Toen ik ergens eind vorig jaar de nieuwe Elipson Heritage XLS 15 luidsprekers in een nieuwsbericht voorbij zag komen, was mijn interesse onmiddellijk gewekt. Hedendaagse technologie in een vintage jasje, van één van de oudste luidsprekerfabrikanten in Europa, met specificaties die het vermoeden wekten dat ze heel fijn zouden combineren met mijn PrimaLuna buizenversterker…jazeker wel! Toen ik onze hoofdredacteur het voorstel deed om ze te recenseren kreeg ik snel akkoord. Zo snel zelfs dat importeur AVtunes mijn enthousiasme een beetje moest temperen. Ze waren in de maak, maar door grote wereldwijde belangstelling nog heel even niet leverbaar. Toen het eenmaal zo ver was en ik een grotendeels ingespeeld paartje thuis afgeleverd kreeg, begon een interessante maar soms ook onverwacht veeleisende reis naar ‘ouderwets lekker muziek luisteren anno 2021’.
Laat je door het woordje ‘veeleisend’ in de introductie niet ontmoedigen om verder te lezen, lieve muziek- en hifi liefhebbers, het kwam uiteindelijk helemaal goed. Maar de weg ernaar toe (volgens filosofen sowieso het belangrijkste deel van een reis) is wel de moeite waard om even goed toe te lichten. Ik hou er niet van om vooruit te lopen op de conclusie, maar ik kan al wel verklappen dat ik uiteindelijk echt goede vrienden werd met deze luidsprekers, maar dat het geen allemansvrienden zijn.
Elipson als bedrijf
Elipson is de oudste luidsprekerfabrikant van Frankrijk. Het bedrijf werd in 1938 opgericht door Joseph Léon, maar aanvankelijk werden er, onder de merknaam Multimoteurs, compacte elektromotoren gemaakt, onder andere voor gebruik in treinen. In 1940 begon Léon met het onderzoek maar wat zijn eerste luidspreker zou worden; een uit gips vervaardigde bol met een elliptische reflector, die het naar boven afgestraalde geluid van een breedband-luidspreker richting de luisteraar moest sturen. Later zou dit ontwerp de naam AS50 krijgen.
Het duurde nog tot 1951 voor dit bijzonder vormgegeven model luidspreker de naamgever van het nieuwe bedrijf zou worden: Elipson. En sindsdien bleef het bedrijf voorop lopen in fundamenteel onderzoek naar betere weergave, wat vele merkwaardig vormgegeven maar zeer goed klinkende ‘form follows function’ luidsprekers opleverde. Dat de luidsprekers van Elipson in veel Franse opnamestudio’s terechtkwamen, en in de hifi-installaties van zeer kritisch luisterende muzikanten, mag toch wel worden beschouwd als bewijs voor hun goede klankmatige eigenschappen.
Vintage is Hip
We zien in de hifi de laatste jaren een duidelijke hang naar retro-design. Of dat komt omdat een ouder wordende generatie hifi-consumenten nog steeds de belangrijkste doelgroep is óf juist omdat veel jonge muziekliefhebbers oog blijken te hebben voor een mooier en misschien net wat minder functioneel design weet ik niet, maar we zien steeds meer vintage-design en zelfs oude hifi merken – al dan niet onder origineel management – op de markt verschijnen. Kijk bijvoorbeeld naar de nieuwe apparatuur van het van oorsprong Engelse merk Leak, de terugkeer van de platenspelervormige platenspeler (een kwinkslag die ik me veroorloof ten opzichte van de verchroomde ‘booreilanden’ en de uit acryl opgetrokken designspelers uit de afgelopen decennia) bij merken als Thorens, Pro-Ject en Perpetuum Ebner, en retro-luidsprekers van Wharfedale, KLH en vooral JBL.
