Diepzinnig zwijgend voor je uit staren, met een sigaret erbij, dat wordt in de films van Aki Kaurismäki tot een ware kunst verheven. Zijn nieuwste werd bekroond als beste film van het filmfestival van Gent. We waren daar al erg onder de indruk, kan ik me nog goed herinneren, en nu is het een prettig weerzien op DVD. Die genoegens van herinneringen zijn niet weggelegd voor de hoofdpersoon van dit prachtig Spartaans vormgegeven sprookje.

Nadat hij uit een trein gestapt is en even op een bankje zit raakt hij zijn geheugen namelijk kwijt. Dat gebeurt door een bende skinheads die hem beroven en helemaal in elkaar slaan. Hij loopt nog wel een stukje, maar valt in een WC ter aarde. Hoe diep kan een mens vallen? Meteen nadat hij in het ziekenhuis klinisch dood is verklaard staat hij op, ingepakt als een mummie. Hij rukt de slangen van zijn lijf, zet zijn gebroken neus recht en gaat op pad.

Hij wordt opgevangen door een groep straatarme mensen die in containers wonen. Hij kan er nog wel eentje huren, want de vorige bewoner is doodgevroren. Met gelijkmatig gemoed en beperkte middelen zet hij zijn leven weer op poten, waarbij hij zich tevreden toont met zeer kleine dingen. Van een paar aardappelen kun je nog een aardige pan soep koken. Er zijn een aantal komische ontmoetingen met merkwaardige types. Zijn grootste luxe is een oude jukebox, waarop hij oude rock `n` roll muziek draait. Hij wordt verliefd op Irma, Leger-des-Heilssoldate,  gespeeld door vaste Kaurismäki-actrice Kati Outinen. Zij probeert hem te helpen zijn leven weer op te bouwen. Dat valt echter niet mee als je je naam niet meer weet. Vooral als je ook nog met politiemensen te maken krijgt.

De films van Kaurismäki zien er altijd heel apart uit. Je komt in een wereld die niet van deze tijd is. Moderne attributen ontbreken, het verhaal zou bij wijze van spreken in de jaren vijftig kunnen spelen. Veel stijlmiddelen uit de periode van de stomme film worden gebruikt. Kaurismäki besteedt buitengewoon veel aandacht aan het licht en de kleuren, die van een onwerkelijke schoonheid zijn en doen denken aan oude Amerikaanse Technicolor films. Het aparte noordelijke licht wordt volledig benut. Het leven van de mensen is armoedig, maar men steunt elkaar en is onverbeterlijk optimistisch. De personages worden vaak van onderaf gefilmd (kikkerperspectief) zodat zo groots aftekenen tegen heldere luchten, als echte helden. Er wordt veel gezwegen en geen woord teveel gezegd, geen emotie is af te lezen aan de flegmatieke gezichten. Dat werkt vaak hilarisch. Ook bewegingen worden tot het uiterste beperkt. Kaurismäki verklaarde dit laatste eens met zijn kenmerkende droge humor: acteurs die bewegen op de set gooien mijn bier maar om.

Ondanks het optimistische verhaal straalt de film een enorme melancholie uit. Een wanhopig soort humor tegen de verdrukking in. De wereld is absurd, daar kun je alleen nog maar om lachen. De statische vorm en de minimale dialogen versterken het hoge Kamagurka-gehalte (of in Nederland Jiskefet). Jim Jarmusch verwoordt het alsvolgt: "treurig genoeg om je aan het lachen te maken, en grappig genoeg om je te laten huilen." Slechts de pure waarden van overleven en eenvoudige arbeid zijn van belang, zo lijkt Kaurismäki te willen zeggen.

Aanvullende informatie:
The man without a past (Mies vailla menneisyyttä)
Finland/Duitsland/Frankrijk, 2002
Speelduur: 92 minuten
Productie, regie en scenario: Aki Kaurismäki
Camera: Timo Salminen
Montage: Timo Linnasalo
Art direction: Markku Pätilä
Muziek: Annikki Tähti, Poutahaukat
Met: Markku Peltola, Kati Outinen, Juhani Niemelä, Kaija Pakarinen, Sakari Kuosmanen, Annikki Tähti
Beeld: 16:9, anamorf
Geluid: Dolby Digital 2.0
Ondertiteling: Nederlands, Frans
Uitgave: Total film www.totalfilm.nl
Website film: http://www.sonyclassics.com/manwithoutapast/