De 'straf' voor recent geschreven artikelen over de achtergrond van power cables is dat veel fabrikanten nu hun kabels opsturen om eens naar te luisteren. Dat is best interessant, want zo kan de relatie tussen theorie en wat zulke kabels dan in systemen doen, nader onderzocht worden. Sommige fabrikanten begrijpen zeer goed hoe je een uitstekende power cable kunt bouwen. Er liggen in de verschillende luisterruimtes dan ook een paar kabels die voorlopig als referentie dienen, omdat de geluidsmatige resultaten verrassend goed zijn. Op dit moment wordt geluisterd naar de nieuwe Inakustik power cables, voorzien van AIR technologie: het topmodel AC4004AIR, de Reference AC-2404 AIR en de AC-1204 AIR.
Afgelopen jaar heeft ondergetekende zich eens verdiept in power cables. Misschien mede om de hoeveelheid extra tijd, die door COVID is ontstaan, nuttig door te komen. Over kabels per definitie en power cables in het bijzonder lopen de meningen sterk uiteen. Er zijn ook partijen op internet die aangeven dat power cables geen enkel verschil maken. De ervaring leert dat dit niet waar is. Vrijwel elke audiofiel of muziekliefhebber die met power cables bezig is, kan aangeven dat er verschillen waarneembaar zijn. Dat er controverse is over luidsprekerkabels en interlinks is begrijpelijk. Het resultaat dat met analoge kabels wordt bereikt is context-gevoelig. De eigenschappen van de aangesloten apparaten bepalen samen met de eigenschappen van de kabel het resultaat. Dat is steeds verschillend, dus je zult vrijwel nooit consensus vinden onder muziekliefhebbers en audiofielen over de exacte geluidstechnische eigenschappen van een kabel en de kwaliteit daarvan.
Vanwege de interactie kun je in principe geen verschillende kabels vergelijken in hetzelfde systeem. Wat wel kan is een kabel uitzoeken of bouwen die in een specifiek systeem een gewenst resultaat oplevert en/of een perfecte match vormt. Sommige fabrikanten zijn ook in staat om kabels te bouwen die relatief neutraal opereren, daardoor wat universeler toepasbaar zijn en redelijk vergelijkbare resultaten opleveren in verschillende systemen. Dat is een ander uitgangspunt dan kabels ontwerpen die in de 'wall of terror' (wand met luidsprekers met een schakelkastje) enorm de aandacht op zich vestigen. Het is niet lastig om een kabel te bouwen die het hoog of laag enorm accentueert en dus de minder ervaren consument direct aantrekt.
Betere kabels?
Het is ook vrijwel onmogelijk om 'betere' kabels te bouwen. Wat zou je dan moeten doen met architecturen en materialen om dat te realiseren? In de luisterruimtes zijn veel uitstekende kabels geweest, maar geen enkele kabel die echt extreem veel 'beter' is dan de rest. Diverse onderzoeken aan universiteiten tonen al decennialang aan dat er verschillen zijn tussen kabels, maar dat er geen enkele relatie is tussen de prijs en de geluidskwaliteit. Dat zegt ook iets over de mate waarin fabrikanten fundamentele verschillen kunnen maken tussen kabels met de bedoeling om een 'beter' geluid te krijgen. Dat power cables verschillen kunnen maken was voor ondergetekende bekend, maar de eyeopener was dat het mogelijk is om daar op een behoorlijke manier greep op te krijgen.