De L100, het ultieme retro-model van dat beroemde Amerikaanse merk, dat rechtstreeks is geïnspireerd op hun legendarische 4312 monitor uit de jaren 70, zou je op zijn beurt weer als inspiratie voor Elipson kunnen zien om de hier geteste Heritage XLS 15 op de markt brengen.
Vreemd genoeg vind je in de online beschikbare ‘Elipson-Bijbel’ slechts één model dat een beetje lijkt op de Heritage XLS 15 en dat is de Elipson Studio 705 monitor, hoewel die in tegenstelling tot de JBL 4312 de zeer prominente witte woofer mist die het uiterlijk van de Heritage XLS 15 domineert. Hoe het ook zij, de Elipson Heritage XLS 15 past perfect in de actuele vintage-trend, en ik moet toegeven dat ik als ‘oudere jongere’ doorgaans als een blok val voor dit soort design. Zo ook dus voor de XLS 15.
De Elipson Heritage XLS 15 nader bekeken
Het eerste dat opvalt aan de Elipson Heritage XLS 15 is de vormfactor van de behuizing. Niet van dat moderne ‘onzichtbare’ design waarbij de kast zo smal mogelijk moet zijn om toch vooral niet op te vallen in de woonkamer (en natuurlijk om de afstraling te optimaliseren, waarover later meer), waardoor voor de nodige kubieke centimeters de diepte moet worden opgezocht. Neen mijne heren, de Heritage XLS 15 is ouderwetsch breder dan diep, en ook niet zo heel erg hoog, waardoor een wat gedrongen uiterlijk ontstaat. Ik vind het mooi en mijn betere helft tot mijn verrassing óók, mits de frontjes erop blijven want die ‘witte fruitschalen’ vond ze drie keer niks.
De genoemde frontjes worden op hun plaats gehouden door middel van in de baffle verstopte magneetjes en ze zijn snel en trefzeker te verwijderen en terug te plaatsen. Het gebruikte luidsprekerdoek is relatief dik en daardoor niet 100 procent akoestisch transparant, ik raad dus aan om voor serieuze luistersessies de frontjes tijdelijk te verwijderen.
Aan de achterzijde – die overigens gesloten is, de basreflexpijp komt uit aan de voorzijde – vind je één paar luidsprekerterminals. Deze zijn voor de verandering eens niet verguld en onder een kleine achterwaartse hoek rechtop geplaatst. Ze kunnen overweg met banaanstekkers en spades.
In het frontpaneel vind je zoals gezegd de basreflexpijp, die een forse diameter heeft, waardoor hij niet alleen voor de ondersteuning van de lage tonen dienst doet, maar ook voor het verlagen van de akoestische impedantie. Daardoor krijgt het systeem een hoger rendement. Onderin de kast bevindt zich de verzonken gemonteerde woofer van wit cellulose (in gewonemensentaal heet dat papier). Dit materiaal is licht en stijf en is volgens sommigen het beste materiaal voor grote woofers. En groot is hij. De diameter is 30 centimeter en hij heeft een krachtige magneet en een brede rolrand.
Hoewel de fabrikant specificeert dat de luidspreker in het laag een frequentiebereik heeft van 40 Hertz binnen 3dB – wat niet spectaculair lijkt bij een woofer van deze afmeting – kan er dus wel veel druk in het laag worden opgebouwd. De andere units in dit driewegsysteem zijn een dome-middentoner van 55 millimeter (vanaf 700 Hz), die is gemaakt van met latex gecoat textiel, en een ‘silk dome’ tweeter van 22 millimeter, die is afgeleid van de tweeter in het topmodel van de Prestige Facet serie en vanaf 5000 Hz doorloopt tot 25 kHz. Deze units zijn op de baffle gemonteerd. De opgegeven belastbaarheid van de Heritage XLS 15 is 200 Watt, het aanbevolen versterkervermogen 50-200 Watt en de nominale impedantie bedraagt 6 Ohm.
