Het moet begin jaren 70 zijn geweest dat mijn vader bij een jubileum een vrijwel complete stereo installatie kreeg aangeboden, waarna hij met de Consumentengids in de hand de zojuist tot beste luidspreker uitgeroepen Wharfedale Denton ging kopen. Jaren hebben ze in de hoeken van de huiskamer gehangen, niet de meest ideale plaats, hij vond dat geen bezwaar. De naam Wharfedale zat daarmee al vroeg in mijn systeem, net als Dual, Uher, Leak en Sony (de overige componenten). De laatste tijd getriggerd door vintage modellen van JBL, Dynaudio en Elipson en liefhebber van de klassieke BBC sound uit Harbeth, Falcon, Sterling Audio of Spendor was de Wharfedale Linton Heritage 85 Anniversary een must have om zelf uitgebreid naar te gaan luisteren in de thuisomgeving.
Het klassieke uiterlijk van de Linton spreekt mij erg aan. Daarnaast heb ik ontdekt dat heel veel dames de rechthoekige vorm ondanks de afmetingen vaak aantrekkelijker vinden dan een moderne zuil. Zodat de muziekliefhebber ineens vrij forse luidsprekers mag zetten in de huiskamer. Als daarbij de afwerking gedaan is in echt fineer en bijpassende stands worden aangeboden, is de kogel al snel door de kerk. Zelfs de prijs werkt mee, want de Wharfedale Linton is verrassend voordelig, net als de bijbehorende stands.
Linton Heritage binnenste buiten
De Linton is een 3-weg systeem waarvan de geschiedenis teruggaat tot 1965. Vanaf dat jaar werd de Linton in diverse uitvoeringen tot 1980 op de markt gebracht. Behalve het uiterlijk, gebruik van drie drivers en de maatvoering is er niets meer terug te vinden van de oude modellen. De huidige Linton is een totaal nieuwe ontwikkeling. Van boven naar beneden zien we als eerste de 25mm soft-dome tweeter voorzien van een krachtige ferriet magneet, net uit het midden geplaatst zodat er een linker en rechter Linton als set wordt geleverd. Daaronder zit een135mm middentoon driver met een conus gevormd uit geweven kevlar. Een 200mm woofer met eveneens een kevlar conus maakt hem tot een drieweg. Deze laatste twee drivers kregen vanuit de fabriek een stijf chassis mee dat is gegoten. Vrij opmerkelijk in deze prijsklasse waar meestal een geperst stalen chassis wordt toegepast. Om de woofer te ondersteunen zijn aan de achterzijde van de Linton twee forse basreflexpoorten aangebracht. Het is een detail, geeft wel aan hoe goed over zaken is nagedacht, de poorten zijn binnenin voorzien van metaalgaas, zodat kinderhandjes geen speelgoed in de luidspreker kunnen dumpen.
Met een rendement van 90 dB bij een nominale impedantie van 6 Ohm (minimaal 3,5 Ohm) is de Linton gemakkelijk aan te sturen met elke moderne versterker. Cross-over frequenties liggen op 630Hz en 2400Hz, het frequentiebereik zou gaan van 40Hz tot 20kHz met een -6dB punt op 35Hz. De Linton heeft een forse maat van 565 x 300 x 330mm en weegt ruim 18 kilo netto per stuk. De kast zelf is gemaakt uit een combinatie van spaanplaat en MDF, daarna gefineerd met echt hout in walnoot en mahonie.
Een donker frontdoek is standaard. Dat blijft op de luidspreker aanwezig, want daar is de hogetonenweergave op afgestemd en de vorm van het frame zorgt bovendien voor een reflectievrije spreiding van de hoge tonen. De Linton dient zo te staan dat de tweeter op oor-hoogte staat. Dat kan heel mooi met de te leveren stand, gemaakt met dezelfde houtsoorten en precies passend onder de Linton. Een door u zelf gekozen stand is uiteraard ook mogelijk, zelfs een lagere stand maar laat dan de Linton naar achteren hellen zodat de tweeter schuin naar boven in de richting van de oren komt te staan. Omdat er een linker en een rechter luidspreker is, moet de Linton zo worden opgesteld dat de tweeters naar het midden staan en de logo’s naar buiten.
