Het is altijd weer een verrassing wat Armin Bos van Live Fidelity aan bijzonders weet voor te schotelen. Bij mijn inmiddels derde bezoek aan Live Fidelity in Utrecht (zie bijvoorbeeld ook deze HiVisit rond de Bastanis Imperial Duo luidsprekers) staat het Engelse merk SW1X centraal, waarbij uiteraard de haast als huismerk geldende Bastanis luidsprekers niet zijn vergeten. Een hemelse combinatie uit de handen van Slawa Roschkow en Robert Bastani.

Zo hemels zelfs, dat ik niet anders kan en wil dan beginnen met het beschrijven van het luisteren, en de techniek en gebruikte producten pas daarna zal beschrijven. Immers, het gaat om muziek en beleving, techniek is ondergeschikt. Zeker met een systeem zoals waar ik nu uitgebreid naar mag luisteren. Een tipje van de sluier, alle elektronische componenten zijn vrij traditioneel, in sommige opzichten afwijkend van wat gangbaar is, in basis eenvoudig van opzet en zijn zoveel als mogelijk opgebouwd rond elektronen-buizen. Voor de luidsprekers gaat min of meer hetzelfde op.

Allereerst muziekgenot

Na een korte introductie en muziek wat speelt op de achtergrond, wordt het tijd de oren wijd open te zetten en een aantal voor mij bekende artiesten en tracks uit het netwerktransport te gaan trekken. Inderdaad zijn het tracks die vaker langskomen, ik heb een houvast nodig in een voor mij toch redelijk onbekende omgeving. De laatste tijd is Heather Nova een favoriet met haar intens gezongen ‘Waiting for a girl like you’ van haar album ‘Other shores’. Als je net als ik haar zang in de afgelopen weken keer op keer hebt beluisterd, dan nog is het een schok om Heather Nova nu zo puur te horen spelen. 

Samen met Armin heb ik gezocht naar een woord dat de weergave het beste omschrijft en dat is ‘puur’ geworden. Puur en vooral niet puristisch, want dat zou betekenen dat de weergave gespeend blijft van emotie, van warmte, van verlangen naar meer. Puur in de zin van zuiver, ongekunsteld, het origineel blijft bewaard en wordt niet aangetast. Puur verhoogt de muzikale betrokkenheid van de luisteraar. Wat dan duidelijk voelbaar is in de track gespeeld over dit systeem, is dat Heather elk woord lijkt te menen. Haar ziel blootgeeft en rust heeft gevonden. Het is ‘maar’ een cover van Foreigner die zij zingt, toch weet de dame het haar song te maken.

Daar is niet altijd een systeem van SW1X en Bastanis voor nodig geweest, maar een puurheid als vandaag was nooit aan de orde. Wat is het dan? Ontbreken van digitale ruis en andere artefacten? Ontbreken van vervorming? De afbeelding en de intensiteit die sterk doen denken aan een mastertape uit een studio, nog voordat de mastertape commerciële bewerkingen heeft ondergaan? Ja, zoiets moet het zijn dat de puurheid benadrukt.

Yo-Yo Ma en Kathryn Stott spelen voor de laatste maal samen. Na een samenwerking die meer dan een kwart eeuw beslaat gaat Kathryn met pensioen en laat Yo-Yo alleen achter. Het album draagt de toepasselijke naam ‘Merci’. Een samenspel van vleugel en cello, waaruit respect voor elkaar spreekt. Er ontstaat een natuurlijke verdeling in de luisterruimte van het geluid van de twee instrumenten. Afgebeeld op een levensechte grootte, zelfs al zou de vleugel fysiek niet op de plek kunnen staan van de luidspreker, weet een Bastanis toch de illusie te wekken alsof het instrument aanwezig is. Hetzelfde gaat op voor cellospel. De weergave is vloeiend, de instrumenten elkaar aanvullend. Niets is gericht op de techniek van de weergave, al is die door de puurheid zeer onderscheidend. Als licht puntje van kritiek misschien wat kaal. Juist door het ontbreken van bijgeluiden en/of een eigen bijdrage van elektronica en luidspreker ga je terug naar de essentie van de opname. Waarbij piano vol van klank is, cello zuiver en tooncorrect. Instrumenten duidelijk los van elkaar gehouden door de microfoontechniek en toch samenvloeiend vanuit de Bastanis luidsprekers. Met een ruime dynamiek, zonder daarbij van klank te veranderen als het volumen toe- of juist afneemt.