Onderzoek
Het onderzoek naar de factoren die een rol spelen in power cables is ook voortgekomen uit een al jaren bestaande frustratie. Als je praat met ontwerpers van digitale apparatuur, versterkers en luidsprekers, dan weten ze vrijwel exact hoe ze moeten ontwerpen om een bepaald resultaat te halen. Maar, het is kennelijk verdraaid lastig om iets zinvols te zeggen over kabels. Er zijn al decennialang discussies over kabels. In de bladen, binnen fora, tussen audiofielen en bij audio-verenigingen. Er zijn nog nooit algemeen geldende inzichten uit voortgekomen, althans niet binnen de hifi-wereld. Consumenten moeten zich vaak door een hinderlaag van pseudo wetenschap en marketingbabbels heenworstelen. Een bijkomende frustratie is dat als je een audiosysteem ontwerpt, er zeer goed te beredeneren is welke luidsprekers passen bij bepaalde versterkers, hoe digitale componenten het beste met elkaar werken, hoe je het hele systeem op een goede manier van netvoeding en grounding kunt voorzien en hoe de relatie tussen luidsprekers, akoestiek en plaatsing is. Kennis die verschillende dealers gewoon beheersen. Maar kabels lijken de onvoorspelbare factor te zijn in dit spel. Tijd om een poging te wagen daar enige greep op te krijgen.
Modelbouw
Na het verzamelen van allerlei gegevens, in de vorm van tientallen boeken en artikelen, vertaal je die in kleine zogenaamde kennis-items. Elk klein stukje kennis schrijf je dan op van die Post-Its. Dan neem je een vel papier van 2 bij 2 meter, dat bevestig je tegen de muur en dan krijgen al die Post-Its een plaats. Vervolgens ga je die herschikken. Kennis-items die op elkaar lijken bij elkaar, enzovoorts. Je zoekt in principe naar (clusters van) relaties. Ook komen er zaken uit voort die inconsequent lijken. Er ontstaat dan uiteindelijk een samenhangend en logisch model. Met die Post-Its doe je dat dus 'met de hand'. Maar, je kunt het ook door een computer laten doen.
Er zijn diverse AI (artificial intelligence) simulatieprogramma's. AI werkt in de basis door het vastleggen van heel veel gegevens over een bepaald vakgebied (in dit geval over power cables en het elektromagnetische kennisveld). De computer gaat dan vervolgens relaties zoeken binnen al die vastgelegde data en zet dat om in kennis (wetmatigheden). Als simpel voorbeeld: als je gegevens over het weer en het straatgedrag van mensen in zo'n AI-programma stopt, dan ontdekt de computer bijvoorbeeld dat als het regent er veel paraplu's op straat te vinden zijn. Dat laatste is dan een wetmatigheid. Het toegepaste AI-programma heeft zodoende wat wetmatigheden opgebouwd over power cables.
Aan zo'n AI-programma kun je dan vervolgens vragen gaan stellen. Bijvoorbeeld: wat moet je doen om een power cable te bouwen die ruimtelijk klinkt? Naast een AI-programma zoals IBM Watson, waar je een abonnement op kunt nemen, zijn er ook mogelijkheden met het Comsol Multiphysics platform. Daarvoor zijn elektromagnetische modulen en een omgeving voor structurele mechanica en acoustics beschikbaar.
Inzichten
Als je naar zo’n model kijkt, dan biedt dat een enorme hoeveelheid inzichten. Dingen die je soms niet zelf had kunnen verzinnen. Hoewel het toegepaste model nog allesbehalve compleet en perfect is, zijn er toch enkele verrassende inzichten uit ontstaan. Het model geeft een (voorlopig gedeeltelijk) antwoord op de vraag hoe je een zo optimaal mogelijke power cable kunt bouwen voor specifieke toepassingen. Het punt is namelijk dat er geen power cable bestaat die volledig voldoet aan alle EMC normen. Wat er wel bestaat zijn kabels die geschikt zijn voor heel specifieke toepassingen in de energietechniek, ruimtevaart en research. Als je probeert om een power cable te ontwerpen die geschikt is voor audio of video, dan komen daar op dit moment aspecten uit naar voren die je in veel mindere mate vindt op de hifi-markt voor power cables. Het lijkt erop of veel van de bestaande kabels geschikt zijn voor de werking in een storingengebied dat minder belangrijk is voor audiotoepassingen.