Versterkerkeuze
Om de via de webshop www.wharfedale.eu verkregen Wharfedale Linton 85 Anniversary te beluisteren zijn mijn bijna even grote Spendor Classic 2/3 luidsprekers van de Custom Design stands gehaald. Stands die staan op Townshend Podiums om de luidspreker volledig te ontkoppelen van de vloer. De Linton’s staan hart op hart gemeten twee meter uit elkaar en gemeten midden op de achterzijde zo'n 35 centimeter van de muur.
De gebruikte eindversterker is een PrimaLuna ProLogue Four met EL34 eindbuizen, ingezet omdat mijn eigen versterker veel te ver buiten de prijsklasse van de Linton zit en gebruik totaal onrealistisch zou zijn. Interlink naar de PrimaLuna en luidspreker kabel zijn beiden Flow van Driade Systems. De luidsprekers kwam nieuw uit de doos en klonken eerst verrassend goed maar wel met een zware bas. Na circa één week spelen was de prestatie ingezakt, werd het doorzetten en maar zoveel mogelijk spelen. Tegen de tijd dat dit verhaal op papier kwam was de Linton zover dat je daadwerkelijk kunt spreken van “ingespeeld”. Zoals vaak het geval is met het inspelen van luidsprekers is het eerst even blij zijn met de nieuwe speeltjes, om vervolgens na 50 uur spelen je af te vragen “waar ben ik aan begonnen?”, en na 100 tot 200 uur spelen kun je pas echt oordelen over het product.
Overigens spelen de Lintons prima met een buizenversterker, rekening houdende met de impedantie aangesloten op de 4 Ohm connectoren van de PL. De kleine PrimaLuna is een echt werkpaard, behoorlijk neutraal en met zijn oorspronkelijke prijs van 1.250 euro betaalbaar. Natuurlijk is de Linton niet beperkt tot buizenversterkers, elke goede versterker zal de luidspreker aan kunnen sturen, klasse A transistor tot aan klasse D. Uiteraard schiet daarbij ook een Leak Stereo 130 in gedachten, die helaas niet beschikbaar was.
Op de vijftiende dag
Na twee weken is de zware basweergave grotendeels verdwenen door het inspelen en is zelfs Patricia Barber’s cd “Café Blue” gewoon te draaien op de Linton Heritage. De hoeveelheid energie in de lage tonen gaf direct bij binnenkomst best een beetje een probleem, af te remmen door de poorten licht te vullen met Fiberfill, maar je wil toch graag het diepe en volle laag bewaren. De Linton Heritage doet daarmee wel terugdenken aan de gouden jaren van de audio in de vorige eeuw. Vanaf het begin en nooit veranderd is het vermogen van de Linton Heritage om muziek volledig los te laten komen van de weergevers zelf. Nooit, maar dan ook nooit is de muziek blijven plakken aan de baffle, het stereobeeld is voorbeeldig in hoogte en breedte, met daarbij de nodige diepte. Zou dat dan toch te maken hebben met de klassieke vorm van de kast, breed en hoog in plaats van het moderne smal en hoog? Ik denk het wel, de klassieke vorm is ooit onder druk van modetrends verdwenen, waarna problemen met afstraalgedrag zijn ontstaan die lastig op te lossen zijn.
De tweeter van deze Wharfedale ziet een vlakke plaat om zich heen in plaats van haakse randen, de Linton Heritage heeft daarbij nog het voordeel van het frontdoek gespannen op het geoptimaliseerde frame. Men was vroeger echt goed bezig en wie oud genoeg is, zoals de Engelse ontwerper Peter Comeau van de Linton Heritage, weet dat nog en maakt gebruik van de kennis uit die dagen.
