Luidsprekers fabriceren lijkt zo gemakkelijk. Zes planken, een paar drivers, een filter, een handvol schroeven en een tube lijm. De werkelijkheid is anders als de luidspreker op een hoogwaardig niveau moet presteren. Dat bleek eens te meer bij een bezoek aan de Piega luidsprekerfabriek in het Zwitserse Horgen, gelegen net voorbij Zurich aan het prachtige meer dat naar de stad is genoemd.
Piega doet dingen anders dan anderen en maakt daarmee een Zwitserse range luidsprekers die uniek is in de wereld. Het toepassen van de eigen tweeter en coaxiale weergever, of het vervaardigen van luidsprekerbehuizingen uit aluminium is immers niet iedere fabrikant gegeven.
Piega: van idee tot coax driver
De historie van Piega gaat 35 jaar terug naar techneut en amateurmuzikant Kurt Scheuch en zakenman Leo Greiner. Hun beider passie was muziek en het weergeven van muziek. Kurt experimenteerde met elektrostatische luidsprekers en Leo had al wat modellen conus/dome gemaakt. Samenwerking tussen de heren begon als zo vaak in een schuur achter het huis. Op zoek naar de ideale weergever ontwikkelden de twee mannen een unieke tweeter die vandaag de dag nog steeds de basis vormt van de Piega weergevers.
Zelfs de naam Piega is eraan ontleend; in het Italiaans betekent Piega gevouwen en in het Engels gekreukeld. De gevouwen vorm is nog terug te vinden in de goedkopere series als Air Motion Transformer, de duurdere modellen tot aan de top gebruiken een vlakke folie tweeter, veelal gecombineerd met een middentoon weergever om de tweeter heen. Hoe dat gaat en kan, wij gaan het proberen uit te leggen.
De basis van de Piega tweeter is een geëtste aluminium spoel, geplakt op een folie. Het proces wordt genoemd ‘fotochemisch etsen’. Door het gedeeltelijk belichten van een flinterdun stukje aluminium met een patroon en het daarna behandelen met chemicaliën, blijft een spoelvorm achter.
Piega maakt gebruik van een Nederlands bedrijf voor het etsen, omdat die als enige in staat zijn te werken tot op twee micron nauwkeurig. De spoel op een eveneens flinterdunne folie wordt opgespannen en zowel aan de voorzijde als aan de achterzijde komen magneten, waartussen de folie aan de randen is vast geplakt.
Bij de coaxiale weergever is een tweede spoel geëtst op dezelfde folie om de tweeter heen, uiteraard veel groter en rondom de tweeter. Het etsen is één ding, er moeten aan de aluminium aansluitpunten dunne koperen draadjes komen. Die worden gesoldeerd bij een temperatuur van 400 graden Celsius. De keuze voor de folie is daarmee zeer kritisch, alleen kapton kan een zo hoge temperatuur verdragen zonder weg te smelten.
De volgende stap in het ontwikkelen van de weergevers is het maken van opengewerkte voor- en achterplaat waar de magneten op vast zitten. Maak die platen van metaal en ze klinken als een bel. Maak ze van hout en ze gaan door de magneetkracht verbuigen.
Een combinatie van hout en metaal bleek een deel van de oplossing. Piega zocht in hun nabije omgeving een Zwitsers toeleveringsbedrijf dat in staat bleek Neodymium magneten vast te lijmen op de geperforeerde platen met twee soorten lijm. De eerste lijm is een harde soort, in staat de magneten voor altijd op hun plaats te houden.
Door een harde lijmsoort te gebruiken met kleine luchtbolletjes blijven de magnetische strips op een in micron te meten afstand van het frame, een opening die opgevuld is met een zachte lijmsoort om het resoneren van het frame te dempen. Eerder gebruikte Piega vilt voor de demping, experimenteerde met MDF, soms wordt nog steeds rubber toegepast op de frames.
Verticaal zijn de openingen in het frame gefreesd en verticaal worden de magneetstrippen geplakt, horizontaal worden soms rubbers geplaatst. Hoe je het wendt of keert, de folie beweegt onder invloed van de wisselspanning in een magnetisch veld en de energie gaat via de sleuven in het frame naar buiten. Deze weergevers worden altijd met de hand gemaakt, met uitzicht op het meer van Zurich. Binnen Piega zijn slechts twee mensen in staat de folies op de juiste wijze te spannen, met de juiste kracht, in eigen gemaakte spanners en te verlijmen met de frames.