Complex EMI en RFI domein
De werking van de diverse modellen is niet heel verschillend van hoe de meeste fabrikanten tegenwoordig moderne luidsprekers met behulp van computermodellen ontwerpen. Het gemaakte model werkt momenteel alleen voor power cables. Eerder werden al modellen gemaakt voor interlinks en luidsprekerkabels. Maar, dat is iets eenvoudiger dan voor power cables. Een probleem met power cables is dat het achterliggende EMI/RFI- kennisdomein redelijk complex is. Wetenschappers die hierin thuis zijn geven vaak aan dat het vat krijgen op het hele domein van storingen in zekere zin een in-exacte wetenschap is. Het is namelijk zeer lastig om de exacte aard van een storingsbron te beschrijven. Ook al geeft het model dan goede principes aan om een kabel te bouwen, vertoont de in de praktijk gebouwde kabel afwijkingen van het theoretische model.
Het praktische resultaat is dan minder dan je op grond van de wiskundige modellen en berekeningen zou mogen verwachten, maar kan best al tot goede danwel betere resultaten leiden.
De praktijk
Op basis van de inzichten is uiteraard geprobeerd om een power cable te bouwen. Wat je dan tegenkomt is dat het model een constructie suggereert die niet even te bouwen is met wat onderdelen en een stukje draad uit de winkel. Even gechargeerd, maar je moet bij wijze van spreken het geleidende materiaal zelf gaan gieten. Het is dus allemaal handwerk en dat doet denken aan hoe een aantal zeer succesvolle Japanse power cables worden gebouwd. Kennelijk hebben ze daar ook wat diepere inzichten ontwikkeld. Hoewel het stoeien met die modellen en een stuk of wat 'huisvlijt-kabels' uitsluitend bedoeld was 'ter leering ende vermaeck', heeft het veel meer opgebracht dan aanvankelijk was ingeschat.
Referentie
Als je een nieuwe auto uit gaat zoeken, dan wil je wel eens weten hoe de beste auto ter wereld rijdt. Vergelijken is menselijk en je kunt dan bepalen in hoeverre het model dat je echt kunt kopen, afwijkt van dat ideaal. Het geldt ook voor de keuze van een huis, een relatie, een hifi-systeem, je nieuwe racefiets en een setje luidsprekers. Om iets te kunnen zeggen over ter review aangeboden power cables leek het ook zinvol om naar zo’n referentie te luisteren. Die laat horen wat zo’n beetje het maximale resultaat kan zijn van wat er met een power cable te bereiken is. De afgelopen twintig jaar zijn er honderden power cables beluisterd. Dus ook niet elke power cable in de wereld en ook niet in elke mogelijke combinatie van audio-componenten.
In de luisterruimtes slingeren dan ook sinds jaar en dag een aantal power cables rond die in verreweg de meeste gevallen tot zeer goede resultaten leiden. Zeer recent is daar een power cable aan toegevoegd die ook herhaalbaar zeer hoge ogen gooit. Een review moet nog komen. Omdat ondergetekende nog geen betere referentie heeft gevonden, dienen de bewuste kabels voorlopig als maatstaf. Dat is ook weer gevaarlijk. Je kunt geen apparatuur als referentie nemen. De echte referentie bestaat uit life-muziek. Wat opmerkelijk is bij power cables, is dat hetgeen een power cable doet, redelijk consistent is in veel verschillende systemen.
Inakustik
Tijd om al die ervaringen te vertalen naar producten van het Duitse Inakustik. Dit bedrijf heeft een enorme hoeveelheid kabels in het programma voor velerlei toepassingen. Zoals bij elke kabelfabrikant is er een focus op een aantal core-technieken. De een geeft aan dat de kleur van de buitenmantel invloed heeft op de geluidskwaliteit en de ander zet in op ethisch verantwoord gedolven goud. De gemiddelde consument zal zich daar geen zorgen over maken. Die luistert alleen. Maar, de praktijk moet overeenkomstig de theorie zijn. Die verhouding ligt nogal eens gespannen en voor kabels geldt, zoals eerder aangegeven, dat het lastig is om de theorie te vertalen in een praktische vorm. Hieronder volgen de core-technieken van Inakustik. Dat wil niet zeggen dat auteur dezes het daar volledig mee eens is of deze technieken altijd binnen de theorie kan plaatsen.