Aangekomen bij “Wood is pleasant thing to think about” op de Patricia Barber cd moet ik onwillekeurig denken aan de fraaie afwerking met echt fineer, maar daar gaat het nu niet om. Wat ik te horen krijg zijn losse, individuele stemmen die heel zuiver en menselijk weerklinken door de ruimte. Zo netjes neergezet dat ik de track meerdere keren afspeel. Nee, ik beeld het mij niet in, de Linton staat hier echt ver boven de prijsklasse te presteren aan de kleine PrimaLuna. Dat de lage tonen nog steeds aan de zware kant zijn is wat minder fijn voor mijn luisterruimte, diep gaan ze wel met Barber, dieper dan je mag verwachten van de papieren specificatie. De detaillering die in het middengebied zo hoogwaardig is, gaat in de lage tonen deels verloren. Te wijten aan de buizen, een transistor versterker maakt dat allemaal weer beter. Van enige kleuring is sprake op “Ode to Billy Joe” waar het vingerknippen goed herkenbaar is, maar niet helemaal zo fris als het op topsystemen naar voren komt. Oh wonder, ik kijk even naar het prijskaartje van de Linton Heritage om weer bij zinnen te komen. Prijs gerelateerd aan prestatie is in vele opzichten al uitzonderlijk met de Linton Heritage. Een 85th Anniversary waardig.
Klassiek uit heritage
Nieuw in mijn muziekcollectie is een Mozart cd uitgebracht door pianiste Marietta Petkova, een dame die ik hogelijk ben gaan waarderen vanwege haar spel en vanwege de uitstekende opnames. Haar vingers dartelen door het “Piano concerto no. 17 in G major, K 453” heen alsof een vleugel speciaal voor haar is gemaakt. De live opname brengt frisheid en al is een vleugel een lastig instrument om weer te geven de Linton Heritage houdt aan alle kanten stand. Meer gekleurd dan op mijn geliefkoosde LS3/5a mini monitoren, wel met een prettige kleuring die het instrument laat leven. Tonen zijn helder, pittig snel en lopen lang door. De lage tonen aangevuld met de klank van de romp van het instrument, de hoge noten met de nadruk op hamer en snaar. Het is eenvoudig voor te stellen hoe microfoons hebben gestaan, het stereobeeld is wederom voorbeeldig. En hoe fijn dat er hoogte in dat beeld zit, geen piano die als een mini instrument staat afgetekend op een ver weg podium, het is een stereobeeld dat gedachten oproept aan vervlogen tijden toen hier nog een piano in huis stond waar mijn vrouw op speelde.
Een groot instrument vraagt om een grote weergever in een gemiddelde huiskamer, niet zo’n mini ding met ingebouwde versterker. Of er moet een subwoofer naast staan. Met een dergelijk uitspraak schop ik tegen heilige huisjes, ik weet het, maar geef mij maar volume in een kast zoals hier het geval is. Dat de opname van Petkova live is, valt meermalen op door zacht kuchen van het publiek, het verzitten op stoelen net voor aanvang van de eerste noot en uiteraard door het applaus aan het eind van het spel. De bijgeluiden geven een goede indruk van de afmeting van de zaal waar het werk is opgenomen. Vullen precies de beleving aan, het is fijn dat de tonmeister ze niet heeft weggepoetst en de Linton Heritage ze duidelijk laat horen.
Groter orkestwerk wordt binnengedragen door Haydn, gespeeld door The Academy of Ancient Music. Een 9-cd-box met “Symphonies 35, 38, 39, 41, 58, 59 en 65” en meer, getuige het feit dat nu de “Symphony No. 51” speelt. Zelfs heel goed speelt, zonder een spoor van scherpte in de hoge tonen, een heerlijk genietbare ondersteuning van bassen en cello’s, heldere violen, een prachtige plaatsing in de ruimte voor mij en onverwachte levendigheid. Wat is het fijn dat ik de tijd heb genomen om de Linton Heritage ruim in te laten spelen, zo kwam hij niet uit de doos, laat staan na een uur of 50 draaien. Pas dus op als u ergens gaat luisteren, wees er zeker van dat ze ruim gebruikt zijn en niet als muurbloempje tussen andere weergevers hebben gestaan.
Ondertussen speelt het orkest oorstrelend door. Breder neergezet dan de fysieke opstelling doet vermoeden, daarbij aangetekend dat ik de Linton Heritage wat minder ver heb ingedraaid dan de handleiding aangeeft. De tweeters kijken mij niet aan maar langs mij heen. Voor mijn ruimte heel vaak de juiste opstelling. Opvallend ook hoe fraai de klankbalans in de Linton is, immers koperblazers en houtblazers kunnen heel erg op de oren drukken als ergens een rare resonantie optreedt of wanneer een weergever niet lekker is gefilterd. Ook hier heeft het ontwerpteam zijn best gedaan, ik krijg geen overvloed aan informatie in bepaalde frequentiegebieden, tegelijk bemerk nergens een tekort met de muziek die ik intussen goed ken. De balans in het frequentiegebied en het verloop daarvan zijn op het gehoor voorbeeldig te noemen, zeker in het belangrijke gebied van 300Hz tot 10kHz.