Bijzonder is dat het midden en het hoog door middel van robuuste draai-klikknoppen beide nog plus of min één dB luider of zachter kunnen worden gemaakt. Dat is een zeer handige functie waarmee je de luidsprekers een beetje kunt aanpassen aan de akoestische omstandigheden in de luisterruimte, of aan je persoonlijke smaak. Dat mag van mij wel bij meer luidsprekers gebruikt worden als ik eerlijk ben. De middentoner en tweeter zijn ‘off-center’ geplaatst. Dat is een bewuste keuze, omdat de hoorbare – negatieve – invloed van diffractie van midden- en hoge tonen vanaf de randen van de kasten ermee wordt verminderd. Helaas heeft Elipson er niet voor gekozen om dit gespiegeld te doen, bij beide luidsprekers zitten de middentoner en tweeter van voren bekeken rechts van het midden. Wanneer ze wél gespiegeld zijn kun je nog experimenteren met ‘tweeters buiten’ of 'tweeters binnen’, wat in sommige ruimtes ook nog een gunstig effect op de afstraling kan hebben.
De luidsprekers dienen volgens de fabrikant direct op de grond te worden geplaatst, en worden daartoe geleverd met een wigvormig voetje waardoor de kasten 7 graden achterover hellen, zoals bijvoorbeeld ook bij de Klipsch Heresy het geval is. Deze voetjes moet je zelf monteren en daarvoor dient eerst een vlakke voetplaat te worden verwijderd. Deze vlakke voetplaat zit er niet voor niets onder, hij kan eventueel worden gebruikt om de luidsprekers op een lage plank te plaatsen, maar als je de optionele 19 centimeter hoge metalen Vintage Stands van de Franse collegae van Norstone erbij bestelt, die de luidspreker óók netjes 7 graden achterover laten hellen, is het handiger om ze er helemaal vanaf te halen. Die stands had ik er in eerste instantie ook bij gevraagd, maar zoals uit de luisteravonturen zou blijken is het een optie waar verstandig mee moet worden omgesprongen.
Het Luisteravontuur met de Elipson Heritage XLS 15
De luisterset bestond in eerste instantie uit mijn PrimaLuna EVO 400i buizenversterker, AURALiC ALTAIR G1 streamer, Thorens TD125 mk1 platenspeler met Jelco arm en Holistic Audio HA-103C element aan een AudioCreative Phonodude buizen phonotrap. Netwerkdiensten werden verricht door een English Electric 8Switch met iFi iPower voeding. Allen geplaatst op en in een Creaktiv Trend 3-3 meubel met gedempte staanders, en alle bekabeling – analoog, digitaal én stroom – was van AudioQuest. De Heritage XLS 15 luidsprekers stonden licht ingedraaid op de Norstone Vintage voetjes op ongeveer 30 centimeter van de achterwand.
De eerste muzikale tonen die door mijn luisterkamer klonken waren – ondanks dat ik me erop had ingesteld – een verrassing. Op mijn vaste luisterplek was het geluid nogal ‘warm’, of ik nu de 4 Ohm of 8 Ohm aftakking op mijn versterker gebruikte, en ondanks dat ik een gezonde dosis dynamiek hoorde was de bult in het lage midden te groot. Er is best te wennen aan een afwijkende tonale afstemming, daar moet ik in principe bij elke luidspreker-review doorheen, maar dit was wel wat veel. Dus ging ik eerst eens wat experimenteren met de toonregeling op de luidsprekers. Zowel mid als hoog kregen er 1dB bij, en hoewel dat in theorie relatief weinig is deed het in de praktijk best veel. Het hoog had duidelijk meer definitie en de balans was daardoor iets beter, maar nu vond ik het midden een tikje te prominent, waardoor stemmen wat nasaal klonken. Met de schakelaar van het mid op -1dB en die van de tweeter op +1 was de afstemming meer naar mijn smaak, hoewel ik het laag en lage mid in verhouding nog steeds wat wollig vond. Andere buizen in de PrimaLuna dan. De dubbeltriodes in de gain-sectie werden vervangen door een paartje Tesla ECC802S, die in mijn vaste set een ongelooflijk gedetailleerd en ruimtelijk beeld geven maar wat slank klinken in het laag. De warmte ‘onderin’ bleef echter.
