarden van 1000ppm (het aantal CO2-deeltjes per miljoen deeltjes lucht) worden geconstateerd. Bij de Mukkenstal liggen ze daar niet wakker van. De luchtkwaliteit is hier automatisch altijd onder controle en komt nooit boven de grenswaarde van 950ppm. Dankzij de gebouwautomatisering. De KNX-automatisering stuurt in beide gebouwen de schakelingen van het ventilatiesysteem, maar ook van de verlichting en de verwarming.
Rollebollen zonder schoenen
Sensoren meten in alle groeps- en slaapruimtes constant het CO2 gehalte in de lucht en sturen aan de hand van de gegevens automatisch het ventilatiesysteem aan. Het ventilatiesysteem voert vervuilde lucht af en schone lucht aan. Hoe meer kinderen zich in een ruimte bevinden en hoe hoger dus de CO2-waarde, hoe harder de ventilatie gaat draaien. Daar hebben de leidsters geen omkijken naar. Ze zijn er altijd zeker van dat er ruim voldoende frisse lucht circuleert zonder dat ze het zelf in de gaten hoeven te houden. De verwarming - middels de vloer, zodat peuters daar altijd comfortabel kunnen kruipen en rollebollen en de ‘lopende’ kinderen geen schoenen aan hoeven - wordt eveneens door het automatiseringssysteem aangestuurd. De sensoren die de CO2 meten, meten tegelijkertijd ook de temperatuur in de ruimtes en geven via het KNX-systeem opdrachten aan het verwarmingssysteem om zich automatisch aan te passen aan de ingestelde waarden. Er is per ruimte een regeling geprogrammeerd. Zo kan de verwarming in de slaapkamers uitschakelen als het daar te warm is en in de groepsruimte juist een graadje erbij stoken. De ruimtecontrollers in de ruimtes waar zich geen kinderen bevinden, geven medewerkers de mogelijkheid om de instellingen tijdelijk aan te passen. In de andere ruimten kunnen ze dat alleen via de automatiserings-app op hun iPads. Zo wordt het risico vermeden dat peuters per ongeluk de temperatuur wijzigen.
De efficiënte verlichting is overal dimbaar uitgevoerd. Als baby’s op hun rug liggen, is het niet prettig om in felle lichtbalken staren, dus kan men in dat geval de verlichting dimmen. Het licht is in alle ruimtes handmatig te schakelen en te dimmen, alleen in de toiletten gaan de powerleds automatisch aan bij aanwezigheid. De buitenverlichting werkt op een astronomische schakelklok. Bij de entree is een alles-aan/uit knop. Naast het licht schakelt die ook de verwarming naar de nachtmodus. De ventilatie blijft te allen tijde werkzaam, anders zou die ’s morgens te veel vermogen kunnen vragen om op het juiste niveau te komen.
Energie uit warme lucht
Het tweede gebouw, met daarin het Mukkenbad, is nog niet zo lang geleden opgeleverd. Het bestaat uit een kantoorruimte, een groepsaccommodatie, een kantine, een opslagruimte voor speelattributen, een techniekruimte en het zwembad met kleedhokjes en douches. De gebouwen staan los van elkaar, maar alle technieken zijn gekoppeld. Voor huisinstallateur/systemintegrator Paul de Klein van P-Projects was dat een koud kunstje. Zo kunnen de eigenaren en medewerkers via de bestaande app nu ook in het nieuwe gebouw de installaties besturen. Daarvoor zijn in alle nieuwe ruimtes temperatuur- en CO2-sensors aangebracht en zijn de systemen fysiek en softwarematig geïntegreerd. Toch zijn er ook verschillen. In het nieuwe gebouw is alle verlichting in led uitgevoerd, terwijl er in het eerste nog veel TL5 in gebruik is. Voor de verwarming wordt deels gebruik gemaakt van een gasketel, maar daarnaast is er ook een lucht/water-warmtepomp geïnstalleerd in de klimaatkast van het zwembad. De warmtepomp gebruikt de warme lucht die uit de zwembadruimte wordt afgevoerd bij het proces van luchtverversing en zet die - na ontvochtiging - in voor de ruimteverwarming. Omdat het zwembad veel warme lucht genereert, het is er altijd 32,5 graden, is er dus ook veel energie uit te halen. Alleen als het echt nodig is, bij extreem koude buitenlucht, doet het hybride systeem aanspraak op de cv-ketel.
Badbedrijf of rustbedrijf
Wanneer er zwemles op het programma staat, komt het systeem in ‘badbedrijf’ en geeft KNX opdracht om de ruimtetemperatuur naar 32,5 graden te brengen. Ook laat het de zwembadpompen harder werken. Deze pompen zorgen ervoor dat het water gefilterd wordt en in beweging blijft. Daarmee houden ze ook de chloor- en pH waardes op peil. Is het zwembad niet meer in gebruik, dan gaat het systeem in ‘rustbedrijf’. Er blijft nog maar één pomp rustig door draaien en de temperatuur mag een graadje terug. Ook de ventilatie gaat over in een lagere stand.