Oude en nieuwe Krall
Al is het allang niet meer de Diana Krall waar ik ooit voor viel, haar laatste cd “This dream of you” is na een aantal keer afspelen wel te pruimen. Binnengehaald als 24-bit FLAC file is de kwaliteit met uitzondering van de te vet aangezette lage tonen zeer aanvaardbaar. Puurheid is verdwenen toen een orkest is toegevoegd zoals op “Autumn in New York” en Krall meer zingt dan piano speelt. We moeten er maar mee leren leven dat een cd als “Stepping out” nooit meer gemaakt zal worden. Goed, het is geen muziekrecensie maar het gaat over de weergevers. Krall komt heftig binnen, staat helemaal losgeweekt in de opname, toch blijft haar stem gelukkig op enige afstand en knalt niet in je gezicht. “Almost like being in love” brengt wat oude glorie terug met in de band Clayton, Hamilton en Wilson. Dat speelt toch best lekker op de Linton Heritage. Piano met een klank zoals ik gewend van andere systemen, gitaar helder en aanvullend, slagwerk zachtjes sissend in de bekkens.
Lastig is het onderscheid maken tussen basdrum en de bas. Daar laat of de versterker of de Linton een steekje vallen. Uiteindelijk is het te wijten aan de Linton blijkt als ik die later toch eens aansluit op een high end transistor versterker. De twee poorten aan de achterzijde vragen om meer afstand van de achterwand, in veel huiskamers onmogelijk en dan moet de eigenaar toch aan de Fiberfill ben ik bang.
Spaarzaam, niet de poort volproppen maar een luchtig rolletje maken van dat spul dat voor een habbekrats te koop is en veel beter werkt dan een prop gemaakt uit schuimrubber. Het karakter van de Linton Heritage blijft overeind met Fiberfill, terwijl een dop die een poort volledig afsluit een weergever anders maakt van klank. Daar heeft u de Wharfedale Linton toch niet voor aangeschaft.
Opvallend en ratjetoe
In de luisterperiode zijn nog een paar dingen opgevallen. Zo is de Linton Heritage veelvuldig gebruikt aan een tv, via DAC en versterker, waarbij de verstaanbaarheid zeer goed was van sprekers en bij films de diep doorlopende bas zorgde voor extra beleving. Het dynamisch bereik en de ongeremdheid van de weergever draagt bij aan de beleving, met films en met muziek. Het geschapen stereobeeld doet mij niet verlangen naar een surround opstelling in dat geval, wat te maken zal hebben met het genre films (veel detectives van Scandinavische makelij) waarbij surroundspektakel ontbreekt en het meer gaat om de dialogen en achtergrondgeluiden. Beter, want de Linton Heritage kent geen center, surround of subwoofer in dezelfde lijn.
Het is echt een stereosysteem voor de liefhebber van muziek. Er is bovendien veel geluisterd naar internet radio, vaak op een laag volume niveau, veel lager dan als ik muziek luister vanaf mijn eigen opslag, en ook dan valt de Linton niet door de mand. Verstaanbaarheid blijft, de aangename weergave blijft, de weergave is steeds compleet. Ook daar denk ik dat de relatief grote woofer in de grote kast zijn steentje aan bijdraagt. Mijn eigen opslag bevat een lekkere jazz-cd van Sarah Lancman, een Française met als thuisbasis de stad waar de cd naar is genoemd. “Parisienne” bevat op één track van Edith Piaf na alleen eigen werk, Engelstalig en Frans. Een track als “Tokyo song” zou je zo toeschrijven aan jazz grootheden en komt toch echt van haar hand. Waar ik eerder moeite had de basdrum van de bas te onderscheiden is dat nu veel gemakkelijker. Bekkens hebben een metaalklank behouden, basloopjes zijn meertonig en geen bonk ondefinieerbare energie. Piano is helder en de stem van Lancman helder en zuiver. Jazz en klassiek zijn misschien bij uitstek de genres waar de Linton Heritage mee overweg kan. Ware het niet dat er nog veel meer pop op is gedraaid dan wat ik benoemde. De Linton nodigt mij uit wat pareltjes te zoeken in de collectie en gewoon zonder fratsen van muziek te genieten.
