Down by Law en Night on Earth

De New Yorkse filmregisseur Jim Jarmusch is cool, en in meer dan één opzicht. Als boegbeeld van de Amerikaanse onafhankelijke cinema weet hij steeds weer niet alleen de tijdgeest perfect te verbeelden, nee hij lijkt hem soms zelfs te bepalen. Hij werkt met de hipste figuren van de tijd, vaak muzikanten. Maar vooral is hij ook cool in de zin van relaxt, sloom, op het flegmatieke af. Zijn oeuvre is dan ook niet gigantisch: zes trage speelfilms tot nu toe. Stranger than Paradise (1983), Down by Law (1986), Mystery Train (1989), Night on Earth (1991), Dead man (1995) en Ghost Dog: The way of the Samurai (1999). Daarnaast maakte hij een aantal korte films en de muziekdocumentaire Year of the horse over Neil Young (1997). Geleidelijk komt ook zijn oudere werk beschikbaar op DVD.

Down by Law is een typerende film uit de beginperiode, waarin Jarmusch probeerde te filmen met zo minimaal mogelijke middelen. Zwart-wit beeld, mono geluid en vrijwel uitsluitend lange totaalshots. Simpel, maar krachtig, en het ziet er buitengewoon fraai uit. Ook het verhaal is uiterst eenvoudig. Het is een ongebruikelijk vormgegeven sprookje dat zich afspeelt in New Orleans. We maken kennis met twee mannen die op onfortuinlijke wijze in de gevangenis terecht komen. Zack (Tom Waits) is een DJ. Een ruzie met zijn hysterische vriendin doet zijn hele huisraad, inclusief singletjes en zijn beminde schoenen, door het raam op straat belanden. Hij wordt opgepakt als hij om wat bij te verdienen een auto naar de andere kant van de stad brengt. Een lijk in de kattenbak is dan niet handig. Jack (John Lurie) is een lamlendige pooier die met beide benen in een voor hem opgezette val loopt. De twee komen samen in een cel terecht, waar ze zich een tijdje kapot vervelen. Hilarisch wordt de film als daar ook de Italiaan Roberto vastgezet wordt (komiek Roberto Benigni, vooral bekend van zijn eigen films La vita è bella en Pinokkio). Hij heeft alleen maar een man vermoord. Engels spreekt hij nauwelijks, maar doet erg zijn best, wat bijzonder vermakelijk is. Zack en Jack zijn ook lastige namen om uit elkaar te houden. Je kunt Roberto alles wijsmaken, en hij blijft maar enthousiast uitroepen: "It`s a sad and wonderful world!" Ook weet hij uiteindelijk wel een ontsnappingsroute. Met een wankel bootje varen ze door de moerassen. Roberto ontmoet de liefde van zijn leven, Zack en Jack gaan ieder huns weegs.

Uit de lange telefonische keuvelgesprekken van Jarmusch met de acteurs, die als extra op de DVD te vinden zijn (totaal bijna vijf kwartier geluid), blijkt dat veel van de scènes toevallig, al improviserend ontstonden op de echte locaties. Benigni begreep nog amper wat hij zei in het Engels en werd flink voor de gek gehouden door Lurie. Ook de schoenen van Waits zijn authentiek, en zelfs fraaie graffiti in de gevangenis werd grotendeels echt zo aangetroffen. Over bedoelingen in deze gesprekken geen woord, interpretatie is aan de kijker. Jarmusch wil zijn werk ook liefst niet terugzien, zo vertelt hij herhaaldelijk. Vandaar ook geen commentaarkanaal. Wel is er een geluidsspoor met louter de jazzy filmmuziek van John Lurie, die al improviserend bij de film ontstond. En natuurlijk de Tom Waits songs van het album Raindogs die de film openen en sluiten. De subtiele klanken van Lurie, destijds bekend van zijn band The Lounge Lizards, zijn zo zonder bijgeluiden veel beter te horen. Wel moet je door lange stiltes heen. De hele gevangenisperiode is bijvoorbeeld muziekloos, dus stil. Een interview met de Nederlandse cameraman Robby Müller en een videoclip van Jarmusch bij het nummer It`s alright with me van de vrolijk dansende Tom Waits, completeren deze heerlijke "Special Edition" DVD.

