De concerten beschikten over een tweetal ‘luister-venues’. De ruimte waar het concert plaatsvond en de controlroom met de TAD-monitoren. Het aanwezige publiek mocht later zelf vergelijken. Zulke ervaringen dragen bij aan de juiste beeldvorming bij muziekliefhebbers ten aanzien van wat er gebeurt tijdens een opname, wat je je precies moet voorstellen bij ‘live’ en hoe materiaal op een cd of plaat vervolgens is opgebouwd. Harry en Michael maakten een heel belangrijk punt. Wat je hoort in de ruimte waar de muzikanten spelen is uiteraard de ‘realiteit’, maar zeker niet de realiteit die de controlmonitoren laten horen. Die monitoren geven de zogenaamde microfoonfeed weer. Dat is de ‘realiteit’, zoals door de microfoons waargenomen. In die fase zit al een stuk interpretatie. De recording engineer bepaalt door de keuze en opstelling van de microfoons in eerste instantie het uitgangspunt voor de verdere bewerking. Die microfoonfeed is dus de realiteit. De hele verdere bewerking van dit ruwe materiaal staat onder invloed van keuzen. Door de artiest, door de mix- en mastering engineers, door de producer en door het medium waar het eindproduct op verschijnt. Op basis van die microfoonfeed, kun je dus letterlijk alles maken. Zeker in een moderne studio met geavanceerde digitale technieken. Dat betekent dat discussies met betrekking tot de realiteit van het eindproduct vragen om enige relativering. De absolute verrassing voor iedereen was de kwaliteit van de microfoonfeed ten opzichte van de live-situatie en de latere analoge weergave vanaf de recorder. Daar zit uiteindelijk toch een verschil met digitaal, hoe goed dat medium ook is. Het werd pijnlijk duidelijk hoe goed analoog is en wat we feitelijk in al die jaren zijn kwijtgeraakt. Dat zit in detaillering en ruimtelijke afbeelding, maar bovenal in de volstrekt natuurlijke reproductie van de klank. Harry noemde specifiek de term ‘kleurrijk’, zijnde een essentieel verschil met digitaal. 
De vleugel werd nagenoeg volstrekt natuurgetrouw weergegeven. Alleen al de rendering van de boventonen, het langzame uitsterven van die klanken en de power van de attack. Bij een vergelijking tussen het geluid tijdens het concert en de weergave in de controlroom was er griezelig weinig verschil. Het verschil bestond grotendeels uit een fenomeen dat elke recording-technicus kent. Luisterend naar de echte stemmen en instrumenten is er sprake van een soort ‘dichtheid’ of hele intensieve vulling van de ruimte met geluid. Alsof er een maximaal aantal luchtmoleculen in trilling komt. Bij het luisteren naar luidsprekers is die ‘vulling’ van de ruimte minder intensief. Het geluid lijkt dunner en minder intensief. Voor dat fenomeen zijn verschillende verklaringen. Sommigen daarvan gaan uit van tekortkomingen in de manier waarop microfoons geluid registreren. Maar wellicht kun je ook bedenken dat zo’n vijf meter lange concertvleugel in alle richtingen geluid uitstraalt met een oppervlakte van pakweg twintig vierkante meter. Een monitor-luidspreker heeft een uitstralend oppervlak van nog geen halve vierkante meter. Ondanks dat komen de TAD’s griezelig dicht bij de ‘realiteit’. Er is een moeilijk te grijpen factor die maakt dat analoog op dit niveau verbijsterend realistisch en ‘juist’ klinkt. De natuurlijke presentatie, de warmte en sfeer zoals instrumenten die in ‘real life’ hebben, de dynamiek, het ongedwongen karakter en de subtiele detaillering. We zijn iets kwijt, dat er vroeger was. De magneetband presenteert dat in optima forma, maar de 78-toerenplaat en de elpee op een topkwaliteit studio-draaitafel, onthullen stukjes van dat geheim. Die ervaring was voor de genodigden, maar zeker ook voor de artiesten en het team van Rhapsody een absolute aha-erlebnis. Atzko gaf zelfs aan dat ze haar spel nog nooit op die manier had terug gehoord. Voor een artiest zeker ook confronterend.
Jazz avond
Het waren ook twee echte jazz-avonden. Je waant je enigszins in de ‘roaring thirties’. De clubs, waar de blues en later de swing werden gevierd. De rokerige lokalen met altijd netjes in pak gestoken musici, verstild gevat in zwart/wit beelden, zoals William Claxton die maakte. Artistiek hebben deze avonden een aantal juweeltjes opgeleverd. De diepe, warme en innemende stem van Denise tegen het decor van een subliem spelende Atzko. Een aantal van die tracks blijven je bij en maakten diepe indruk. Zeker ook de song waar Sebastiaan Kaptein even losging. Waarom associëren we jazz vaak met in monochroom gevatte beelden die refereren aan een ver, broeierig en enerverend verleden? De foto’s bij dit artikel proberen die sfeer op heel bescheiden wijze te typeren. Helaas gemaakt met moderne digitale middelen en niet met analoge bariet-prints. De lessons learned vanuit deze concerten zijn dat analoog ongekende kwalitatieve mogelijkheden biedt, die voor velen zijn ondergesneeuwd. Zoals Michael terecht opmerkte, bestaat analoog uit zuivere sinussen en kent digitaal nog steeds een trapsgewijs verlopende golfvorm. Dat doet niets af aan de fascinerende mogelijkheden van digitaal. Het is niet of-of. De ware muziekliefhebber zou open moeten staan voor zowel de kwaliteit van analoog en digitaal. Het gaat uiteindelijk om muziek. Maar, analoog geregistreerd geluid bestaat momenteel 138 jaar (1877: Edison’s tinfoil). Digitaal kent pas een praktische tijdspanne van pakweg 35 jaar. Er is dus nog enige vooruitgang mogelijk.
Van de opname zal een gelimiteerde elpee-run verschijnen en een tape-versie. Ook zijn er plannen om de opnamen in hi-rez files uit te brengen. Als je in het allerlaatste stadium van een hele analoge opname- en mastering keten het signaal transferred naar digitaal, is het mogelijk om veel analoge eigenschappen te behouden. Het werkt beter dan digitaal opnemen en distribueren. Het voordeel van hi-rez files is dat de consument uiteindelijk een weergave hoort die dichter bij het originele gebeuren is. Dat komt omdat het hele systeem met draaitafels veel meer variatie kent. Er zijn maar weinig consumenten met een topdraaitafel, die volgens de normen is afgesteld.
Rhapsody, Borneolaan 25, 1217 GX Hilversum, tel: +31(0)35-6284644
www.rhapsody.nl