Aan het eind van een lange luisterdag grabbel ik nog wat veel gebruikt testmateriaal bij elkaar dat in de loop der jaren tot een vaste kern is verworden. “Avratz” van Infected Mushroom is zo’n track. Elektronisch en nergens aan te relateren, wel fijn om het enorme stereobeeld van de Linton mee te voeden, wat gaat dat breed! Dat lukt zelden zonder extra supertweeters in te zetten. Bas heeft power, dat wisten we al maar wordt nog eens bewezen. Diep en dreunend genoeg voor de liefhebber. “No ordinary love” van Alicia Olatuja blaast het laatste restje stof van de woofers. Met fijn slagwerk en een paar heerlijke stemmen. Slaan op een trommel spuit echt door de kamer. Mooi. Jane Monheit met “Over the rainbow” om een restje van resonanties te vinden, welke er vervolgens niet zijn in de Linton. Jane blijft zelfs vrij van de piano en staat er niet in, wat nog wel eens voorkomt. Haar stem blijft zuiver, zelfs als ze uithaalt, ik verbaas mij soms echt over de kwaliteit van de Linton, zelfs als ik niet eens de prijsstelling mee tel. Want doe je dat erbij, dan staat hier toch wel een volwassen koopje.
Lekker audiofiel afsluiten met Nik Bärtsch en zijn “Modul 29-14” waarin zoveel geluiden van percussie zitten. Beginnend met vette dreunen op een grote trom, weer gaat dat dieper dan je zou verwachten op grond van de afmeting van de Linton Heritage. Verderop in deze “Modul” wordt nogmaals duidelijk dat de Linton Heritage beschikt over een behoorlijk oplossend vermogen en detaillering, zeker in deze prijsklasse. Detaillering die van de Linton gelukkig geen fileermes maakt door muzikaliteit hoog in het vaandel te houden.
Koopje van formaat
Aan het eind van de rit is het maken van afwegingen misschien wel de lastigste taak van een recensent. Wanneer is iets aan te raden, wanneer is het een koopje, hoe staat het product in de markt ten opzichte van de enorme concurrentie op luidsprekergebied. Na een paar weken intensief leven met de Wharfedale Linton Heritage 85 Anniversary staat voor mij als een paal boven water dat de koper heel wat kwaliteit krijgt voor 999 euro per paar. Kwaliteit die alleen voor dit geld uit China kan komen, in Europa of de USA kan het gewoon niet uit voor het gebodene. De neiging om dan te gaan zoeken naar fouten, onvolkomenheden, slechte afwerking enzovoort ontstaat al snel, er moet toch iets mis zijn? Ik kan het niet ontdekken, zelfs al is de Linton Heritage net als geen enkele luidspreker perfect. De afwerking is prachtig met het echte houtfineer. De units presteren door muziek aan te dragen waar je zelfs na heel lang luisteren niet moe van gaat worden.
De tonale balans is prima in orde, al is de Linton wat zwaar in de basregionen. Daar moet men wel voor oppassen bij aankoop. De afmetingen zijn fors, gek genoeg heel aanvaardbaar in een woonomgeving en het retro uiterlijk is niet alleen in de mode, maar tevens volkomen functioneel. Zo functioneel dat deze weg meer bewandeld zou moeten worden dan overgaan op de eeuwige design zuiltjes. Andere, vooral Engelse merken, hangen deze filosofie al langer succesvol aan in hun niche markt.
Ook de Wharfedale Linton Heritage kent uiteraard net als elke luidspreker zijn beperkingen, gerelateerd aan de prijsklasse waarin de luidspreker zich bevindt zul je echt moeten zoeken naar een systeem dat beter weet te presteren op alle fronten. Dat gaat zeker niet meevallen. Laatste en enige waarschuwing, het kost 100 tot 200 uur om de speakers in te spelen. Neem daarvoor de tijd, dan is de beloning voor jaren luistergenot dichtbij.
Wharfedale Linton Heritage 85 Anniversary
€ 999 per paar | Stands € 199 per paar | www.wharfedale.eu
Beoordeling 5 / 5
