Amator gaat over een man die bezeten raakt van zijn apparatuur, een verschijnsel dat vaak beschreven wordt op deze site. Het gaat hier alleen niet over hifi-spullen, maar om filmapparatuur.

De films van Krzysztof Kieslowski hebben altijd een universele geldigheid, veel breder dan de bedrieglijke eenvoud van het getoonde verhaal. Wellicht dus toch een aanleiding uw hobby nog eens kritisch te evalueren – al valt er nog veel meer uit deze geweldige film te halen.

De tanige hoofdfiguur, Filip Mosz, is inkoper bij een fabriek en gelukkig getrouwd. Als zijn vrouw een dochter baart is hij door het dolle heen. Hij schaft een 8mm filmcamera aan om de baby mee te vereeuwigen. (De film stamt uit 1979, van ruim voor de invasie van de videocamera dus.) Zijn brave, angstige vrouw vindt het maar zozo – hij mag in ieder geval niet filmen als de luier verschoond wordt.

Filip heeft meteen de smaak van het filmen stevig te pakken, hij bekijkt de wereld voortaan door de lens. Al gauw krijgt hij verzoeken van zijn werkgever om bedrijfsfilmpjes te maken, bijvoorbeeld over het jubileum van de fabriek. Filip krijgt daarbij te maken met censuur, bepaald geen onbekend fenomeen in het Polen van die tijd. Instructies over wat wel en niet te filmen brengen hem in gewetensnood, want zijn aspiraties zijn niet gering: hij wil de naakte werkelijkheid tonen.
Hij heeft succes met zijn films, maar de kunst gaat zeer ten koste van de relaties, op het werk zowel als thuis. Hij komt in contact met een totaal andere wereld, heel andere mensen dan zijn vrouw.

Hoe ver de obsessie gaat is mooi te zien als hij zijn vingers tijdens een hoog oplopende echtelijke ruzie tot een filmkadertje vormt – om te zien hoe zijn woedende vrouw er op film uitgezien zou kunnen hebben. De kunst heeft voor Kieslowski duidelijk een hoge prijs, zo is het gemaakte statement. Hoe veel Filip ook houdt van zijn vrouw en kind, als het er op aan komt kiest hij voor zijn camera – voor hem inmiddels een bittere levensnoodzaak. Aan het eind is het verhaal rond: hij kijkt zich diep in de ogen en vertelt het verhaal dat we net zagen. Op film.

Amator ziet er kaal en grauw uit, en is geschoten in de stijl van Filip: recht voor zijn raap, dicht op de huid. De aspiraties van Kieslowski doen duidelijk niet onder voor die van Filip. Bleke kleuren, primitieve, niets ontziende cameravoering, waarbij kleine details glimpen opleveren van de wereld achter de karakters. Het beeld ziet er gaaf uit, en ook het geluid is, weliswaar in mono, prima en trouw aan de oorspronkelijke film.

In het begeleidende essay bij dit negende deel van de reeks Moderne Europese Klassieken van NRC Handelsblad en Homescreen geeft Joyce Roodnat de film de plaats die ze verdient: "Negen jaar na Amator zou Kieslowski wereldberoemd worden met zijn Dekalog-serie waarin hij de tien geboden interpreteerde. Amator is tien keer zo mooi, tien keer zo waar. Tien keer zo wijselijk luchtig, dat ook." Na de Dekalog maakte Kieslowski (1941-1996) onder meer nog het veel meer gelikt vormgegeven drieluik Trois Couleur (Rouge, Blanc, Bleu). De kracht van zijn vroege werk heeft hij inderdaad nooit overtroffen. Het was een waar genoegen om Amator, de eerste film waarmee hij de Poolse grens overkwam, na lange tijd terug te zien. Het zou mooi zijn als ook zijn andere meesterwerken, zoals Blind Chance en Dekalog hier op DVD beschikbaar kwamen.

Aanvullende informatie:
NRC Handelsblad DVD Collectie Moderne Europese Klassieken deel IX
Polen, 1979
Speelduur: 103 minuten
Regie en scenario: Krzysztof Kieslowski
Met: Jerzy Stuhr, Malgorzata Zabkowska, Ewa Pokas, Stefan Czyzewski, Jerzy Nowak
Beeld: 4:3 (1:1,33)
Geluid: mono
Extra’s: trailer, Production Notes en essay Joyce Roodnat (boekje)
Uitgave: Homescreen / NRC Handelsblad