Pink Floyd herleeft

Tijd voor wat ruiger werk, de klokken van ‘Time’ op ‘Dark side of the moon’ van Pink Floyd. Wat heb ik dat vaak gespeeld in mijn jonge jaren. Ditmaal zijn alle klokken heel gesepareerd, worden groot afgebeeld, in een stereobeeld dat zowel hoog, breed als diep is. De weergave is plastisch, haast een film, al is er geen beeld beschikbaar, wat niet eens hoeft, mijn brein vormt de beelden zelf wel onder deze omstandigheden. De weergave is heel fraai transparant zonder zich te verliezen in een technisch en analytisch geluid. Het stereobeeld wordt wat omhoog gedrukt, beter want te dicht bij de grond wordt zo vermeden.

Pink Floyd is bij vlagen terughoudend door de geboden zuiverheid, dan weer vol en compleet. Nuances liggen onder een vergrootglas en toch blijft muzikale puurheid. Tot nu toe is de omschrijving ‘puur’ een rode lijn. Gezongen woorden zijn zonder uitzondering goed te verstaan. ‘Welcome to the machine’ gaat nog en stap verder als het groot kan en mag zijn, het beeld loopt van ver links tot ver rechts. SW1X en Bastanis maken samen geen dreunende rock opstelling, misschien zijn zij daarvoor te zuiver. Voor het beoordelen van tracks uitermate geschikt en de weergave is zo levendig dat het opnieuw filmisch gaat werken. (Mijn) hersenen reageren op de klanken door beelden te genereren. Precies wat SW1X wil bereiken, door afwezigheid van manipulaties de muziek terug brengen tot de essentie die de hersenen als waarheid accepteren.

Andere dac

Les Kapsberg’Girls is een groep van vier klassiek geschoolde dames, sopraan, mezzo sopraan, viola da gamba en getokkelde instrumenten worden aangeboden aan de luisteraar. De groep zet hun stemmen met kracht neer. Vier individuele personen, samengebald in een opstelling alsof ze aanwezig zijn. Aan zang toegevoegde instrumenten maken het geheel af. Het is het moment waarop Armin besluit van dac te wisselen. Van een niet gebalanceerde SW1X DAC III over naar het zwaardere gebalanceerde model. De transparantie van de gehele opstelling maakt dat ik opnieuw een schok onderga.

Het vergrootglas dat de SW1X versterker met de Bastanis luidsprekers vormt, maakt de overgang veel groter dan hij eigenlijk is. Toch zal het een tijdje duren voordat ik besef dat het gebalanceerde model de betere is. In eerste instantie ervaar ik dit grotere model als een stapje terug in de puurheid. Omdat deze dac wat zachter van klank is, ronder, warmer, waardoor de twee zangeressen niet langer zo individueel zingen. Echt even wennen. Zonder moeite ervaar ik een vloeiender en beter gebruik van de akoestiek van de opname ruimte, of is de akoestiek daarvan hoorbaarder gemaakt? Om in termen van puur te blijven, door de wisseling van de dac ga ik van pure, bittere chocolade naar een zachte melk variant. Muziek raakt omfloerster, speelt wat kleiner. Voor mijzelf bedenk ik dat ik de eerste dac prefereer, waar ik naarmate ik langer luister steeds meer op terugkom en overtuigd raak van de diepere emotie in het gebalanceerde model.

Onder het genot van The Chieftains en hun album ‘Tears of stone’, specifiek de track ‘A stór mo chroi’ gezongen door Bonnie Riatt, komt de zangeres naar voren toe. De band stelt zich grotendeels achter haar op, solo instrumenten daartussen of zelfs naast Bonnie. Een plastisch stereobeeld dat de werkelijkheid zal benaderen. Veel sfeer ontstaat door het samenspel van Bonnie en de band. Ook bij uithalen van haar stem blijft de weergave zuiver en blijft het systeem prefect volgen. We wisselen nog een paar maal van dac en uiteindelijk tijdens ‘Danny Boy’ gezongen door Diana Krall weet ik het zeker, een gebalanceerde SW1X dac geniet definitief mijn voorkeur. Zo fraai is de klank, onder meer van een klein fluitje dat opduikt, Kralls stem is perfect op maat, gitaar groot zoals akoestisch kan zijn. Dat alles beeld vullend voor mijn neus.