Meester in het vervaardigen van de tweeter is Mario Ballabio die al 22 jaar werkzaam is voor Piega en mij alles wist te vertellen. Zijn dochter maakt inmiddels ook de tweeters, de familieband en trouw aan het bedrijf Piega is opmerkelijk groot. Alleen al het samenstellen van deze weergevers met de toegeleverde materialen varieert van één uur voor een grote coax weergever tot minimaal een half uur voor een tweeter. Daarmee is tevens de limiet vastgesteld van de productie van Piega luidsprekers, de hoeveelheid vaardige handen binnen werktijd vormen de beperking.
Van tweeter naar luidspreker
De tweeter of de coaxiale weergever wordt in het Zwitserse Horgen samengevoegd met één of meer actieve en passieve woofers in een behuizing van aluminium. Aanvankelijk werden de behuizingen gegoten in een mal, inmiddels is het mogelijk de behuizingen volledig te extruderen.
Daarna worden de openingen gefreesd waar de drivers in passen. Een line source model wordt gemaakt uit MDF, maar dan is nog steeds de baffle van aluminium om de drivers tegen te monteren. Wie een blik werpt in een geëxtrudeerde kast, waar later naadloos een boven en onderplaat op komt te zitten, ziet in de kast ribben zitten.
De ribben dienen de kast te verstevigen en resonanties tegen te gaan. Toch is dat niet genoeg, met aluminium platen worden daaro de kastwanden inwendig klem gezet. Bij de kleinere modellen door met platen en schroeven de wanden naar buiten te drukken, bij de grotere modellen trekt Piega de wanden juist naar binnen.
Uiteraard gaat dat allemaal zonder de kast te vervormen. Met schroeven in een MDF plaat achter de aluminium baffle worden de units verankerd, waarbij voor de tweeter of de coaxiale weergever een eigen compartiment is gemaakt uit MDF. De totale behuizing wordt gevuld met dempend materiaal. Zijn de tweeters en de coax units afkomstig van Piega zelf, de actieve en passieve woofers worden ingekocht bij Seas. De scheidingsfilters zijn ontwikkeld bij Piega in huis, waarbij afstemming belangrijk is om de overgang van woofer naar coax en/of tweeter soepel en onhoorbaar te maken.
Voor het ontwikkelde filter worden nabij Horgen in Zwitserland printplaten gemaakt en daar ook voorzien van onderdelen. Waarna een test bij Piega plaatsvindt van de filters voordat ze ingebouwd worden. De met aluminium boven- en onderplaat dichtgemaakte behuizing krijgt een frontje mee en is gereed voor de laatste test. Wie denkt dat Piega op de Zwitserse bergweiden kan gaan rusten en dat de ontwikkeling klaar is, heeft het bij het verkeerde eind.
De ontwikkeling van de eigen weergevers gaat nog altijd door, op jacht naar een nog optimalere weergave, ook voor filters en behuizingen worden nog altijd verse prototypes gemaakt. Nieuwe tak van sport zijn de actieve weergevers waarvoor elektronica nodig is met DSP en WISA. In navolging van de oprichters van Piega blijft R&D onvermijdelijk om stand te kunnen houden in de audio industrie.
De aluminium behuizingen zijn niet alleen een lust voor het oog en passend in een veelheid aan interieur stijlen, ze hebben wel degelijk een functie. Aluminium heeft een veel dunnere wand dan MDF of hout, zodat de behuizing in aluminium kleiner kan zijn en toch een zelfde inhoud heeft als een MDF kast. Tweede voordeel is de vorm van de kast, door de ronde achterzijde en zijwanden treden er geen staande golven op in de kast.
Derde voordeel, bij actieve weergevers draagt de aluminium behuizing zorg voor warmteafvoer afkomstig van de elektronica. De kasten van Piega zijn standaard afgewerkt in drie beschikbare kleuren: blank of zwart geanodiseerd aluminium of in gespoten wit. Op verzoek en tegen meerprijs zijn andere kleuren mogelijk. Uitzondering daarop vormen de Master Line Source modellen, die zijn gemaakt uit MDF en dus te fineren, waarbij de MDF baffle toch altijd weer afgedekt is met een aluminium plaat.
