De professionele audiowereld is voor de consument minder zichtbaar, maar je vindt er veel producten met een uitstekende prijs-kwaliteitverhouding, die voor het geld vaak héle goede prestaties neerzetten. Misschien tijd om eens te gaan luisteren naar de ATC SCM40a actieve monitoren?

Muziek, emotie en neuroscience

Een van de vragen des levens, waar ondergetekende al jaren mee worstelt, betreft het luistergedrag van sommige muziekliefhebbers en audiofielen. Beide groepen geven aan dat geluidsapparatuur emotie over kan dragen. Een misvatting van de eerste categorie. Muziek, apparatuur, beelden, film, een deuk in je nieuwe auto, een foto of het bezoek aan een ver land kunnen emoties bij ons oproepen. Dat is iets heel anders dan apparatuur die emoties over kan dragen. Dat moet nog uitgevonden worden. Als je dan praat met muziekliefhebbers en audiofielen en vraagt waar die emotie uit bestaat of door veroorzaakt wordt, dan is een vaak gehoord antwoord dat men geraakt wordt door een bepaalde warmte en mate van softheid en subtiliteit in de weergave. Dat wordt dan vaak een 'audiofiele' weergave genoemd of een audiofiele opname, waar het vaak vooral gaat om 'mooi' geluid. Om een bepaalde emotionele ervaring te beleven moet een systeem een soft, aangenaam, warm en subtiel geluid produceren. Dus, emotie die ontstaat vanuit klankmatige eigenschappen. Maar, is het niet zo dat de emotie die muziek opwekt gaat over de structuur van de compositie en het arrangement, over de vaak mathematische opbouw van muziek die kennelijk bevredigend is voor hoger liggende abstracte geestelijke processen? Word je niet geraakt door de melodie, de schoonheid van harmonieën, het samenspel van specifieke klanken, de interpretatie, de uitvoering en de opeenvolging van het auditieve verhaal dat muziek vertelt? Dat is iets heel anders dan emotioneel geraakt worden door klank en zelfs door individuele eigenschappen daarvan die in isolement worden benaderd. Het is een erg eenzijdige benadering die de essentie van muziek mist.

Klankmatige eigenschappen kunnen kennelijk emoties opwekken, maar wellicht op dezelfde manier als de vorm van het voetje onder een luidspreker. We hebben toch apparatuur om naar muziek te luisteren? Maar, zou het kunnen dat de klankmatige eigenschappen van de weergave voor sommigen een soort voorwaarde zijn om de verdere emotie die muziek brengt te beleven? Waarom is die klank die sommigen zo prefereren dan extreem afwijkend van hoe muziek in werkelijkheid klinkt? Om daar iets zinvols over te zeggen is het nodig om het terrein van de moderne neuroscience te betreden. Daar zijn een aantal antwoorden te vinden op vragen rondom muziek en emoties. Muziek activeert letterlijk alle delen van onze hersenen. Een complexe computer waar talloze processen worden gestart. Dat is nog sterker voor iemand die een instrument bespeelt. Muziek bestaat uit bouwstenen zoals tempo, timbre, ruimtelijke locatie, ritme, pitch, galm enzovoorts. Onze hersenen vertalen die in hoger gelegen concepten zoals harmonie en melodie. Bij elkaar vormt dat de muziek zoals we die ervaren.

