Of ik trek had om de Kharma Elegance DB7 Signature-1.1 luidsprekers te beluisteren voor een recensie? Zo’n vraag krijg je niet vaak als hifi-recensent. De wereldwijd geroemde luidsprekerbouwer uit Breda had deze uitnodiging bij HiFi.nl neergelegd omdat ze een aantal nieuwe optionele kleuren hebben toegevoegd aan hun Elegance-lijn, waar het model DB7 deel van uitmaakt. | This review in English, click here
Nu is ‘een nieuwe kleur’ niet echt een aanleiding om een bestaand product te recenseren, maar een bruikbare verantwoording was snel gevonden: de Signature uitvoering van de DB7 (inmiddels dus in versie 1.1) was er namelijk nog niet toen ik 11 jaar geleden te gast was in Breda. Toen beluisterde ik de nét geïntroduceerde DB7 luidspreker. In mijn gloedvolle review bestempelde ik ze tot ‘de nieuwe norm’, maar met de komst van de Signature uitvoering is die kwalificatie hoogstwaarschijnlijk aan een herziening toe.
Een Niet Zo Beknopte (en ook niet geheel onpersoonlijke) Geschiedenis
Als je Kharma zegt, dan zeg je ook Charles van Oosterum. Hij richtte in 1982 OLS op (Oosterum Luidspreker Systems) om luidsprekers voor de zelfbouw aan de man te brengen. Maar voor Charles, die als kind al luidsprekers uit radio’s haalde en ze met veel succes in andere behuizingen zette, was het aanbieden van bestaande zelfbouw-ontwerpen niet genoeg. OLS moest eigen luidsprekers hebben, en zo ontstonden eerst de Emotion en de Lotus serie, en vrij snel daarna de Divine serie en tenslotte de Ceramique serie. In die Ceramique serie paste hij - de naam zegt het al - als eerste ter wereld de bijzondere keramische drivers van het Duitse merk Thiel (nu Accuton) toe in een zelfbouw-ontwerp.
Ondergetekende was toen trouwens al klant bij OLS, maar ik had me budgettair moeten beperken tot een ontwerp op basis van destijds nog los verkrijgbare KEF units. Mijn luidsprekers waren de reusachtige PL301’en - die tot op de dag van vandaag bij een goede vriend muziek staan te maken.
Maar ik had mijn oren natuurlijk niet in mijn zak zitten. Steeds als ik in Breda op bezoek was glipte ik ook ‘even’ de luisterruimte in waar de Ceramique’s stonden opgesteld. Eens, zo nam ik mezelf iedere keer weer voor, zou ik daar een set van bezitten. Uiteindelijk slaagde ik erin om de benodigde fondsen bij elkaar te vergaren, en de uit een modulaire behuizing van drie kasten per kant bestaande set Ceramique’s te kopen. Nachtblauw liet ik ze spuiten, met de filters buiten de luidsprekerbehuizing aan de muur (voor ‘modificatiedoeleinden’).
OLS en Kharma
Daar houdt voor mij de geschiedenis op, want ik speel nog steeds met die luidsprekers, maar voor OLS begon het toen eigenlijk pas. Want de Ceramique serie bleek zó goed te zijn dat Charles besloot om het met zijn business over en andere boeg te gooien. Terwijl hij met OLS vooral de Nederlandse zelfbouw-markt bleef bedienen richtte hij in 1993 Kharma op, waarmee hij de internationale markt ging bedienen. En niet meer met bouwpakketten, maar met kant-en-klare luidsprekers van zeer hoge kwaliteit. De legende was geboren.
De naam Kharma is afgeleid van ‘Karma’, de Oosterse mystieke filosofie die inhoudt dat alle inspanning en energie die je ergens in investeert ook weer bij je terug zal komen. Dat is nog steeds het voornaamste uitgangspunt bij alle ontwerpen van Charles’ hand, en dat zijn er inmiddels een respectabel aantal. Naast de Elegance lijn worden op dit moment de Exquisite serie en de Enigma Veyron serie gemaakt. Nog steeds helemaal met de hand, en nog steeds allemaal in Breda. Zijn vooruitstrevende ontwerpfilosofie en zijn gedrevenheid en doorzettingsvermogen hebben hem bepaald geen windeieren gelegd. De naam Kharma wordt inmiddels overal ter wereld met veel respect uitgesproken, en zijn ontwerpen winnen de ene na de andere award. Niet gek voor een van oorsprong oer-Brabants bedrijf.