Andere vermogensbuizen dan, de door PrimaLuna geselecteerde Chinese KT88’s gingen er uit en een octetje Russische 6P3S-E’s (een 6L6 variant) werd ingeprikt. Dit bracht wat meer rust in het lage mid, maar nu ten koste van de dynamiek en levendigheid hoger in het spectrum. Niet wat ik had gehoopt en verwacht, en goede raad was duur. Vooral omdat ik door de wat uitdagende tonale afstemming heen duidelijk een paar interessante kwaliteiten hoorde. Muziek klonk op een bepaalde manier wél heel erg ‘lekker’. De timing was strak en meeslepend en de ruimtelijkheid was, voor een luidspreker met zo’n breed front, verrassend groot en nauwkeurig qua plaatsing. Bovendien bleef dat beeld op laag volume goed overeind, wat in lijn is met het karakter dat ik van andere luidsprekers met een hoger rendement ken. Elipson is en blijft natuurlijk een zéér ervaren luidsprekerbouwer, dus de oorzaak van het moeizame deel van de ervaring zou best wel eens bij mijn eigen set kunnen liggen.
Nu was me al opgevallen dat de tonale balans veel beter werd wanneer ik opstond, en nóg beter wanneer ik wat verder van de luidsprekers af ging staan. Dat leidde tot de verlichte gedachte dat de hoek van 7 graden waaronder de luidsprekers op de Norstone stands stonden het midden en hoog als een penalty van Clarence Seedorf over mij heen schoten wanneer ik op de bank zat. Omdat de importeur zo vriendelijk was geweest om de nogal forse dozen – inclusief de verwijderde voetplaten – mee terug te nemen zodat ze bij mij tijdens de recensieperiode niet in de weg zouden staan moest ik een list verzinnen. Ik plaatste aan de achterkant twee houten kegeltjes van ebbenhout tussen de luidsprekers en de Norstone standjes, waardoor de afstraling min of meer recht naar voren werd gericht. Tevens plaatste ik de luidsprekers zo’n 20 centimeter verder naar voren, waardoor de afstand tot de achterwand minder akoestische versterking van het laag en lage mid veroorzaakte. Dat bleken twee gouden grepen te zijn. Het geluid was nog steeds ‘vintage warm’, wat me op de gedachte bracht dat een mid-field opstelling zoals in mijn luisterkamer – met een luisterafstand van minder dan 3 meter tot de luidsprekers – wellicht niet ideaal is voor een grote luidspreker als de Heritage XLS 15. Maar de balans kwam nu veel dichter in de buurt van het zweempje kleur dat ik lekker vind en de regelaar voor het mid kon weer op 0. Ze zullen het in een grotere ruimte qua tonale afstemming echter nog beter doen, daar ben ik van overtuigd. Dit is een luidspreker die een flinke huiskamer moeiteloos zal vullen met muziek.