Muziek bestaat dus strikt genomen niet in de werkelijkheid, maar het is uiteindelijk een ervaring die volledig in onze hersenen wordt opgebouwd. Maar, wat essentieel is zijn de relaties tussen deze bouwstenen. Muziek bestaat uit honderden individuele klanken. Onze hersenen groeperen die harmonischen waardoor we instrumenten herkennen als een klarinet of een orgel. Door dat mechanisme kunnen we ook een samenstel van verschillende timbres gaan waarderen. Componisten spelen met al die basisbouwstenen. Ze weten exact hoe ze daarmee moeten manipuleren om composities en songs te maken waar iedereen naar blijft luisteren en emotioneel geraakt wordt. Ze maken bijvoorbeeld samenstellingen van klanken die we plezierig vinden. Muziek activeert hersencentra waar functies als beloning, waardering, opwinding, toewijding en plezier zetelen. Een mechanisme dat in de hersenen werkt luistert naar beats in de muziek en voorspelt dan de volgende beat. In het echt maken musici verschillen in de timing van beats. Muziek vertraagt ook en gaat weer sneller. Het brein probeert daarmee te synchroniseren en haalt daar plezier uit. Een emotionele respons vanuit variaties in timing.

Zo zijn er (even extreem kort door de bocht met betrekking tot neuroscience) allerlei aspecten aan muziek die de primitieve centra activeren waar emoties ontstaan, hoewel de wetenschap nog niet precies weet wat emotie is. De songs en muziek die we waarderen wekt verwachtingen. Onze hersenen voorspellen de volgende stap. Maar, in al die muziek zitten compositionele trucs die tegengesteld zijn aan onze verwachtingen. Miles Davis speelde bijvoorbeeld re-harmonisaties van blues-schema's. Voor onze hersenfuncties is die afwijking van de voorspelling kennelijk een spel dat onze emoties triggert omdat we het als heel plezierig ervaren. Analyseer de muziek maar van ABBA of Pink Floyd. Die zit barstensvol met alle trucs die je uit kunt halen om luisteraars te betrekken. Daarom kun je in een adem The Endless River uitluisteren. Het is echt razend knap hoe hier wordt gespeeld met het onverwachte, met contrasten, verschillen in ritme, ruimte, toonhoogte enzovoorts.

Toch blijft de vraag waarom veel muziekliefhebbers en audiofielen alleen maar praten over klank. Tijdens audio-shows worden alleen maar de geluidsmatige eigenschappen van sets besproken. Het systeem klinkt upfront, hoor je dan, of niet warm genoeg. Je hoort nooit iemand zeggen dat die emotioneel geraakt werd, plezier beleefde of opgewonden raakte van processen als re-harmonisatie, contrapunt, variaties in ritme en transponeren. Het gaat alleen over klank, terwijl de meeste muziekinstrumenten allesbehalve het ge•dealiseerde en binnen het audiofiele domein getrokken geluid produceren dat kennelijk het emotie-opwekkende viagra biedt dat sommige luisteraars in de emotionele stand brengt. Een groepje violen kan behoorlijk harsh klinken. Niet echt de karakteristieke en zijdezachte James Last strijkers. Bepaalde bekkens kunnen zeker zo'n mooie subtiele rush produceren, maar er is altijd een ondergrond van neutraliteit en kracht. Absoluut niet soft. Muziekinstrumenten hebben power, dynamics, zijn ruimtevullend, erg direct en zeker niet overdreven warm.

Wie opgegroeid is in een omgeving met veel muziekinstrumenten zal ontdekken dat veel hifi-systemen daar een soort geromantiseerd beeld of volstrekt afwijkende versie van presenteren. Nou zijn er door de hele geschiedenis van gereproduceerd geluid altijd systemen gebouwd die dichter bij de realiteit komen. Ook veel moderne luidsprekers en elektronica komen daar dichter in de buurt. Maar helaas zijn er talloze voorbeelden van apparatuur die 'ge-voiced' is door een fabrikant die een eigen interpretatie heeft van hoe instrumenten moeten klinken. Hoe kun je daar nou als rechtgeaarde muziekliefhebber mee leven

Studiomonitoren

Er zijn diverse belanghebbenden die systemen zoeken die heel dicht in de buurt komen van realiteitsweergave. Wie in een studio werkt en opnames, een mix en mastering maakt, wil exact horen hoe het eindresultaat echt klinkt. Feitelijk een zo realistisch mogelijk beeld hebben van wat er op de studiovloer speelt en wat je daarmee doet tijdens de nabewerking. Als de monitoring afwijkt heb je geen enkel idee meer over hoe het eindresultaat is. Ook muzikanten, dirigenten en producers zoeken systemen die realistisch klinken.