Elegance DB7-1.1 Signature - Techniek
De type-aanduiding DB7 betekent ‘Double Bass, 7 inch’. Het is een tweeweg systeem met een dubbele bas-driver in een schitterend afgewerkte, licht achterover hellende, gepoorte behuizing. De ‘gewone’ DB7 behoorde destijds tot de eerste serie Kharma luidsprekers die geen keramische drivers van Accuton meer gebruikte. Charles vond dat hij het maximale uit die drivers had weten te halen, maar dat er méér potentie in zijn ontwerpen zat. Daartoe ontwikkelde hij zélf een nieuwe driver, de revolutionaire Kharma Composite Driver (KCD) met een gepatenteerde superlichte conus van carbonvezels en hars, die een middels ‘Finite Element’ analyse geoptimaliseerde vorm heeft. De tweeter in de Elegance serie is voorzien van een 1-inch dome van beryllium, een zeer licht en stijf metaal dat niet vervormt binnen het waarneembare geluidsspectrum. De resultaten daarvan waren verbluffend. De DB7 speelde de kort daarvoor door mij gerecenseerde Kharma Ceramique CRM-3.2E weliswaar niet ‘volledig zoek’ (zoals in kringen van audiofielen een graag gebezigde term is) maar presteerde wel degelijk op alle vlakken beter.
Goed, dat wat de DB7 betreft, maar wát houdt de Signature upgrade dan precies in? Die bestaat uit een viertal stappen. Om te beginnen wordt de Kharma Composite Driver vervangen door een Kharma Omega-7 driver. Deze heeft een betere conus die is samengesteld uit Ultra High Modulus carbonvezels en een unieke hars, met een eveneens door ‘Finite Element’ analyse geoptimaliseerde vorm. Daardoor is hij lichter en stijver, en de minimale vervorming die resteert komt daardoor nóg verder buiten het hoorbare spectrum te liggen. Naast de Omega-7 driver bestaat de Signature-behandeling uit de toepassing van betere inwendige akoestische absorptie, betere en dikkere bekabeling tussen de wisselfilters en de drivers, en als laatste zijn het wisselfilter en de baspijp, die op het achterpaneel van de luidspreker zijn gemonteerd, voorzien van een geavanceerd dempingsmateriaal dat mechanische resonanties vrijwel volledig elimineert.
Luisteren naar de Kharma Elegance DB7-1.1 Signature
De luidsprekers stonden opgesteld in de centrale luisterruimte van Kharma. Een sfeervol ingerichte kamer van naar schatting ongeveer 40 vierkante meter, die zowel onopvallend als duidelijk zichtbaar is voorzien van akoestische aanpassingen die de kamer-akoestiek zoveel mogelijk uit het geluidsbeeld laten verdwijnen. Ik ken deze ruimte al jaren, en hij ‘voelt’ uitermate natuurlijk aan. De luidsprekers waren in sublieme hoogglans ‘Gunsmoke Grey’ lak gespoten. Een zeer fraaie uitbreiding van het optionele kleurenpalet, naast het hoogglans zwart en aubergine waarin de Elegance modellen vanaf het begin leverbaar zijn. In overleg en tegen een meerprijs zijn trouwens álle kleuren mogelijk; metallic, hoogglans of mat of alles er tussenin.
Het audiosysteem waar ik mee ging luisteren heeft sinds de vorige review een flinke verandering ondergaan. Een dCS Bartok streamer diende als bron, aan de Exquisite P1000 voorversterker, die een prototype van een nieuwe Enigma Veyron eindversterker aanstuurde. De interconnects waren van Kharma Signature niveau, de luidsprekerkabels en powercords kwamen uit de topklasse Enigma Veyron serie. Ik ben trouwens de eerste om toe te geven dat mijn geheugen voor klank weliswaar redelijk getraind is, maar dat ik me de fijnere nuances van een review van 11 jaar geleden onmogelijk kan herinneren. Daarom had ik voor de luistersessie van de Elegance DB7-1.1 Signature behalve mijn luisternotities en de uiteindelijke review van toen ook een aantal tracks meegenomen die ik destijds draaide.