Vortex Hifi

Bij wisseling naar andere muziek maakt Armin bekend dat hij graag gebruikt maakt van Vortex Hifi producten. Een Ground optimizer tref ik aan, net als Vortex voetjes onder de apparatuur. Armin haalt even een Vortex Hifi HFO Sigma plug weg die op een XLR poort van de dac zit. Direct lijkt het systeem minder volume te produceren, wordt muziek minder pakkend, minder meeslepend. Het lijkt een stap terug naar de puurheid van de kleinere dac. Er ontstaat ook een minder diep stereobeeld. Hoewel Vortex Hifi buiten de opzet van het bezoek valt, is het iets dat best veel indruk op mij maakt en nader onderzoek vraagt in een eigen omgeving. Op verzoek gaat de plug weer op de ongebruikte XLR uitgang van de gebalanceerde dac en geniet ik verder van muziek. Het is tijd voor piano. Onder de vaardige vingers van Khatia Buniatishvili komt ‘Suite Bergamasque, L75: III. Clair de lune’ vandaan. Afkomstig van haar album ‘Motherland’. Haar vleugel is groot en heeft fundament. Heldere noten blijven een fraaie klank houden en worden nooit te hard, laat staan drukkend op het oor. Nu we weer gebruik maken van alle Vortex spullen neemt per direct ruimtelijkheid toe. Muziek sprankelt meer, is leuker, speelser, in toegenomen mate indrukwekkender. Zelfs de zachtste noten zijn compleet, gaat Khatia over naar een krachtiger spel dan groeit het instrument met haar mee.

Nog twee min of meer verplichte tracks te gaan, als eerste van The Ray Brown Trio ‘Cry me a river’. Best een aparte opname, uit de oudheid, waarin bas en drums gecentreerd zijn, een piano groter speelt dan het instrument zelf is. Bastonen zijn heel strak gedefinieerd en daarmee is de melodielijn goed te volgen. Slagwerk blijft over de hele track zacht en strelend. Piano laat zich helder en dynamisch neerzetten. De SW1X met Bastanis neemt je gelijk mee de muziek in. Je voelt je verplaatst naar een jazz café, zonder klanten want er is geen geroezemoes. Muziek weerklinkt schoon en …. Inderdaad: Puur! Tot slot van mijn sessie Anouar Brahem met ‘Awake’ van het album ‘After the last sky’. Nu hoor je heel goed hoe groot een oud is (instrument), wat puurheid doet met de klanken van het instrument. Zo intens dat ik het volume iets terug draai op de SW1X versterker. Het is een nogal heftige track wat mede zijn oorzaak vindt in het spel van Anja Lechner op cello.

Bastanis Camargue

Zoals ik aan het begin beloofde, ga ik in op de techniek van wat er staat en speelt. Laten we maar beginnen bij de Bastanis Camargue luidsprekers van de hand van de Duitse ontwerper Robert Bastanis, een merk dat wordt vertegenwoordigd in de Benelux door KlankQ, een zusteronderneming van Armin Bos Mij wordt verteld dat Camargue modellen iets meer laid back en warmer spelen dan de andere Bastanis types, wel met behoudt van detail en plaatsing waar het merk beroemd om is. Vriendelijk en toegankelijk. Dynamisch en snel. Een Camargue is op dit moment het kleinste model van Bastanis, leverbaar als gewoon floor-firing bashoorn model voor wat kleinere ruimte, of zoals hier voor mij staat als dipool die vrij opgesteld moet worden. Met nog steeds een floor-firing hoorn aan boord van de dipool laat hij zich gemakkelijk plaatsen, conformeert zich aan de ruimte waarin hij speelt en volgens Armin zal een Camargue daarom nooit gaan boemen.