Gewend aan het geluid van een Fleta, Stratocaster of Greg Smallman Lattice Brace, wil je niet dat een of ander hifi-systeem zo'n instrument laat klinken als een willekeurige kampvuurgitaar. Met musici heb je dan ook altijd een fikse discussie als het gaat om hifi-systemen. Ook muziekliefhebbers en audiofielen die echte live-ervaring hebben, zijn kritische luisteraars. Ze zoeken een geluid dat zoveel mogelijk overeenstemt met het live-geluid. Studiomonitoren zijn uiteraard bedoeld om muziek zo natuurgetrouw mogelijk weer te geven.

Monitor versus hifi

Er zijn echt verschillen tussen professionele monitoren en hifi-luidsprekers. De belangrijkste daarvan zijn dat veel hifi-luidsprekers dynamisch begrensd zijn, dat de ruimtelijke afbeelding en de klank bij elk volume anders zijn en dat veel van die weergevers allesbehalve neutraal zijn. Als het signaal harder wordt ontstaat al snel fikse vervorming en compressie. Het laag staat doorgaans ook bol van de vervorming. Laagweergave blijft een enorm issue en er zijn maar weinig high-end systemen die dat echt goed doen.

De afgelopen tien jaar zijn hifi-luidsprekers over de brede linie aanzienlijk beter geworden. Sommige exemplaren mogen vergeleken worden met professionele monitoren. Om alle problemen samen te vatten kan gezegd worden dat veel hifi-luidsprekers apparaten zijn die, naarmate het geluidsvolume hoger wordt, bij elk tussenliggend volume een andere tonale balans, andere vervormingen en een ander afstralingsgedrag vertonen. In vergelijking met professionele monitoren zijn hifi-luidsprekers ook erg duur. In de pro-markt koop je voor een bepaald bedrag veel meer kwaliteit dan in de hifi-markt.

ATC Loudspeakers

ATC is een Engelse fabrikant van professionele monitoren en versterkers. Men levert producten aan alle belangrijke studio's en ook aan producers en artiesten. De essentie daarvan is duidelijk. Al deze belanghebbenden willen exact horen hoe de opname en nabewerking echt klinkt. Zoals enkele andere bedrijven heeft ATC ook de consumentenmarkt ontdekt. Je kunt daar alleen geen luidsprekers verkopen in een vierkante matzwarte behuizing. Veel consumenten luisteren niet alleen naar hifi, maar ze kijken ook naar de apparatuur. De bling-bling die allerlei producten tegenwoordig moet hebben is een extreem prijsopdrijvende factor.

ATC heeft derhalve een klein compromis gesloten. De producten voor de consumentenmarkt zien er huiskamervriendelijk uit en hebben een fraai fineertje. Maar in de basis is de techniek onveranderd overgenomen uit de professionele monitoren. Je koopt dus een wolf in schaapskleren en zeker geen wolf met tien laklagen, glimmende ringen rondom drivers en vergulde accenten. Het blijft sober, maar de bouwkwaliteit van de ATC luidsprekers is aan alle kanten first class.

ATC SCM40a

De SCM40a is een actieve drieweg vloerstaander met een hoogte van ongeveer 980 mm. De spikes voegen daar 25mm aan toe. De drie drivers zijn door ATC ontworpen. Er is een softdome tweeter, een 75mm softdome midrange en een 164mm woofer. De motorsystemen van deze drivers zijn indrukwekkend en dat verklaart gedeeltelijk het fikse gewicht van 36 kg per luidspreker. Het hele systeem blaast er compressieloos en met groot gemak 112dB uit en dat zijn massieve sound pressure levels die ongezond zijn om langer dan 20 seconden te beluisteren. Dat is ook niet de bedoeling maar betekent wel dat muziek met de natuurlijke dynamiek, voorzover vastgelegd op het af te spelen medium, genoten kan worden zonder dat er vervorming ontstaat vanwege het dynamisch dichtlopen van drivers. De aandrijving geschiedt met behulp van drie ingebouwde eindversterkers (class-AB) die 242 Watt electrisch vermogen kunnen leveren aan de drivers.