Technologie
Inakustik geeft aan dat er tijdens dynamische uithalen in de muziek piekstromen lopen in de power cables. Die veroorzaken sterke elektromagnetische velden. De daardoor ontstane storingen hebben een negatieve invloed op de klank. Dat klinkt aannemelijk. Het storingsniveau is afhankelijk van de stroomvariatie (di/dt) en de mutual conductance. Een kabel heeft weerstand, capaciteit en inductiviteit. Die verstoren de energiestroom van de wandcontactdoos naar de hifi-apparaten.
Inakustik is bekend van de Air technology. Je gebruikt dan lucht als diëlektricum. Dat idee wordt door veel kabelfabrikanten toegepast. Bijvoorbeeld door Tara Labs. De gedachte is dat er geen of minder (schadelijke) interactie is tussen de geleider en de isolator. Inakustik pakt binnen haar kabels zowel de capaciteit, induciviteit en weerstand aan. Capacitieve koppeling (niet radiated, behalve voor zeer kleine afstanden tussen de geleiders) is dat er een displacement current gaat stromen in een naastliggende geleider. In die geleider ontstaat dan noise/storing. Inductieve overdracht (radiated) van noise ontstaat door inductieve koppeling. Die is gebaseerd op elektromagnetische golven en vergelijkbaar met hoe een transformator werkt. Inakustik geeft aan dat ook de weerstand een factor is. Auteur dezes vraagt zich af in hoeverre de weerstand van invloed kan zijn op geluidsmatige aspecten van power cables.
Inakustik: oplossingen
Inakustik manipuleert met de drie genoemde eigenschappen van de kabel door een bepaalde constructie te kiezen. Een heel uitzonderlijke constructie die nog niet eerder is vertoond (voorzover bekend). De Inakustik AIR power cables zijn opgebouwd uit een groot aantal ronde schijfjes. Een aantal dunne draadjes loopt dan over de hele kabellengte door de gaatjes in deze schijfjes. Inakustik noemt dat een multicore opbouw. Er zit dan veel lucht (ruimte) tussen die geleiders en die draadjes hebben een grote(re) afstand tot elkaar.
Vanuit het model klopt het dat door een grotere afstand tussen de geleiders zowel de capacitieve als inductieve overdracht van storingen afnemen. Vervolgens geeft Inakustik aan dat er door die multi-core constructie overlapping plaatsvindt en dus compensatie voor de magnetische velden rondom elke individuele core.
De vraag van ondergetekende is op welke manier die compensatie dan precies werkt. Bedoelt Inakustik dat daarmee het probleem van die piekstromen opgelost is? Vanuit de theorie roept deze bewering wat vragen op. Om er even een slag naar te slaan: in een kabel heb je een behoorlijke koppeling van storingen door die stroompieken. Vervolgens verdeel je de stroompieken over meerdere draadjes. Elk draadje voert dan minder stroom, kan minder storing instralen en ligt ook op grotere afstand van de andere draadjes. Waarschijnlijk bedoelt Inakustik dit met 'compensatie'?
Weerstand
Met betrekking tot de weerstand geeft Inakustik aan dat door de verdeling in veel kleine draadjes het skineffect verminderd. Volgens het model ontstaat het skineffect in draden die AC voeren, waarbij de stroom aan de buitenkant van de geleider gaat lopen. Het resulteert in een iets grotere weerstand van de draad. Maar, bij lage frequenties (50Hz) is er nauwelijks sprake van het skin-effect. Dat effect wordt wel minder als de draad een kleinere diameter heeft. De draadjes die Inakustik gebruikt zijn inderdaad heel dun. Mogelijkerwijs neemt daardoor de door het skin-effect verhoogde weerstand weer af? De vraag is in hoeverre de draadweerstand invloed heeft op het geluid. Toch geeft het gemaakte computermodel hier wel suggesties.
