Toccata – works by Bach – Mendelssohn – Reger – Rheinberger
Bram Beekman – orgel
Nieuwe muziek ontdekken is altijd een feest. Zo ook bij de SACD ‘Toccata’ die Pentatone heeft uitgebracht. Orgelmuziek kent een aparte groep liefhebbers die dan meestal ook veel van dit soort muziek in huis hebben. Aan de andere kant kom je zogenaamde audiofielen tegen die een (1) orgel opname hebben die gebruikt wordt om bezoekende luisteraars te imponeren met ‘hoe laag de installatie kan’. Natuurlijk, een fors aangeblazen 32-voet pijp kan de cement tussen de voegen uitblazen, maar waar blijft de muziek – lees emotie?
Deze productie levert voldoende muzikale emotie. Verdeeld over acht orgelwerken wordt een muzikale reis door de tijd gemaakt. De reis begint bij de zeer bekende eerste maten van de Toccata van Johan Sebastian Bach, dat na bijna drie minuten wordt gevolgd door de bijbehorende Fuga. Organist Bram Beekman, de vaste bespeler van het gebruikte De Rijckere orgel in de Oostkerk van Middelburg, laat horen hoeveel liefde Bach in deze stukken heeft gelegd. Het grootste aller instrumenten komt tot leven en niet als een amechtige patient maar als een groot gezond lichaam.
Het bij de SACD horende boekje bevat een overzicht van de zogenaamde dispositie van het orgel. Dit is de stuklijst van alle aanwezige pijpen in de verschillende onderdelen van het orgel. Zo blijkt de langste pijp 16 voet te zijn en de stemming lager dan je zou verwachten. De A is gestemd op 415Hz en niet zoals tegenwoordig gebruikelijk is op 440 of 441 Hz. Verder verhaalt het boekje over de bewogen geschiedenis van het orgel. Van de bestelling in 1779, de moeizame in bedrijfstelling, de diverse verbouwingen en restauraties, waarvan de laatste in 1974 klaar is.
Het tweede stuk op de SACD is wederom van Bach, ditmaal zijn bewerking van Vivaldi’s Concerto Grosso dat oorspronkelijk voor twee violen is geschreven. Niet verwonderlijk dat Bach twee maal voorkomt in deze muzikale reis. De invloed van Johan Sebastian is immers heel groot. Daarom zijn ook leerlingen van Bach in de vorm van Homilius en Krebs hier vertegenwoordigd. Vroege invloeden van het Classiscisme zijn vooral te horen in Homilius Choralvorspiele. Johann Ludwig Krebs, een andere leerling van Bach is hier vertegenwoordigd met het fraaie Trio in Es waarin weer blijkt hoe intiem zo’n groot orgel kan klinken.
De in zijn tijd vrijwel onbekende Johann Kellner want de pop-helden van die tijd waren Bach en Haydn, laat zijn interpretatie van fugas en preludes horen. En eigenlijk is er in de loop van de muzikale geschiedenis nooit iets veranderd. Er zijn altijd popidolen geweest die een bepaalde vorm van muziek – fuga of prelude, symfonie, concert, rock ’n roll of R&B – tot hun signatuur maken en een stempel op de tijd drukken. Over enige honderden jaren zien we net als deze muzikale orgelreis wellicht een muzikale gitaar reis; vul de componisten maar in.
Aangekomen in de negentiende eeuw is er Felix Mendelssohn-Bartholdy, wederom een aanhanger van Bach alhoewel hij hem nooit heeft kunnen ontmoeten. Mendelssohn is een liefhebber van de Barokke werken en zijn orgel sonate in D opus 65 nummer 6 is hier opgenomen. De rand van de twintigste eeuw komt in beeld met het Cantilena uit de orgel sonate nummer 11 van Joseph Rheinberger. De wolligheid verdwijnt in deze periode uit de orgelmuziek om plaats te maken voor meer eenvoud. De klank van het orgel lijkt hier haast op een Farfisa en de melodie is gewoon modern.
Max Reger’s Toccata is het einde van deze muzikale reis. Ruim tweehonderd jaar muzikale ontwikkeling is overbrugd en toch is de essentie nog steeds daar. Reger gooit de trossen wat eerder los en laat het grote orgel veel verder gaan dan Bach. Waarschijnlijk zou deze toccata in Bach’s tijd als hardrock worden beschouwd en niet echt populair zijn. En toch is de essentie dezelfde als bij Bach. De muzikale lijnen zijn hetzelfde net als de getoonde emotie.
Over de opname is eigenlijk weinig op te merken. Die is buitengewoon fraai zowel in SACD als CD formaat. De meeste tijd is geluisterd naar de stereo versie zowel via de Sony 777 SACD speler als de CEC CD speler. Tijdens een aantal luistersessies onder meer bij Polyhymnia is de meerkanaals versie beluisterd en de ruimtelijkheid van de Oostkerk is gewoon eng echt aanwezig.
Over de CD
Pentatone 5186 003
Hybride multichannel SACD – speelt ook op CD spelers