ATC bouwt ook losse eindversterkers en heeft inmiddels een reputatie op het gebied van hifi-versterkers die betaalbaar zijn en weergaloze prestaties leveren. De eindversterkers worden aangestuurd door een actief crossover (4e order) met fase-compensatie. Actieve filters hebben doorgaans minder vervorming en je kunt er veel meer mee doen dan met passieve filters. Hetgeen niet noodzakelijkerwijs betekent dat je geen goede passieve filters kunt bouwen, maar hier hangt aan echte kwaliteit een fiks prijskaartje. De overige specs van deze ATC's liegen er niet om. De match tussen de drivers bedraagt ongeveer 0.5dB. De horizontale dispersie bedraagt 80 graden en is coherent over het hele bereik. Verticaal is dat 10 graden. Het frequentie bereik is van 48Hz tot 22kHz. Voor wie de luistervaardigheden uit wil breiden tot sublage gebieden zijn er nog enkele veel grotere actieve ATC's beschikbaar, maar voor 90% van de te draaien muziek is deze 40a volstrekt toereikend. Er zijn allerlei vormen van protectie aan boord en de luidsprekers zijn alleen aanstuurbaar via de in het achterpaneel geplaatste xlr-aansluiting. Er is een FET-circuit aan boord dat bij overbelasting de gain terugregelt. In principe zijn de luidsprekers ook aanstuurbaar vanuit asymmetrische rca (cinch) uitgangen. Daar zijn adapters voor, maar door niet symmetrisch aan te sturen kun je aardproblemen introduceren en daardoor de noisefloor verhogen. Veel converters met regelbare uitgang, streamers en voorversterkers op de consumentenmarkt hebben helaas niet altijd symmetrische uitgangen. ATC geeft op deze luidsprekers trouwens 6 jaar garantie. Grills zijn bijgesloten. Kleuren zijn solid wit, solid zwart, kersen en zwart met houtnerf.

Om een basisset op te bouwen is alleen een voorversterker nodig. Dat kan ook een converter of streamer zijn met een regelbare analoge (liefst) symmetrische uitgang. De ATC's knnen uiteraard ook op een professionele mengtafel aangesloten worden. Denk dan even aan Studer, Neve, API, Yamaha, SSL, Lawo en A&H. Een setje xlr-kabels van pakweg twee keer vier meter zorgt dan voor de aansluiting. De ATC's hebben elk dan nog een netverbinding nodig. Kies voor de balanced xlr-kabel bij voorkeur voor een professioneel exemplaar en geen fancy kabels met vreemde architecturen, zoals die op de consumentenmarkt beschikbaar zijn. De kans is dan groot dat het strikt neutrale karakter van zo'n set om zeep wordt gebracht door die kabels. Kies dus kabels van Tasker, Draka, Sommer, Mogami of Grimm Audio (bv. TPR of TPM). Zet of laat daar Neutrik of Switchcrafts aan monteren. Ook Furutech heeft kwalitatief hoogwaardige xlr-connectors.

