Op de internationale beursvloer van High End lag de focus bij DALI voornamelijk op de Callisto-modellen. De draadloze hifi-speakerserie bestaat nog altijd ‘slechts’ uit de 2 C monitor en 6 C vloerstaanders, maar de actieve modellen hebben – getuige de opgeschaalde productie – hun vlag al in het hifi-landschap weten te planten.
We vlogen een maandje na de presentaties in München naar Aalborg om in de thuishaven in Nørager het hele plaatje bij DALI nog eens op te nemen.
Made in Denmark
In persberichten en reclame-uitingen worden merken vaak in hoofdletters geschreven, zodat het maar vooral opvalt om welke partij het gaat. Dat doen de Denen niet anders, maar er is toch een verschil: het gaat bij DALI namelijk om een afkorting. Iets wat je met zo’n klinkende naam nog wel eens wil vergeten, maar die staat toch echt voor Danish Audiophile Loudspeaker Industries.
Je ziet dat vaker volledig uitgeschreven, want het merk – in 1983 opgericht door Peter Lyngdorf – focust in de branding steeds meer op vooral die eerste letter. Op zich logisch, met de roots van onder meer Steinway Audio, Jamo, Bang & Olufsen, Dynaudio, PodSpeakers en vele anderen in de nabije omgeving. Niet zozeer concurrenten – al zijn ze dat uiteraard óók –, maar in de ogen van DALI vooral partners in het gezamenlijk uitdragen van audiofiele kwaliteit uit Denemarken.
DALI Benelux
Een tweede, wat recentere aanpassing in de positionering van het merk is de oprichting van DALI Benelux, waarmee de vertegenwoordiging in de lage landen nu ongeveer een jaar geleden echt onderdeel van DALI is geworden. Geen importeurschap in Nederland zoals AND Benelux dat had, maar volwaardig lid van de familie. Dat de Denen zoiets serieus nemen, blijkt als we tijdens ons bezoek aan de fabriek door het voltallige personeel opgewacht worden omdat onze gastheer Ronald Wagemaker – Country Manager Nederland bij DALI Benelux – net in die week zijn 25-jarig jubileum viert.
Het gaat sowieso goed met DALI Benelux. Ronald en zijn collega’s Chris, Erik en Tim beleefden een goed startjaar, zijn aan het uitbreiden en zoeken in de komende periode naar versteviging van het team voor zowel buitendienst als specialisten op inbouw en netwerken. Dat moet gevierd worden, met onder meer ons gezamenlijke uitstapje naar het noorden van Jutland als gevolg.
Factory Tour
Na een zeer ontspannende eerste ontvangst en de broodnodige R&R stond dag twee van deze trip goed volgeboekt met rondleidingen, luistersessies, uitgebreide toelichtingen en vragenuurtjes. We nemen je mee in hoe die dag er uitzag.
Wie denkt dat we bij HiFi.nl enkel snoepreisjes maken, vergeet dat er op zo’n trip ook serieus gewerkt moet worden. Ja, het diner van woensdag was heerlijk en de borrel in het fraaie Aalborg erg gezellig, maar om op donderdag op tijd aan te kunnen vangen met de eerste rondleiding gaat de wekker gewoon om 7.00 uur – iets wat thuis in Nederland toch niet dagelijks gebeurt (mooi hoor, geen kinderen). Om klokslag 8.00 uur werden we in de fabriek verwacht – en dat met die strandwandeling van de dag ervoor nog in de benen.
Wel zo fair overigens, die vroege aankomst. De productie draait op dat tijdstip ook al op volle toeren. En niet voor niets: DALI produceert zo’n 200.000 luidsprekers per jaar, waarvan grofweg de helft hier in Nørager. Voor de andere helft tekent de fabriek in Ningbo, de vestiging in China – overigens honderd procent in Deense handen – met ongeveer twee keer de workforce van Nørager.
