Het gerenommeerde Britse label Chandos bracht onlangs een bijzondere Nederlandse productie op de markt. Paradiso is, zoals de ondertitel aangeeft: een `Video oratorio for soprano, tenor, sampler, female choir and orchestra.` En om het doosje maar even verder te volgen: de muziek is van Jacob ter Veldhuis, de videobeelden van Pulsatu, een collectief rond Jaap en Floris Drupsteen en Jörgen Langendijk. Teksten zijn van Dante Alighieri en Jacob ter Veldhuis zelf. De première vond plaats in de Helpman centrale in Groningen op 12 september 2001, waar de live opnames op de dagen daarna gemaakt werden. Paradiso werd uitgebracht in drie formaten: op DVD, CD en SACD. Ik bekeek en beluisterde de DVD.

Jacob ter Veldhuis zet zich al tijden af tegen het cerebrale en het pessimisme dat veel moderne serieuze muziek kenmerkt. Hij zoekt naar schoonheid die recht uit het hart komt, en gebruikt daarbij een melodieus klankenpalet, waarbij hij grote thema`s en dito effecten niet schuwt. Logisch dus dat als inspiratiebron voor zijn imposante, 72 minuten durende oratorio niet het meest bekende deel van Dante`s Divina Commedia, de Hel, gebruikt werd, maar het Paradijs. Paradiso is een speurtocht naar schoonheid en harmonie, waarbij Dante en zijn geliefde Beatrice langs verschillende hemelse ervaringen reizen, die in beeld en muziek geïllustreerd worden.

Behandeld worden de extase van de ruimtevaarders van de Apollo 12 op de maan, het aardse materialisme, religie, met een schreeuwende evangelist, de tuin van Eden, liefde en lust, drugs en uiteindelijk de hemel van licht, de troon van God. Allemaal in bloedserieuze, plechtige volzinnen aangeduid in tussenteksten die de zestien delen van het oratorio scheiden. Jacob ter Veldhuis maakt het zijn critici erg gemakkelijk om het allemaal als totaal belachelijk simplistisch new age geneuzel neer te zetten. Maar dat is juist de houding waar hij zich zo fanatiek tegen verzet. Dus wie mee wil, zet de rationele analyserende attitude in de kast, en volgt het gevoel, de extase.

Belangrijkste middel waarmee die extase opgeroepen wordt is de muziek. Ondanks dat de sfeer dus onafgebroken hemels is, biedt het verhaal aanleiding tot enige variatie. Er wordt veel gebruik gemaakt van samples van gesproken woord. Van de ruimtevaarders, een Amerikaanse dominee en Chat Baker, de befaamde jazz trompettist die de roes van de drugs verwoordt: `May this bliss never end`. En een kreunende mevrouw natuurlijk, van de seks. In die door samples bepaalde fragmenten wordt de muziek gestructureerd naar de ritmiek van de woorden, een procédé dat ook veelvuldig is gebruikt door de goeroe van de minimal music, Steve Reich. De orkestklanken doen meer denken aan het vroegere werk van John Adams, een andere veel citerende componist die de tonaliteit terugbracht in de moderne muziek. Maar waar bij Adams en Reich altijd verstandelijke argumenten op de voorgrond staan volgt ter Veldhuis als gezegd de minder gearticuleerde weg van `het gevoel`. Treffend zijn wat dat betreft ter Veldhuis` woorden: `Ik kruid mijn muziek met suiker.`

Het groots en meeslepend zwelgen dat vrijwel continu aan de orde is, refereert sterk aan film- en popmuziek. Daarin is ook te horen dat ter Veldhuis oorspronkelijk uit de rockwereld afkomstig is. De serene passages, met de prachtige sopraan Claron McFadden, roepen meer religieus georienteerde minimalisten in gedachten, als Arvo Pärt, Gorècki en Kantsjeli. Er zijn ook momenten waarbij ik dacht: Mahler goes Disney! Dat alles in een werkelijk fenomenale geluidskwaliteit, surround en wel, waarbij niet te horen is dat het om live-opnamen gaat. Een knap staaltje.

Al deze associaties gaan natuurlijk helemaal voorbij aan de bedoeling van het stuk. Die is namelijk ongegeneerd escapistisch. De luisteraar moet zich mee laten voeren op de hemelse reis, genieten. Muziek en beeld als een bubbelbad, een trip. Of dit effect optreedt is natuurlijk in hoge mate afhankelijk van de ontvankelijkheid van luisteraar/kijker. Stemming en houding zijn bepalend. Voor mij geldt dat de muziek me aanzienlijk meer meesleept dan de beelden.

Het paradijs vatten in bewegende plaatjes is natuurlijk sowieso een heikele onderneming. De computerbeelden van vader en zoon Drupsteen schieten wat mij betreft hun doel grotendeels voorbij. Het is allemaal te veel, te vet, te plastic, te cliché en vooral veel te kitscherig. 72 minuten lang pieken maakt ademloos. Visueel is het erg jaren zeventig experimenteel, doet het ouderwets aan. Je kunt muziek dan peperen met suiker, deze beelden kleven. Het ergst zijn de passages waarin acteurs te zien zijn. Ze bewegen zich stijf en ongemakkelijk, en de verbeelde lusten hadden een alles behalve opwekkend effect op deze kijker. En hoe lopen ze er bij in de tuin van Eden? De vrouw naakt natuurlijk, vandaar een leeftijdsadvies vanaf 12 op de doos, maar de man met een gigantische onderbroek. Raar paradijs. Ik bleef me er constant van bewust naar niet al te mooie computerplaatjes te kijken, wat me al bij al niet in hemelse sferen deed geraken. Verkeerde champignons wellicht, of de verkeerde kijker. Blijft dat Paradiso een interessant experiment is, en voor velen wellicht een fijne trip, met bijzondere, ultrabehaaglijke muziek, die wat mij betreft het best tot zijn recht komt met de televisie uit.

Over de DVD:
Paradiso (A video oratorio for soprano, tenor, sampler, female choir and orchestra) - Jacob ter Veldhuis (1951)
Uitvoerenden:
Claron McFadden - sopraan
Tom Allen - tenor
Karel Gerritsma - sampler
Pulsatu  - video
North Netherlands Concert Choir
North Netherlands Orchestra
Alexander Liebreich - dirigent
Speelduur: Oriatio: 72 minuten, totaal 86 minuten
Extra`s: libretto (tekst door de wolken), toelichting en credits.
Beeld: 16:9 widescreen, kant 1 PAL, kant 2 NTSC.
Geluid: Dolby 5.1, 24 bit.
Uitgave: Chandos (www.chandos.co.uk)
Distributie: Coadex
Website Jacob ter Veldhuis: www.xs4all.nl/~jtv1/
Website Pulsatu & studio Drupsteen: www.drupsteen.nl
Paradiso bij Chandos: http://www.chandos.net/news/May03/NewreleasesMay03.asp#CHAN10050