Luisteren

Tijdens de luistersessies zijn verschillende high-end voorversterkers aangesloten, maar ook een professioneel exemplaar van George Neumann. Met de laatste, inclusief professionele bronnen en converters, staat er een puur professionele weergaveketen die volstrekt lineair en neutraal is. De akoestiek van de ruimte is uiteraard van groot belang. Ook de plaatsing is van fundamenteel belang. De ATC's zijn ontworpen om iets dichter tegen de achterwand te staan dan de gemiddelde hifi-luidspreker.Ê Die afstand is bepalend voor de verhouding tussen het laag en de rest van het spectrum. In de luisterruimte geeft een afstand van 1.75 meter de perfecte balans. Maar, die afstand kan in een andere luisterruimte een net iets andere waarde hebben. Kritisch luisteren is hier dus het devies. Het performance-niveau dat deze ATC's neerzetten is schrikbarend hoog. De focussering is vlijmscherp en precies. Afhankelijk van de broncomponenten en de voorversterker is het geluidsbeeld buitengewoon gedetailleerd en subtiel, mits deze kwaliteiten ook in de opname aanwezig zijn. Daarbij valt meteen op dat deze detaillering natuurlijk is en niet ge-hyped als gevolg van technieken die ergens het hoog accentueren. De stage is subliem. Breed, diep en met gelaagdheid. Het hele systeem is neutraal, maar dat is iets heel anders dan koel en onbetrokken. De natuurlijke warmte van stemmen en instrumenten wordt enorm overtuigend gepresenteerd.

Er is hier dus een neutraal systeem dat stemmen en instrumenten gloedvol kan presenteren. Uiteraard afhankelijk van de kwaliteit van de opname. Macrodynamisch kan het systeem enorm uithalen, waarbij er geen sprake is van compressie. Maar ook bij normale volumes is er een soort kracht achter de geluiden. Snaaraanslagen komen door met een soort intrinsieke kracht, zoals je het ook beleeft als je in de nabijheid van een gitaar luistert. Het systeem heeft ook een enorme snelheid. Percussie kan er levensecht uitknallen en klinkt met een clarity die in het echt ook waarneembaar is. Hoewel de laagweergave niet zakt tot de regionen rond 20Hz, is het vooral de kwaliteit van het laag die diep overtuigt. Hier een keer geen walm van ongecontroleerd laag. Er is sprake van definitie en een perfecte balans met de rest van het spectrum. Voor 80% van de muziek voldoet het laagbereik. Maar wie electronics draait, moderne dance-music of specifieke vormen van klassiek zijn er de grotere actieve ATC-modellen. Wat opvalt is de enorme schoonheid van het geluid en de fenomenale coherentie van de frequentiegebieden. Het middengebied en laag-midden excelleren. Wellicht komt dat ook door de afmetingen van de midrange-driver, maar stemmen en instrumenten die zich manifesteren in het midden en mid-laag klinken vol, gedefinieerd en plastisch. Niet het hele dunne midden dat veel hifi-luidsprekers presenteren.

Extra dimensies

Luisteren naar de ATC SCM40a betekent dat er gewoon hele lagen met informatie uit het opname-medium worden getrokken die met andere luidsprekers ergens verdwijnen. Elke opname die gedraaid wordt biedt nieuwe gezichtspunten en inzichten. Deze ATC's presenteren een superrealistisch en levensecht geluidsbeeld. Dat is met veel goede opnames vaak echt verbijsterend. Niets vormt een krachtigere communicatie dan wat er gebeurt als een groepje musici instrumenten pakken en iets spelen. Dat is een ongekende ervaring en die wordt door deze ATC's voor een groot deel voor het voetlicht gebracht. Er zijn diverse hifi- en high-end luidsprekers die ook zulke ervaringen kunnen presenteren, maar het is verbluffend welk diep inzicht deze ATC's in de opname bieden. Kernbegrippen zijn levendigheid, realisme,Ê pace&rhytm, informatiedichtheid en betrokkenheid. Deze weergevers wekken ook sterk de indruk dat wat je hoort fundamenteel klopt.