Innovatie: SMC
Zoals een aantal lezers ongetwijfeld zal weten is een belangrijke innovatie bij DALI in de afgelopen jaren het gebruik van een speciaal goedje in de drivers: SMC, Soft Magnetic Compound. SMC is een poeder bestaande uit magnetische korrels met een unieke eigenschap: ze zijn sterk magnetisch, maar geleiden elektrische stromen zeer slecht. SMC is dus vooral sterk in ‘high magnetic connectivity, very low electrical connectivity’ – dat is de korte versie als we een rondje maken door het laboratorium lopen waar DALI zijn drivers vervaardigt. Het zachte materiaal dat vrij eenvoudig in diverse vormen geperst kan worden zorgt voor een reductie in zowel eddy currents (‘wervelstroom’, de oncontroleerbaarheid van stroom) als hysteris, twee natuurkundige invloeden op het gedrag van de magneet. De nog kortere versie: het gebruik van SMC vermindert vervorming van het geluid.
SMC is overigens niet iets wat we hier voor het eerst zagen, althans niet op deze trip. DALI stopte het goedje eerder al in de Epicon- en Rubicon-modellen, en via de Opticon-lijn vond het zijn weg naar de Callisto’s. Ook vond het zijn weg naar een masterclassje ijzeropwarmen met een bakplaat en een thermische lens, om het gezelschap tijdens de fabriekstour te laten zien wat de verschillen zijn met gewoon ijzer. Ideaal natuurkundeproefje als het in de betreffende ruimte al 31 graden is!
DALI Callisto
Los van de algemene ontwikkelingen en de zeer informatieve rondleiding langs de productievelden zijn we natuurlijk toch ook benieuwd naar de prestaties van de nieuwste tak van DALI: de actieve luidsprekers. Die zijn namelijk behoorlijk imposant, weten we uit de review van Jamie die er al wel de nodige ervaring mee heeft. Een uitgebreide luistersessie met de (voorlopige) paradepaardjes Callisto 6 C in een gelukkig wat koeler onderkomen ondersteunen zijn bevindingen volledig.
Een paar actieve vloerstaanders van DALI beschikt over twee maal twee discrete amps, goed voor 1.000 Watt totaal. Individuele Burr-Brown DACs, differentiële current output, late current-to-voltage conversie, minimale analoge crossovers en specifiek ontworpen drivers – met SMC – tekenen in een notendop voor de belangrijkste specificaties. Verreweg het interessants natuurlijk is dat je met zo’n ‘paartje’ en de HUB die ze op zijn eigen storingsvrije netwerk aanstuurt helemaal klaar bent, terwijl je nergens naar een compromis zit te luisteren.
Actief heeft de toekomst
Aan de horizon van de hifi glooien steeds meer actieve modellen. Een trend die collega Jamie eerder al optekende in zijn review van de Callisto vloerstaander. Je gooit alle losse audiotoestellen buiten en je vervangt ze door twee actieve luidsprekers, uitgerust met streaming. Lars Worre, de CEO van DALI en inmiddels aangeschoven bij de gesprekken, beaamt deze trend, maar is er zeker niet van overtuigd dat de traditionele markt daardoor zal verdwijnen. Ja, het aandeel actief zal groeien, maar de basis zal voor DALI voor het overgrote deel blijven bestaan uit de passieve modellen waar het merk al 35 jaar mee overtuigt.
Er valt nog meer dan genoeg te innoveren. ‘It’s all gadget-driven now, but that is just a trend’, zegt hij. ‘Trends go away. We have to stay on course. You know what, we cook with water, we are not geniuses, but hifi is not dying – we are having the best years ever!’ Die analogie over ‘gewoon koken met water’ geldt ook voor SMC; het is geen magisch spul, maar wel een fijne oplossing. En onderdeel van de DALI-waarde om meer controle uit te kunnen oefenen op verliezen in de weergave.
Er is geen DALI-patent op het materiaal zelf, maar wel op het specifieke gebruik in de luidsprekers van het merk. De filosofie draait dan ook om drie termen, zo leren we in de volgende presentatie: kennis, ervaring en nieuwsgierigheid. En daar een mooie balans in vinden. Zo is DALI er in de laatste jaren onder meer in geslaagd het Soft Magnetic Compound op een geheel eigen manier toe te passen, en is het bovendien gelukt om er goedkoper in te kunnen voorzien en het dus breder in te kunnen zetten. ‘Iets’ goedkoper, want: ‘There’s no need to be less expensive, there will always be a cheaper product. But that’s not what we want to make.’