Afscherming
Al die plastic ronde schotjes (clips) worden in de Inakustik kabels dan omhuld door een kunststof mantel (braid), In dit doorzichtige vlechtwerk bevindt zich een isolator van koperdraden, waardoor de kabel afgeschermd is. Maar, in principe dus niet voor laagfrequente elektromagnetische straling (in en uit). Koper werkt over het algemeen voor hogere frequenties.
De Inakustik power cables manipuleren met de afstand tussen een hoeveelheid dunnere draden waaruit de kabel is opgebouwd. De field theory geeft daarvoor een wiskundig model dat geldt voor specifieke constructie-omstandigheden. Denk even aan een stukje wiskunde van twee A4-tjes. Maar, op het moment dat de afstand tussen de draadjes groter wordt en er sprake is van meerdere draadjes, dan heeft dat consequenties voor dat model en kunnen de zaken best ingewikkeld worden en soms wordt het wiskundige model simpeler. Ook hangen allerlei complexe verschijnselen met elkaar samen. Ergo, de simpele en creatieve constructie die Inakustik toepast is theoretisch gezien best ingewikkeld, met allerlei uitzonderingen en consequenties.
Er zijn ook niet-lineaire relaties tussen de draaddikte en inductiviteit. Langere draden hebben een hogere inductie, dus vanuit die wetenschap zijn korte power cords 'beter'. Dikkere draadjes hebben ook een lagere inductiviteit, maar Inakustik bouwt met redelijk dunne draadjes. Interessant om eens over na te denken.
Inakustik power cords
De drie power cords zijn het topmodel AC4004AIR, de Reference AC-2404 AIR en de AC-1204 AIR. De 4004 en 1204 zijn recent toegevoegd aan de reference 2404. De optische verschillen tussen de kabels zijn een afnemende diameter en minder interne draadjes die door de schotten (Clips) gaan. Bij de 4004 zijn dat 16 draden bij een kabeldiameter van ongeveer 4cm. Zeker de 4004 is indrukwekkend om te zien.
Voor elke review wordt vanaf scratch een geschikt audiosysteem opgebouwd. Zo’n systeem moet enigszins in verhouding staan met het niveau van het te testen component. Een luidsprekerset van anderhalve ton ga je doorgaans niet beluisteren met een versterker en cd-speler van ieder 399 euro winkelprijs. Soms kan dat overigens tot verrassende resultaten leiden.
De Inakustik power cables zijn beluisterd in vier verschillende sets. Om te onderzoeken of de resultaten in verschillende settings vergelijkbaar zijn. Er zijn vier tracks ingezet. Waar je naar luistert tijdens een review maakt in principe niets uit. Maar, er is bewust gekozen voor muziek die iedereen kent en zeer waarschijnlijk in de kast heeft staan.
Ceedeetjes
Dave’s True Story was een Amerikaanse jazz formatie rondom zangeres Kelly Flint. Op een goed audiosysteem moet haar stem volledig vrij zijn van vervorming, es-jes en zal heel natuurlijk overkomen. Gitaar en bas klinken op de track Like a Rock met een enorme snelheid en dynamiek. Come back Liza van Harry Belafonte (Belafonte at Carnegie Hall laat een zeer fraaie en dimensionale stem horen. Aan het begin van deze track hoor je met een goede power cable heel in de verte en net waarneembaar het publiek. Bij de inzet van sommige power cables hoor je daar absoluut niets van. De sfeer in Carnegie Hall is heel herkenbaar en ruimtelijk. Op 88Basie Street staat Tuition Blues. Los van een knallende dynamiek, klinkt deze track enorm ruimtelijk en de stage reikt tot ver aan de buitenkant van de beide luidsprekers. Met een afstand tussen de luidsprekers van 4 meter, komt er, bij gebruik van de beste power cables, aan beide zijden zo'n drie meter bij.
Amsterdamse Grachten van Flairck (Alive) is een track met een enorme dimensionale ruimte, rijkdom aan klank, snelheid, detaillering en betrokkenheid. California Dreaming staat op Diana Krall’s Wall Flower. Na het intro spelen uit de linker luidspreker strijkers. De klank daarvan wordt erg beïnvloed door power cords.