Van klein naar groot
Piega maakt in Zwitserland al zijn speakers: voor stereo, als front en achter speakers voor surround toepassing, center speakers en subwoofers. De kleinste modellen zijn de passieve en wireless ACE speakers, voorzien van een AMT bandtweeter, kleine woofers en in de vloerstaande modellen midrange weergevers. De wireless modellen werken op WISA, zijn Roon compatible en behoeven uitsluitend een netsnoer om ze te kunnen gebruiken.
Met een reeks aan accessoires zijn ze op te hangen of neer te zetten op stands. Wat overigens voor alle monitor modellen van Piega opgaat. Een stap hoger is er de Premium serie, eveneens passief of wireless verkrijgbaar. Hierin worden de LDR tweeters van Piega zelf toegepast. Grotere behuizingen en woofers met meer conus oppervlak zorgen voor een dieper doorlopende basweergave. Coax Gen2 series maken gebruik van de coaxiale weergevers van Piega, de vrijwel perfecte puntbron, waarbij op één folie de midrange en de tweeter is geëtst.
De Coax heeft een brede spreiding van de hoge en middentonen, waarmee een groot stereobeeld gevormd kan worden en van een echte hotspot geen sprake is. De Coax Gen2 is het breedste inzetbaar. Loopt van een monitor speaker tot aan een 124cm hoge zuil met daarin twee actieve en twee passieve woofers. Toplijn vormen de Master Series luidsprekers, uit MDF vervaardigde vloerstaanders van respectievelijk 165 en 176cm hoog.
In de Master Line Source 2 en 3 worden telkens vier Piega coax tweeter/midrange units gezet, plus aan de voorzijde twee actieve woofers en aan de achterkant twee passieve membranen. De Master Line Source is een dipool met achter de Piega units akoestische ribben die het mogelijk maken de luidspreker relatief dicht bij de achterwand te zetten ondanks het dipool werkingsprincipe. Doordat de Master Line een lijnbron weergever is, is de invloed van reflecties op zijwanden gering. Nadeel is de vrij kleine hotspot.
Oren open
Uiteraard is er geluisterd in Zwitserland naar een paar modellen in de grote demo ruimte van Piega aan het meer van Zurich. Aansturing van de Coax en de Master Line geschiedt met een paar machtige T+A monoblokken met ieder een eigen voedingsunit, de voorversterker/dac/streamer is eveneens een topmodel van T+A. Piega is voor Zwitserland distributeur van T+A en van Cambridge Audio. Als eerste luister ik naar de actieve ACE 30, het kleinste model in een wireless uitvoering. Met ingebouwde versterker, DSP, WISA aansturing, voorzien van ingangen voor HDMI, digitaal optisch, netwerk, AirPlay2 en Bluetooth. Roon compatible. Met een paar switches aan de achterzijde van de weergever pas je de speaker aan: vrij opengesteld of juist dicht bij de muur. Je kunt hem neerzetten, op een stand zetten of ophangen.
De eerste gedachte bij de ACE 30 is: Waar staat de subwoofer? Zelfs met dit kleine model is de basweergave zwaar, krachtig en redelijk diep doorlopend. Met dank aan de DSP die de miniatuur woofer zijn kunstjes laat vertonen. De kleine luidspreker verdwijnt al snel uit beeld, muziek blijft over in een breed stereobeeld. Zacht spelend, lekker voor op de achtergrond, zingt voor een vrouwenstem test Diana Krall. Aangenaam, met stevige bas, die alles te maken kan hebben met de voor mij onbekende ruimte. Piega geeft aan dat later DSP instelbaar zal worden met een App, dan kan de gebruiker zelf de bas binnen grenzen naar wens instellen. Ik beluister zachte, vriendelijke, heldere hoge tonen, terwijl er nooit sprake is van een gemene slis. Het zeer bescheiden formaat gekoppeld aan de grote weergave kan zomaar ideaal zijn voor iedereen die een luidspreker niet wil zien, wel van muziek wil kunnen genieten.
Als tweede is de Coax 811 aan de beurt. Het is het grootste model binnen de Coax range met zijn twee actieve woofers, twee passieve membranen en de coaxiale weergever van Piega met zijn brede afstraling. Afgetrapt wordt met het Oscar Peterson Trio in “You look good to me”. Muziek komt prachtig los, de bas is indrukwekkend, piano blijft in aanvang heel mooi klein. Het slagwerk vormt aan de linkerkant een eigen entiteit, rechts hoor je de bassist meezingen met zijn spel. Opnieuw is de bas aan de zware kant terwijl Peterson juist heel subtiel daar bovenuit speelt.