Het is een hoog rendement systeem dat genoegen neemt met versterkers vanaf 3 Watt. De bashoorn wordt gevoed door twee 12 inch drivers, elk met een natuurlijke afval, daarom werkend zonder cross-over. Er wordt een dipool hoorn tweeter gebruikt in een wave guide voor de hoge tonen, geplaatst boven op de kast en slechts gefilterd door een enkele, hoogwaardige Duelund CAST condensator. Bastanis besteedt aan elk onderdeel van de luidsprekers alle aandacht, aan de kast met zijn verstevigingen, aan de voeten waar de luidspreker op rust, aan het doek dat doet denken aan een ouderwetse Philips radio en aan de afwerking. Omdat een Camargue speciaal voor een klant wordt gemaakt zijn vele afwerkingen mogelijk. De houtbewerking en de assemblage vinden plaats in Amsterdam door een gespecialiseerde meubelmaker waar Bastanis mee samenwerkt. De in de luisterruimte opgestelde modellen zijn uitgevoerd in zwart geolied eiken. Hoewel de luidsprekers groot aandoen, zeker groot klinken, meten ze ‘maar’ 121 cm hoog, 37 breed en 38 cm diep. Het rendement is een heerlijke 100dB aan 8 Ohm bij 1 Watt. Vermeld mag worden dat een Camargue niet ingedraaid hoeft te worden.

Extra vermelding verdient het dat alle interlinks en de luidsprekerkabels ook
van de hand van Robert Bastanis zijn, afkomstig uit de Imperial serie.

Slawa Roschkow One X

En dan SW1X, ik had er ooit wel eens iets over gehoord, maar wist er weinig van. Bedenker, CEO en hoofd techniek is Slawa Roschkow, wonend en werkend in de Engelse provincie Essex. Waar door in totaal acht mensen alle SW1X modellen met de hand worden gebouwd. Op YouTube laat Slawa graag zien wat de gedachte achter SW1X is en waarom de ontwerpen in basis zo eenvoudig zijn. SW1X richt zich op behoud van het oorspronkelijke signaal, wil dat niet aantasten, niet filteren, wil timing en essentie behouden in de gehele signaalweg. Kenmerkend zijn point 2 point wiring, gebruik van papier in olie condensatoren, autobias voor elk model en als de buizen boven het apparaat uitsteken, dan is er geen kap beschikbaar. Afwerking is eerste klas, prachtige fronten, daarachter een dunne oranje rand, een kleur die soms ook op de bovenzijde van de behuizing te zien is. Basis kleurstelling is zwart of zwart met zilver.

Dat SW1X anders is blijkt al direct met het VDT II Valve Digital Transport, zeg maar een streamer zonder dac. Het is een UPnP & DNLA model dat intern werkt met eigen geschreven Linux software. Een App als JPlay werkt feilloos zo kon ik ondervinden. De basis bestaat uit een drietal voedingen, één voor de CPU, één voor de master klok en één voor de uitgangstrap. Twee voedingen zijn gerealiseerd met buizen en choke spoelen, de derde voor de CPU is een discrete halfgeleider voeding. Dat een master klok werkt met buizen is ook door anderen zo ontworpen, maar het is het eerste transport dat met buizen de S/PDIF uitgang aanstuurt en via een digitale trafo koppelt aan de uitgangen. Spoelen en transformatoren zijn speciaal voor SW1X gewikkeld, waarbij de klant kan kiezen uit diverse kernen en materialen, koper, koper met zilver, of puur zilver als wikkeldraad. Koppelcondensatoren zijn koper in olie types. De CPU wordt zo min mogelijk belast om verscheidene redenen: voorkomen van tijdsfouten, minimale belasting van de eigen CPU voeding zodat de voeding richt op kwaliteit, niet hoeft te richten op vermogen. Daarbij niet vergeten dat een lage CPU belasting het bewaren van muzikaliteit ten goede komt. Verder is het VDT II transport gewoon uitgerust met in en uitgangen voor AES/EBU, S/PDIF, USB, I2S en op verzoek met HDMI. Ondersteund worden PCM streams tot 192/32 en via USB tot 768/32. De sample rate is aan te passen aan de gebruikte dac.