De volgende verrassing diende zich aan toen ik mijn PrimaLuna EVO 400i tijdelijk aan de kant moest zetten om naar een nieuwe versterker te luisteren, waarover ik nu helaas nog niets mag vertellen. Laat ik volstaan met de mededeling dat de Elipson Heritage XLS 15 het bij mij, ondanks zijn relatief hoge rendement van 92dB bij 2,83V/1m, aan een stevige solid state eindtrap aanzienlijk beter deed dan aan een volledige buizenversterker. De tonale balans werd neutraler en de kracht en snelheid in het laag namen fors toe, terwijl de ruimtelijkheid en de speelvreugde die ik eerder al had opgemerkt volledig overeind bleven. Uiterst dynamisch klassiek werk, zoals de Symphony No. 4 (“Los Angeles”) van Arvo Pärt in de ECM New Series, werd met veel bravoure weergegeven. De ‘live erbij zijn’ ervaring die deze opname in zich heeft kwam goed uit de verf. Ook akoestische jazz (het wonderschone album Bluebeard van het Yuri Honing Acoustic Quartet, met een absolute glansrol voor drummer Joost Lijbaart) en pure elektronica (het weerbarstige maar waanzinnig goed opgenomen album Unieqav van Alva Noto) waren heerlijk om naar te luisteren, maar waar deze luidsprekers geheel in lijn met hun vintage design pas echt goed in waren was vette 70’s rock en prog. Ik vind het altijd leuk om bands uit hetzelfde land als het te recenseren object te kiezen, dus mocht Ange (het Franse antwoord op Genesis) met hun album Au-Delà du Délire uit 1974 het spits afbijten. Voor een uitermate ‘kloppend’ resultaat. Waarna de extreem spannende maar ingewikkelde Zeuhl van Magma (op hun eveneens uit 1974 daterende album Kohntarkosz) het doelsaldo nog wat verder ophoogde. De muziek werd met een prettige ‘flow’ weergegeven, met genoeg dynamiek en detail voor een meeslepende ervaring, maar ook voldoende rust om lekker lang te kunnen luisteren.
De laatste aanpassingen die ik nog deed gaven uiteindelijk het allerbeste resultaat: het direct op de grond plaatsen van de luidsprekers – na het monteren van de eigen wigvormige voetjes die de luidsprekers achterover laten hellen – en het dichtstoppen van de basreflexpoort met de daarvoor meegeleverde opencellige schuimproppen. Vaak leveren dat soort proppen een te grote beperking van de levendigheid van een luidspreker op, maar in dit geval brachten ze de weergave juist prachtig in balans qua klankkleur, snelheid en dynamiek en ruimtelijkheid. Maar dit dient elke eigenaar echt zélf uit te proberen in de eigen luisterruimte.
De Vintage Stands van Norstone zijn mooi gemaakt en met de luidsprekers erop ziet het geheel er prachtig uit, maar ik zou ze alleen toepassen in een luistersituatie met een zeer ruime afstand tot de luidsprekers of een ongebruikelijk hoge zitpositie. In de meeste luisterruimtes zal de door Elipson bedoelde opstelling op de grond uiteindelijk gewoon de beste zijn, wat mij enigszins nederig deed concluderen dat de ingenieurs van het merk tóch niet op hun kop gevallen zijn…
Conclusie
En nu we het dan toch over conclusies hebben; het is tijd geworden om er een punt aan te draaien. Het was me het luisteravontuur wel, en de score die ik straks ga toekennen is gebaseerd op de definitieve luistersessies en een duidelijke omschrijving van de doelgroep. Maar laat ik eerst even proberen de onderweg opgedane kennis in een allesomvattend advies samen te vatten. Het gaat tenslotte over het geven van bruikbare informatie voor de geïnteresseerde lezer, en niet om het flatteren van de resultaten. De Elipson Heritage XLS 15 is een fraai gebouwde luidspreker met een geslaagde vintage-look, die niet ieders vriend zal zijn. Als je puur speelplezier en een betrokken weergave belangrijker vindt dan absolute neutraliteit, geen al te kleine luisterruimte hebt en het niet erg vindt om te experimenteren met de plaatsing en de gebruikte versterker, dan kun je er een paar buitengewoon plezierige muziekvrienden aan hebben. Dat zijn nogal wat voorwaarden, maar het is wat het is. De Elipson Heritage XLS 15 is een geweldige luidspreker voor een relatief kleine doelgroep, en op basis daarvan gun ik ze dus alsnog vier van de vijf haalbare sterren als score. Maar met het dringende advies om de aandachtspunten bij de plussen en minnen goed ter harte te nemen.
Elipson Heritage XLS 15
€ 2.200 per set | www.avtunes.nl
Beoordeling: 4 / 5