Een andere film waarin de gortdroge humor van Jarmusch schitterend tot zijn recht komt is het vijfluik Night on Earth. Vijf nachtelijke taxiritten, gelijktijdig in vijf steden op de wereld. Van elkaar gescheiden door een shot van vijf klokken naast elkaar, die de tijd aangeven in Los Angeles, New York, Parijs, Rome en Helsinki. De delen zijn ondanks het gelijke uitgangspunt uitermate verschillend van sfeer en verhaal, en weerspiegelen het karakter van de betreffende steden. De bijzondere cast is ook gekozen op basis van hun verbondenheid met de steden.

In Los Angeles brengt Winona Ryder als kettingrokend schoffie filmcasting dame Gena Rowlands van het vliegveld naar huis. Een sfeervolle clash van culturen. De castingdame ziet de chauffeuse wel zitten voor een filmrol, maar zij prefereert een carrière als automonteur. In New York rijdt een grappige, opgefokte zwarte jongen mee met een Oost-Duitse clown, die niet kan autorijden en de weg niet kent in New York. Niet handig voor een taxichauffeur, wel hilarisch. Ernstiger gaat het er aan toe in Parijs, waar een vermoeide en gefrustreerde Afrikaanse chauffeur een blinde jonge vrouw (Béatrice Dalle) vervoert. Rome is een waar gekkenhuis. Robert Begnini tettert bij wijze van biecht aan één stuk door over zijn bizarre seksleven tegen een geestelijke die ongemerkt op de achterbank zit te sterven. Hij kan imiteert overtuigend het geluid van zijn geliefde geit. Puur melodrama is er in Helsinki, waar drie stomdronken mannen en de chauffeur, wijlen Kaurismäki acteur Matti Pellonpää, pogingen lijken te doen om elkaar te overtreffen in ellendige verhalen over hun situatie. De winnaar mag de rit betalen en wordt in de goot afgeleverd. Het wordt inmiddels weer licht.

Bindend element in deze rijkgevulde film is de soundtrack van Tom Waits, speciaal voor de film gemaakt. Ook visueel ziet Night on Earth er fraai uit. Binnen de beperkingen die een film die zich grotendeels in taxi`s afspeelt weet cameraman Frederick Elmes prachtige shots te maken. Het enige dat op deze DVD aan te merken is, is het feit dat er geen extra`s toegevoegd zijn. De film is natuurlijk wel hetgeen waar het om draait, en die is geweldig. Komisch, menselijk en erg relevant. Kortom, een belangrijke, inmiddels klassieke film.

Over de DVD`s

Down By Law
VS, 1986
Regie en scenario: Jim Jarmusch
Productie: Tom Rothman
Camera: Robby Müller
Muziek: John Lurie, Tom Waits
Beeld: anamorphic 16:9, zwart-wit
Geluid: Dolby mono.
Speelduur film: 102 minuten
Met: Tom Waits, John Lurie, Roberto Benigni, Nicoletta Braschi, Ellen Barkin e.a.

Night on Earth
VS, 1991
Regie, productie en scenario: Jim Jarmusch
Camera: Frederick Elmes
Muziek: Tom Waits
Beeld: anamorphic 16:9, kleur.
Geluid: Dolby 5.1
Speelduur film: 128 minuten
Met: Gena Rowlands, Winona Ryder, Roberto Benigni, Matti Pellonpää, Beatrice Dalle, Isaach de Bankolé, Giancarlo Esposito, Armin Mueller-Stahl e.a.

Uitgave: A-film www.a-film.nl