Om het gehoor een beetje op te warmen beluisterde ik eerst die tracks. En hoewel ik me realiseerde dat de vergelijking vanwege het eveneens vernieuwde audiosysteem sowieso mank ging, vond ik de verschillen - me baserend op mijn aantekeningen van toen - opmerkelijk. De weergave had een transparantie en een soepelheid die ik zelden heb gehoord, óók destijds niet. Het laag was zeer diep en uiterst gedetailleerd, de weergave van stemmen was ongelooflijk expressief en kleurrijk, en het hoog was werkelijk subliem en zijdezacht. Maar het was vooral het ruimtelijk beeld waar ik - bijna - van uit mijn stoel viel. Dat bleek ook bij de eerste track van de werkelijke luistersessie. Bill Frisell heeft op zijn live-album East/West een zeer spannende uitvoering staan van Heard It Through The Grapevine. De textuur van het snarenspel was fantastisch, ik kon elke aanraking van de instrumenten horen, tot in de kleinste details, in een zéér weids en transparant ruimtelijk beeld. Het laag was putdiep en volledig in balans, iets dat je niet zo snel verwacht uit een luidspreker van deze afmeting.
Dat werd ook duidelijk toen ik de track Alma Venis draaide, van het album Distare Sonanti van Giovanni di Domenico, Arve Henriksen en Tatsuhisa Yamamoto. Deze geïmproviseerde avantgardistische jazzmuziek vertelt een uiterst boeiend verhaal waarin ik als luisteraar onweerstaanbaar werd meegesleept. De spanningsopbouw in deze track is fors, en het grote, gelaagde en zelfs bijna driedimensionale beeld werd met speels gemak bijna tastbaar in de luisterruimte neergezet. De wat oudere maar natuurlijk klinkende opnametechniek van Sweet and Pungent, een track op de mooie MoFi verdoeking van het album Blues In Space van Duke Ellington, gaf de muziek een prachtige flow en de trombone-solo van Booty Wood had een gloedvolle en verbluffend natuurlijke klank. Ik zou bijna zeggen ‘voor een opname uit 1960’ maar het maakt op dit weergaveniveau kennelijk niet zoveel uit.
Detaillering
De Elegance DB7-1.1 Signature is zeer transparant maar absoluut niet meedogenloos. Waar ik bij high-end luidsprekers wel eens tegenaan loop is dat ik ze té eerlijk vind, en misschien zelfs een beetje streng. Dan klinken ze fantastisch met audiofiele opnames, die speciaal voor topklasse audiosystemen zijn gemaakt, maar met ‘gewone muziek’ blijft er soms maar weinig over van de beleving. Ik maak daarom steeds vaker het onderscheid tussen detaillering en transparantie. Detaillering kun je als fabrikant ‘maken’, door bijvoorbeeld je tonale afstemming een beetje naar het hoog te laten leunen, maar dat vind ik na verloop van tijd vaak vermoeiend. Transparantie is véél moeilijker. Het is een eigenschap die ontstaat uit het samenspel van een bovengemiddelde beheersing - of zelfs eigen ontwikkeling - van de toegepaste techniek, uitvoerig meten én wéten wat je product dóét, het gebruik van uitsluitend de allerbeste componenten en grondstoffen én een hoogontwikkeld oor voor natuurlijke klanken. You can’t fake that.
Als de weergave zo transparant is als die van de DB7-1.1 Signature hoor je details die op andere systemen soms niet goed uit de verf komen. De track Nobody Here van Tunng, van hun album Songs You Make At Night, begint met het geluid van een regenbui. Op een gedetailleerd systeem kun je alle druppels individueel horen, maar op dit transparante systeem ‘zag’ ik ook nog eens het verschil tussen grote en kleine druppels. Ook hoorde ik heel duidelijk een breed scala aan ‘natte’ en ‘droge’ geluiden in de mix. Waarmee ik de hoeveelheid galm bedoel. Elk element in deze bizarre mix had een andere ruimtelijke manifestatie. Dat is een wat ongebruikelijke artistieke keuze die het echter wél een uitermate intrigerend geheel maakte. De knotsgekke break rond 3 minuut 10, die me als luisteraar zowat omver kegelde, was extreem weids en geluiden wervelden speels óm me heen. Hier is flink getoverd in de studio en dat leverde een heerlijk vervreemdend effect op. Ook nu weer stond het geluidsbeeld helemaal los van de luidsprekers, het was breed en gelaagd en er zat onvermoed diep laag in dat ergens vanuit de verre achtergrond naar voren gerommeld kwam, diep en sonoor.