Met verschillende cords klinken die strijkers homogeen, voller, tonaal zachter en ruimtelijk. Met sommige andere power cords harsh, uitgedund en met een pulserende intermodulatie vervorming bij de hogere frequenties. Ook bekkens zijn geschikt om de weergavekwaliteit te beoordelen. Een bekken heeft nooit een tonaal 'hard' geluid. Een bekken geeft een super gedetailleerde gouden 'shine' met een klankmatige zachtheid, energie en tonale veranderingen tijdens het uitsterven.
Ideaal geluid
De meeste eerder genoemde referentiekabels zetten een super holografisch beeld neer, met geluid dat nog 3 meter aan weerszijden van de luidsprekers klinkt. In feite een contrastrijk, super gedetailleerd, 3D en gefocusseerd beeld dat heel veel informatie geeft. Los daarvan is er bij die kabels een ultieme aantrekkingskracht die maakt dat je in de muziek wordt getrokken en wilt blijven luisteren. Het is heel lastig om aan te geven met welke eigenschappen van de kabel dat dan te maken heeft. Maar, het gebeurt gewoon en is kennelijk een resultaat dat zeer goed ontworpen power cords veroorzaken.
Luisteren
De Inakustik power cables beelden het geluid met een zekere compacte kracht af. De klank van de kabels is niet uitgesproken lush, soft en easy going, maar neutraal en wat energieker. Daarbij focusseren de kabels erg goed. Met deze kabels kun je bijvoorbeeld een systeem compenseren dat net te soft opereert en te weinig bite heeft. De stageweergave blijft binnen het gebied dat door de luidsprekers in het horizontale vlak wordt begrensd. Vanaf de AC 2404 nemen eigenschappen als ruimtelijkheid en detaillering toe. Het geluid wordt als totaal met de AC 2404 spannender om naar te luisteren in vergelijking met de AC 1204.
De strijkers op California Dreaming gaan met de AC 2404 soepeler klinken en de detaillering neemt op de track van Harry Belafonte toe. De AC 4004 zet de track van Flairck ruimtelijker, soepeler en met meer detail neer. Ook Harry Belafonte klinkt ruimtelijker en gedetailleerder met deze kabel. Dave’s True Story (Like a Rock) geeft met deze AC 4004 een mooier klinkende bas die beter in de ruimte staat. Vanwege het wat energieker karakter, kunnen deze kabels af en toe de s-jes op de stem licht accentueren, maar dat heeft ook een relatie met de klankmatige eigenschappen van de rest van het systeem.
Epiloog
Power cables hebben een eigen karakter, dat in elke set in mindere of iets meerdere mate herkenbaar is. Het eindresultaat zal een relatie hebben met de mate van netvervuiling, instraling en de gevoeligheid van apparatuur voor storingen. Met betrekking tot de Inakustik power cables is de ervaring dat de AC 2404 en AC 4004 het meest overtuigend presteren. Ze bieden een wat krachtiger en compacter focussering. Vanaf het goedkoopste tot het duurste model nemen ruimtelijkheid en detaillering toe in kwaliteit.
Het is duidelijk dat deze kabels ontwikkeld zijn vanuit kennis. Die kennis is op een niet-alledaagse manier toegepast, maar de creatieve en opvallende constructie vraagt enige voorzichtigheid in de omgang. Ze mogen niet in de knel komen en erop staan is uit den boze. Het advies is altijd om power cables zelf te beluisteren en dat geldt ook voor deze fraaie Inakustik exemplaren. Mogelijkerwijs vormen ze precies de optimale systeemmatch in uw configuratie. Het advies is hier zeker om te gaan luisteren.
Inakustik power cables
AC-4004 AIR SCHUCO – C15 1,5m: € 2800 (vanaf € 2400 voor 1,0m)
AC-2404 AIR SCHUCO – C15 1,5m: € 1760 vanaf € 1540 voor 1,0m)
AC-1204 AIR SCHUCO – C15 1,5m: € 650 (vanaf € 550 voor 1,0m)
Importeur: www.smart-audio.nl