Meer en meer zwelt het spel van de pianist aan, de basdrum komt erbij, snaredrum en bekkens. De coax unit is snel, razendsnel in weergeven, toch weten de woofers maat te houden en het prachtige beeld te volgen. Tussen de twee typen drivers is geen overgang hoorbaar.
Anette Askvik zet haar stem mooi op de juiste hoogte, brengt naast een naar onderen doorlopende bas de nodige geluidjes mee. Haar stem is duidelijk, natuurlijk en menselijk op de Coax 811. De mensen van Piega draaien gelukkig op een normaal huiskamer niveau zodat de oren heel blijven, waarbij mijn opgedane impressie van de weergever eerlijk is. Noten klinken toch heel lang na, maken het hoge oplossende vermogen van weergever duidelijk en van de elektronica erachter. Vervolgens spelen wij muziek van Club For Five, a capella mannenstemmen die “Brothers in arms” zingen. Slechts een pauk geeft het juiste ritme aan. In de samenzang zijn stemmen individueel te onderscheiden, een zware stem voor, lichtere stemmen naar achter gezet. Dat het stereobeeld op enige afstand voor mij staat is prettig, niet recht in je gezicht. Tot slot Anne Akiko Meyers met een deel uit “De 4 jaargetijden”. Haar geweldige viool en haar spel zetten kippenvel op de armen. Er zit in haar spel een enorme kracht en tegelijk speelt zij helder en subtiel. Heel apart hoe op de Coax 811 de viool weet te laten stralen en het spel te volgen is.
Met Anne voor heel even gepauzeerd worden kabels gewisseld van de Coax 811 naar de Master Line Source 2. Nu kijken we veel dieper het orkest in, wel met een smaller stereobeeld zoals te verwachten is met een lijnbron. Dezelfde muziek geeft een andere beleving, is minder heftig, gematigder, alsof het spel plaatsvindt in een andere concertzaal. De Master Line Source kom nog dichter bij een live uitvoering, zet minder het vergrootglas op de viool van Anne. Cello en bassen uit het orkest komen duidelijker naar voren en vallen veel beter op. De bas gaat zo mogelijk nog wat dieper en is verder onder controle gehouden.
José Carreras “Misa criolla” begint met diepe bastonen, een goed getokkelde gitaar, fluit, waarna stemmen breed staan. De trom dreunend, aanzwellend en afnemend. Mooi te horen en te onderscheiden zijn de verschillende secties in het koor. De voor mij onbekende Dominique Fils-Aimé sluit met “Birds” de luistersessie af. Een goed uitgekozen stem van een dame, met veel bijgeluiden en veel extra stemmen op de achtergrond. Jammer dat meer tijd ontbreekt, ik had graag veel langer in de luisterruimte gezeten. Straks is de weg terug naar Nederland lang, donker en vol regen. Wij kruipen nog een hele tijd achter het stuur.
Zwitserse beloftes
Directie en werknemers van Piega, die daar vrijwel zonder uitzondering allemaal al vele jaren met net zoveel plezier en enthousiasme werken als Mario en zijn dochter, hebben voor zichzelf, de dealer en de klant een aantal beloftes gedaan.
1. Innovatieve technologie: voor een hoogwaardige weergave van alle muzieksoorten.
2. Hoge kwaliteit leveren: het label “Made in Switzerland” waardig.
3. Coax en ribbon techniek toepassen, ontwikkelt door Piega en alleen gebruikt door Piega.
4. Passie: te herkennen in de producten, in het bedrijf en in de trouwe werknemers van Piega.
5. Bewaren van de unieke historie: Piega is een familiebedrijf in eigendom met inmiddels de tweede generatie Greiner aan het hoofd.
6. Het design: tijdloos, minimalistisch en herkenbaar.
7. De weergave moet de beleving in de concertzaal zo dicht mogelijk benaderen.
Statements die waar worden gemaakt zo is het ons tijdens het bezoek gebleken. Piega is misschien wel te lang beschouwd als een design model dat muziek maakt, ik draai het liever om. Een Piega luidspreker maakt muziek vanuit een mooi jasje. De modellen schreeuwen niet om aandacht, verdwijnen in het interieur (nou ja, een Coax 811 of een Master Line Source valt echt wel op). Spelen op een hoogwaardig niveau en met dank aan de unieke tweeter met coax midrange om de tweeter heen wordt dat een beleving.
Fijn om naar te luisteren, mooi om te zien, Zwitsers handwerk.
