Films worden technisch en qua vorm steeds ingewikkelder, maar inhoudelijk steeds simpeler, lijkt het soms. Het grote publiek wil vermaakt worden, en geld is de drijfveer van de industrie.

Gelukkig zijn er ook eigenzinnige dwarskoppen als Abbas Kiarostami, die het precies andersom aanpakken: een rijke, complexe inhoud zo eenvoudig mogelijk verpakken, en daarmee de werkelijkheid weten te vatten. De werkelijkheid, kom daar eens om in Hollywood.

De studio is een auto, de techniek bestaat uit twee vast gemonteerde digitale camera’s, één op de bestuurster, één op de passagiersstoel gericht, als in het televisieprogramma Taxi. De niet-professionele actrices en het zoontje van de hoofdrolspeelster worden met enige aanwijzingen Teheran door gestuurd, in de auto. Uit 23 uur grotendeels geïmproviseerd, buiten zijn aanwezigheid geschoten materiaal selecteerde Kiarostami tien gesprekken, die genummerd van 10 naar 1 samen Ten vormen. Hoe eenvoudig kan een film lijken.

Centraal staat een door Mania Akbari gespeelde vrouw, de bestuurster van de auto. In de eerste scène, die ruim een kwartier duurt, zien we haar nog niet, zoals we ook in anders gesprekken slechts één van de twee mensen zien. Horen doen we haar des te beter, verwikkeld in een emotioneel gesprek met haar zoontje, die regelmatig zijn oren dicht houdt. Ze is gescheiden en hertrouwd, en dat zint de bazige Armin helemaal niks. Hij is liever bij zijn vader of zijn oma en gedraagt zich obstinaat. Het gesprek bevat alle complexe tegenstrijdigheden die een moeder-kind relatie vaak kenmerken. Armin is een terugkerende passagier, net als een vriendin met liefdesverdriet. Andere bijrijdsters zijn een zus, een religieuze oude vrouw die naar het mausoleum gaat om te bidden en een straatprostituee die de vrouw in de auto voor een klant aanziet. Openhartig wordt er gesproken over allerlei onderwerpen die je niet verwacht in een film uit een streng islamitisch land. Seks, echtscheiding, religie, emancipatie en opvoeding zijn slechts enkele van de thema’s die aan de orde komen. Het leven in Iran lijkt helemaal niet zo anders als hier. Maar alles kan slechts gezegd worden in de beslotenheid van een auto, alleen daar kan in de emotionele slotscène zelfs de hoofddoek afgedaan worden.

Ten zit precies op het grensgebied tussen fictie en documentaire. De mensen spelen duidelijk zichzelf, en we zien ook het gemopper op foutparkeerders, of het al wachtend maar wat aan je lip zitten pulken. In die zin past de film perfect in het hechte oeuvre van de grote filmmaker Kiarostami (1940), die de werkelijkheid zo onopgesmukt mogelijk probeert te vangen, zonder een al te strak scenario. Stilistisch wijkt de film echter sterk af van zijn eerdere werk, waarin steeds naar eerdere films verwezen wordt, of waarin het maken van de film tot onderwerp verheven wordt. Daarvan is in Ten geen sprake, net zoals de gebruikelijke weidse landschappen ontbreken. We vangen slechts glimpen op van de straten in de grote stad. Wel eerder vertoond is de auto als constant decor.

De film 10 on Ten, over het maken van Ten, wordt nadrukkelijk gepresenteerd als een aparte film, niet zomaar een bonusje. De documentaire staat wellicht om die reden op een apart schijfje in een apart doosje, terwijl hij gemakkelijk samen met Ten op een DVD-9 gepast zou hebben. Het lijkt ook als argument te dienen voor een hoge verkoopprijs. 10 on Ten brengt de film Ten weer helemaal terug binnen het oeuvre waarin alle films naar elkaar verwijzen: het is weer een film over een film. Opnieuw in een auto gefilmd, maar nu met alleen de regisseur aan het stuur en het woord. In tien episodes behandelt hij evenzoveel aspecten van zijn werk, met Ten als illustratiemateriaal. De locatie is echter die van The Taste of Cherry, waarin een man de hele film lang een berg bij Teheran op en af rijdt. Ten lijkt nu de vrouwelijke pendant van die film.

10 on Ten is een interessant hoorcollege waarin Kiarostami zijn opvattingen over film uiteen zet. De digitale camera was van grote invloed op zijn ontwikkeling. Dit komt vooral omdat hij merkte dat gewone mensen zich veel natuurlijker gedragen bij zo’n klein ding dat constant draait. Gebruikte hij de digitale camera eerst als ‘notitieblok’, al snel merkte hij dat die kladjes beter pasten bij zijn bedoelingen dan de ‘echte’ filmopnamen. 10 on Ten is een volwaardige film, die dit jaar ook als zodanig draaide in Cannes. De film is nog soberder dan Ten. Ik had niet het besef dat dat mogelijk was.

De DVD’s zijn fraai verpakt als twee doosjes in een slipcase, en de afzonderlijke hoesjes bevatten veel achtergrondinformatie. Jammer aan 10 on Ten is dat de stem van Kiarostami meestal slechts zacht te horen is achter die van een Fransman die zijn woorden vertaalt. De Franse producent realiseerde zich vast niet dat er ook nog anders sprekende landen zijn. Niet dat mijn Farsi zo goed is, maar als je dan toch ondertitels hebt, dan toch liever bij de oorspronkelijke taal. Dat is wel zo sober.

Aanvullende informatie:
Frankrijk/Iran, 2002, 10 on Ten 2004
Regie, scenario, camera, montage: Abbas Kiarostami
Productie: Abbas Kiarostami, Marin Karmitz
Muziek (alleen bij aftiteling): Peyman Yazdanian
Met: Mania Akbari, Armin Maher, Roya Arabshahi, Katayoun Taleidzadeh, Mandana Sharbaf
Beeld: 4:3 (origineel formaat)
Geluid: Dolby Digital 2.0
Taal: Farsi, 10 on Ten Frans
Ondertiteling: Nederlands en Frans
Duur: 94 minuten (Ten); 83 minuten (10 on Ten)
Distributie film: Contact Film
Uitgave DVD: Moskwood Media www.moskwood.nl
Website Ten: www.mk2.com/ten