SW1X DAC III & AMP V

Twee verschillende dac’s zijn vandaag gebruikt. Als eerste een SW1X DAC III en daarna een DAC III Special Balanced. Overeenkomsten zijn per dac drie voedingen, een buizenuitgang, non oversampling en geen gebruik van digitale filters. Wel een tweede orde analoog filter ver buiten het hoorbare gebied. Pure NOS dac’s met een Philips TDA1541 R2R converter aan boord. De DAC III heeft een uitgang met 6N6P buizen. Het kloksignaal komt uit een E180F buis met een eigen EAA91 buizen gelijkrichter circuit. Geen feedback, single ended op buizen gebaseerde schakelingen. Een DAC III Balanced heeft als uitgang een transformator en gebruikt daarbij EL84 buizen. I/V conversie gaat over een weerstand, welke direct aan de grid van een buis wordt gekoppeld via een zo kort mogelijke signaalweg. Ontkoppel condensatoren voor de TDA1541 zijn Black Gates, weerstanden zijn Allen Bradley koolstoffilm types. Trafo’s zijn afhankelijk van de uitvoering gewikkeld met koper, koper met zilver, of puur zilver als wikkeldraad, waarbij de betere trafo’s ook een beter kernmateriaal krijgen en anders zijn van opbouw. Vanwege het gebruik van TDA1541 converters is de maximaal toelaatbare sample rate 96/24, terwijl de converter intern werkt met de eerste 16 bits. Volgens SW1X een voordeel want de dynamische perceptie neemt toe en de kwantiseringsruis neemt af.

Tot slot komen we aan bij een SW1X AMP V Titan single ended buizenversterker met per kanaal één 300B buis, van PSvane in ons geval. Verdere buisbezetting is 6SN7 stuurbuizen en 5AS4 gelijkrichter. De door SW1X zelf ontworpen 24 standen, getrapte volumeregelaar laat geen afstandsbediening toe, dus u moet zelf wat lopen. De AMP V kent geen feedback en werkt met zijn direct verhitte triodes uiteraard in klasse A. Intern is point 2 point bedrading gebruikt met eigen SW1X draad. Slecht drie versterkertrappen zijn nodig van ingang tot uitgang, waar in de uitgang op specificatie van SW1X gewikkelde trafo’s worden ingezet. In ons geval in de Special uitvoering, koperdraad op een HiB DC core. Het overall zo kort mogelijk gehouden circuit draagt bij aan de kwaliteit van de versterker, die moeiteloos een Bastanis Camargue aanstuurt. Tweemaal 7Watt uit een minimalistisch uitgevoerde versterker die af fabriek ook als AMP IV Aura uitgevoerd kan worden met 2A3 buizen als u dat liever heeft.

Wanneer weer?

Live Fidelity heeft vaak bijzondere producten die u niet overal aantreft. Gekozen op basis van een langdurige samenwerking, zoals met Bastanis en op een uitmuntende geluidskwaliteit waar onder meer SW1X voor staat. Bastanis luidsprekers met een hoog rendement, passief of deels actief waarbij Live Fidelity een complete opstelling vanaf de bron voor u kan realiseren. Zowel analoog als digitaal.

Bij mijn derde bezoek aan de fraaie luisterruimte in Utrecht ben ik weer verrast door Armin Bos. Niet door een overweldigende presentatie, niet met hoge volumes, wel door de aanwezige componenten en de synergie daartussen. Zoekend naar de juiste woorden kwamen wij uit op PUUR. Puur mag u niet verwarren met kaal, analytisch of technisch bij Live Fidelity. Het is een weergave die niet wordt gevormd door apparatuur, maar met apparatuur waar het muzieksignaal ongestoord doorheen gaat. Dat klinkt zo eenvoudig, het is zo lastig om niet ergens in een signaalweg iets weg te snoepen of kleuring toe te voegen voor een merksignatuur.

SW1X lijkt de kunst van puurheid tot een standaard te hebben verheven, luidsprekermaker Bastanis maakt dat hoorbaar door een zelfde filosofie aan te hangen. De som der delen gaf een verbazingwekkende performance die lang is blijven hangen in mijn brein. Reikhalzend kijk ik uit naar een volgend bezoek aan Live Fidelity, wat zal er nog meer in petto zijn bij Armin Bos?

Live Fidelity High-End Audio Showroom | www.livefidelity.nl

SW1X AMP V Titan versterker in Special uitvoering: | 24.800 euro
SW1X VDT II Valve Digital Transport  | 8.900 euro
SW1X DAC III SPX dac |  8.900 euro
SW1X DAC III Balanced Special dac | 17.800 euro
Bastanis Camargue dipool luidsprekers | 37.400 euro per paar
Bastanis Camargue luidsprekers (geen dipool) | 29.950 euro per paar