Twee tracks van de vele die ik beluisterde wil ik nog uitlichten vóór ik conclusies ga trekken. De eerste is van de Franse groep Man. Op hun album Helping Hand spelen deze psychonauten heerlijke avantgardistische aarzelpop met een zweem van improvisatie. De nadruk in de gekozen track Strange Feeling lag vooral op sfeer, en die wisten ze heel mooi op te bouwen met een metersdiep in het beeld verstopt accordeonnetje. Ook hier werd weer een ijzersterke illusie van ruimte neergezet, en de zeer diepe ritmische baspuls die na ongeveer 3 minuten vanuit het niets onder de muziek verschijnt had kracht en gewicht, maar drukte niet op een hinderlijke manier op de trommelvliezen. Wederom uiterst transparant dus. Het heerlijke aan dit soort weergave is dat je álle onderdelen van de mix feilloos kunt horen én volgen, maar dat het altijd als een geheel blijft klinken. Kleine details bleven perfect hoorbaar en brachten bijna tastbare markeringen aan in de wolk van geluid die de luidsprekers in de ruimte projecteerden.
En nog meer detaillering
Eén van de extreemste opnames om dat verschijnsel te ondergaan is denk ik Mont Baron van Keith Freund, op zijn bijzondere album Constant Comments. Die track begint met het geluid van buitenspelende kinderen. Met de ogen gesloten was het geluid rondom mij, zelfs áchter mij, alsof ik deel uitmaakte van het tafereel. Op een gegeven moment komt er van rechtsvoor een auto aangereden die claxonneert, en dat was hier zó levensecht dat ik de neiging had om mijn voeten terug te trekken zodat hij niet over mijn tenen zou rijden. Dit hele album zit trouwens vol met ‘environmental’ geluiden, die het een avontuurlijke, bijna filmische luister-ervaring maken. Freund is een meester in het mixen van muziek met dit soort herkenbare geluiden, zoals de bijna om je enkels spoelende branding in Deep Shit Sunburn, de levendige zwembadscene achter Eye Colorism, de dierentuingeluiden - en iets verderop in het nummer een kort keukentafelgesprek tussen een man en een vrouw - in The Ortzi, of de op een autodak roffelende regendruppels in For Broke/Everything Is Real. Het klonk bijna als een hoorspel, echt méér dan alleen muziek, waardoor voortdurend een onweerstaanbare nieuwsgierigheid ontstond naar waar het album me nog meer mee zou verrassen.
De Kharma luidsprekers lijken te zijn gemaakt voor dit soort ‘surround zonder surround’ weergave. De weidsheid van de geluidsprojectie was echt verbluffend, zónder dat er een gat in het midden van het beeld ontstond. Een ander - zeer zeldzaam - verschijnsel dat ik tot mijn vreugde weer eens kon ondergaan was dat dit audiosysteem de tijd leek te vertragen. Omdat ik zo diep de weergave in werd getrokken verdween het hier en nu naar de achtergrond en leek de muziek veel langer te duren dan in werkelijkheid. Een track van 8 minuten duurde in het parallelle universum van de muziek een stuk langer. Dat ‘teletijdmachine’-gevoel is waar het voor mij het meest om draait bij muziekweergave. En deze sublieme set met de Elegance DB7-1.1 Signature weergevers stond dat geen haarbreed in de weg.
De Slotsom
De Kharma Elegance DB7-1.1 Signature is niet goedkoop. Maar het is wél een fantástische luidspreker. Hun enorme coherentie in fase en timing staat garant voor een verbluffend groot en stabiel ruimtelijk beeld met daarin de bijna tastbare elementen van de mix, op een niveau van tonale realiteit dat je alleen tegenkomt bij een selecte groep high end fabrikanten die over werkelijk elk detail hebben nagedacht. Die tastbaarheid, waarbij elk onderdeel van de muziek een eigen vorm, kleur en textuur heeft, is voorbehouden aan een categorie high end die geen compromissen sluit en daarmee tot het uiterste laat horen waar elektromechanische muziekreproductie toe in staat is. De emotionele betrokkenheid die ik voelde bij het beluisteren van dit systeem was groot en oprecht. Juist omdát mijn brein niet zwaar werd aangesproken om het gehoorde tot een geheel te smeden was er veel ruimte voor verwondering en bewondering.
En dan is er nog die kwestie van ‘de maatstaf’. Tsja, ik denk dat het verslag van mijn muzikale reis weinig te raden over laat. Hoewel ik in de loop der jaren een stuk voorzichtiger ben geworden met absolutismen - ik kan immers onmogelijk álles beluisteren dat op de markt is - blijft er met de Elegance DB7-1.1 Signature zó weinig te wensen over dat ik in deze prijsklasse zo gauw niets anders kan bedenken dat hierbij in de buurt komt. En dat grote compliment kan ik alleen maar onderstrepen met een score van 5 uit 5 sterren en een dik verdiende Aanrader-Award.
Kharma Elegance DB7-1.1 Signature
27.500 euro per paar | www.kharma.com
Beoordeling 5 / 5