‘You get a better life with better sound. It is that simple.’ – Lars Worre
The Good Sound Mission
Uiteraard was er tijdens het bezoek ook aandacht voor de nieuwe DALI CD, Volume 5 inmiddels. Met de marketingafdeling praten we over de uitdaging om wéér een nieuwe luidsprekerserie in de markt te zetten, en hoe je daar mee omgaat. Eén van de manieren waarop Danish Audiofile Loudspeaker Industries de aandacht op zichzelf weet te vestigen, is met een eigen album.
Ook de manier waarop zo’n plaat dan tot stand komt is door het team van DALI opnieuw uitgevonden. Het is de eerste keer dat artiesten uit eigen land werden gezocht om opnames te maken. De vier eerdere albums waren compilaties van bestaande liedjes die geremasterd werden. "In een muziekindustrie waar hard, gecomprimeerd geluid steeds populairder wordt willen we die geluidsnormen graag uitdagen. Dat heeft ons ertoe gebracht om enkele van de beste Deense muzikanten uit te nodigen om samen met ons een album te maken."
"Ons doel was om muziek te maken met lef en authenticiteit, door zo min mogelijk compressie en Auto-Tune op de opnames te gebruiken en door alle instrumenten, lead vocals en achtergrondzang ter plekke op te nemen. Elke individuele opname is live in de studio gemaakt met alle instrumenten, muzikanten, afzonderlijke microfoonopstellingen en noodzakelijke mixapparatuur geïnstalleerd, waardoor we de artiesten de controle konden geven en het hele proces konden laten beïnvloeden."
Het resultaat is 17 originele opnames van artiesten uit net zoveel verschillende muziekgenres, die in de Medley Studios in Kopenhagen aan de slag gingen met de ervaren Jakob Groth als ingenieur, en industrielegende Bjørn Engelmann van de Cutting Room in Stockholm in dienst van de mastering. Van de jongste editie gaan er zo’n 250 per week de deur uit op vinyl alleen, een betere prestaties ten opzichte van al de voorgangers. Deze keer maakten DALI er bovendien een interessante docu bij, die inmiddels volledig op YouTube te vinden is:
DALI in Dolby Atmos
Er viel genoeg beleven bij DALI, zoals een selectie van de foto's hieronder nog laat zien. Wat te denken van één kolossale machine verantwoordelijk voor álle MDF-behandelingen van de luidsprekerbehuizingen, dus alle circa 100.000 stuks op jaarbasis? Of van dichtbij meemaken hoe dat houtwerk als één geheel (geen gelijmde onderdelen!) om het binnenwerk van de speakers heen gevouwen wordt, alvorens alles naar een rigoureuze Quality Control gaat waar de kleinste stipjes en krasjes met man en macht worden weggeboend.
Los van de aandacht voor DALI Callisto en het serieuze stereogeluid van een paar 6 C vloerstaanders willen we tot slot nog even stilstaan bij de surroundmogelijkheden van de Denen. En vooral het feit dat er ook voor de relatief kleine budgetten al heel wat mogelijk is. Om dat te bewijzen werd onze rondleiding een uurtje onderbroken met een pauze in een klein bioscoopzaaltje, waar een elftal speakers zijn werk mocht doen op een aantal filmscènes met heftige audiotracks.
Hoewel een elftal klinkt als een stevige investering, bleef de totaalprijs onder de 3.000 euro. Hoe? Met een DALI-opstelling bestaande uit 2 x de Spektor 6 (voor), 2 x Spektor 2 (achter), 1 x Spektor Vokal (center), 2 DALI subs en maar liefst 4 keer de Alteco C-1 voor de hoogteweergave. Die laatste was de opvallende verschijning in het gezelschap, een hele compacte luidspreker die op verschillende manieren kan worden gebruikt, zowel voor stereo als home-theater. Met een schakelaar is het afstraalgedrag te regelen zodat er tal van posities mogelijk zijn, waaronder het hoogtekanaal in de betere surround-opstellingen. De demo draaide daarmee vooral om de Dolby Atmos-skills waar het merk nu dus ook mee uitpakt. Zie, er valt nog genoeg te innoveren bij DALI.