De hang-, wand- en badlampen in de zwembadruimte zijn zowel met een schakelaar te bedienen door de badmeesters als centraal via de KNX-app op de iPads van de eigenaren. Hoewel het zwembad met een glazen wand gescheiden is van de andere helft van het gebouw, geeft het toch constant warmte af aan de rest van het gebouw. Om die reden is in de groepsaccommodatie op de bovenverdieping een airco geplaatst. Die kan de ruimte geforceerd koelen als dat nodig is. Ook dat gebeurt automatisch, bij het bereiken van een maximumtemperatuur.
De douches bij het zwembad zijn voorzien van een intelligent systeem voor legionellapreventie. Om te voorkomen dat dit gevaarlijke bacterie de kop kan opsteken, houdt het systeem bij hoe vaak elke douche gebruikt wordt. Is een bepaalde douche een tijdje niet gebruikt, dan is er verhoogd risico op legionellabesmetting. In dat geval zal het systeem de betreffende leiding automatisch gaan spoelen.
Geen zorgen
Voor Monique en Paul Litjens was de uitbreiding met extra groepsruimten en een zwembad een gouden greep. “Met de zwemlessen in het eigen Mukkenbad - uitgevoerd door Laco - bieden we een extra dienst voor ouders. Ze hoeven hun kinderen voor zwemles niet nog eens naar een andere locatie te brengen, maar kunnen dat gewoon tijdens de buitenschoolse opvang doen. De ouders zijn er heel blij mee. Maar we hebben ook babyzwemmen en seniorenzwemmen op het programma staan,” vertelt Monique. Vanwege de uitstekende ervaringen met het automatisch geconditioneerde binnenklimaat in het eerste gebouw, lag het voor de eigenaren voor de hand om ook het tweede gebouw op de automatische piloot te zetten. Paul: “Net als in het eerste gebouw is het een voordeel dat het binnenklimaat hier altijd optimaal is. We hebben er geen omkijken naar en maken ons geen zorgen over eventuele controle door de GGD.”
Multifunctionele iPads
De gehele KNX-automatisering is inzichtelijk in de Hager Domovea app die de eigenaren en de leidsters op de iPads hebben geïnstalleerd. Er zijn drie iPads in gebruik, één voor elke groep. Daarop kunnen ze voor de betreffende ruimtes het licht en de verwarming bedienen, de ventilatie en de CO2-concentratie monitoren. Maar op dezelfde iPad kunnen ze ook de dagverslagen van de kinderen bijhouden, wel zo handig. “Mocht de laatste die het pand verlaat, vergeten om de alles-uit knop in te drukken, dan zie ik vanuit het keukenraam thuis dat het licht nog aan staat en kan ik die vervolgens ook op afstand uitschakelen,” vertelt Paul. Hij en zijn vrouw zijn uitermate tevreden met het resultaat van de gebouwautomatisering.
“Het geeft bedieningsgemak, efficiency in het energiegebruik en eenvoud bij aanpassingen of aanvullingen. Boven alles staat dat we met de geautomatiseerde klimaatinstallatie altijd gerust zijn dat de luchtkwaliteit in orde is. Er zijn niet veel kinderdagverblijven die met CO2-geregelde ventilatiesystemen werken. We zijn daarin ongetwijfeld voorlopers. Bij het ontwerp en de uitvoering hebben we ook onze inbreng duidelijk naar voren gebracht. Zo hebben we aangegeven dat we zoveel mogelijk inlaat- en afzuigpunten wilden creëren om trek en tocht te voorkomen. Ook is er daardoor minder geluidsoverlast,” vertelt Litjens.
Duurzaamheid en beleving
De Mukkenstal ontving al snel na de opening een regionale architectuurprijs. Volgens eigenaar Litjens is in die prijs indirect ook de installatie beloond. “Bij de beoordeling is ook gekeken naar duurzaamheid en naar de beleving van het gebouw wat betreft het klimaat en de inval van licht. We zijn zeer trots op wat we hier hebben gerealiseerd. Wanneer startende ondernemers in de agrarische dagopvang hier komen kijken ter inspiratie, wijzen we hen ook zeker op de voordelen van de gebouwautomatisering. Voorop staat dat onze kleine gasten hier in een prettig en gezond klimaat kunnen verblijven, en dat is heel wat waard. Het was een forse investering, maar een conventioneel systeem had meer bekabeling en manuren gekost, terwijl we beperkt zouden worden in aanpassingen of uitbreidingen. Ook nu de eisen aan de ventilatie in kinderdagverblijven zijn aangescherpt, lopen wij nog steeds ver vooruit. Dat geeft ons als ondernemers een gerust gevoel, maar het betekent ook dat ouders hun kinderen hier met een gerust hart achterlaten.”