Epiloog

Om een set SCM40a aan te schaffen kun je nog ruim onder de 10.000 euro pinnen. Dat is best een serieus bedrag, maar dat komt in een heel ander licht te staan als je weet dat er in deze deal zes eindversterkers zijn inbegrepen en er kosten worden bespaard omdat er geen luidsprekerkabels nodig zijn. Als de set van een goede voorversterker wordt voorzien en van de eerder genoemde no nonsense xlr-kabels, dan kun je bijvoorbeeld uitkomen op een bedrag van 13.000-14.000 euro.

ATC zelf levert bijvoorbeeld een zeer goede voorversterker. Voor die pakweg 14k kun je nauwelijks betere hifi kopen. Luidsprekers die daar in de buurt komen zijn de passieve Tingsha Conquistar, de Yamaha NS-5000 en de Magico A3. Die staan hier op de mad money wish list, inmiddels samen met de ATC's, en kunnen vergelijkbare prestaties leveren. Alleen zijn dit alle drie zeer kritische weergevers en vragen om externe versterkers van een enorme kwaliteit en dan vaak een bijbehorende flinke investering. Als je een talent bent op het gebied van system-matching, kennis hebt van wat er in de wereld te koop is en de boel goed op kunt stellen en tunen, dan kun je voor 5000 euro ook een set samenstellen waar je van achterover valt. Ga bijvoorbeeld maar eens aan de gang met de Guru Q10. Maar, het is niet voor niets dat recording engineers, artiesten en producers naar zulke ATC-systemen luisteren. Er gaan werelden open aan schoonheid en beleving. Je hoort elke kwaliteit in een opname, maar ook de kwaliteiten van elk component of kabeltje dat aangesloten is op deze luidsprekers. Deze ATC's zijn ook super om mee te mixen en masteren. Deze luidsprekers zijn een referentie. Maar, alleen in de zin van dat ze een zeer goede indruk geven van hoe de opgenomen muziek zich verhoudt tussen wat er gebeurde op de studiovloer en wat er uiteindelijk op de tape staat. Als het geluid via de ATC's klopt, dan is het een opname die ook op andere luidsprekers en systemen goed zal presteren. Als dat niet gebeurt, dan is het vrijwel zeker dat er van zo'n systeem niets deugt.

Hoewel de weergave via de ATC's best dicht in de buurt komt van de 'werkelijkheid', mag je luidsprekers per definitie nooit als referentie zien voor de werkelijkheid. De enige referentie is namelijk de werkelijkheid zelf. Wie dus beweert dat zijn/haar set een referentie is, heeft er echt niets van begrepen. De ATC's zijn dus vooral een tool of hulpmiddel om inzicht te krijgen in de kwaliteit van een opname. Voor de muziekliefhebber en audiofiel staat er met deze ATC's een systeem dat muziek voor een behoorlijk deel laat horen hoe het bedoeld is. Dat laatste is precies wat zo mooi is. Er is niets in deze wereld zo mooi als het echte geluid van stemmen en instrumenten, die gevangen zijn in de akoestische condities tijdens de opname.

De ATC's brengen deze vaak sensationele inzichten een stuk dichterbij. Het was dus intensief genieten tijdens de review-periode met deze ATC's. Dezelfde vorm van genieten die het luisteren naar live-muziek met zich meebrengt of gedurende een encounter met de best presterende hifi- en high-end systemen die er zijn. Maar, aan de laatsten hangt meestal een veel hoger prijskaartje. Iemand merkte eens op dat Cyrano de Bergerac (Edmond Rostand) niet echt een groots toneelstuk is, maar eerder perfect is. Dat geldt ook voor deze ATC SCM40a. Niet groots in de zin van de overdreven bling-bling die tegenwoordig kennelijk nodig is om producten de huiskamer binnen te krijgen. Ook niet groots in moedwillig aangebrachte geluidsmatige accenten om de aandacht van de consument te trekken. Maar, deze luidsprekers zijn simpelweg perfect in wat ze doen.

ATC Loudspeakers
€ 8.900 | atcloudspeakers.co.uk