De datum 09-09-09 was een bijzondere. Niet alleen voor veel bruidsparen die elkaar op deze gemakkelijk te onthouden dag het ja-woord gaven, maar ook voor alle Beatles-fans. Want eindelijk waren daar dan de opnieuw geremasterde albums van de Fab-Four, in glorieus stereo, of in authentiek mono. Vier jaar werd er aan gewerkt in de beroemde Abbey Road Studios (waar anders?), onder leiding van de originele producer George Martin (wie anders?) en remastering technicus Guy Massey.

De nadruk bij deze heruitgave lag dit keer echt op een zo goed mogelijke geluidskwaliteit. In tegenstelling tot veel moderne remasters werd de compressor slechts zéér spaarzaam ingezet, voor de mono-heruitgave werd hij zelfs helemaal niet gebruikt. En van de bijna 600 minuten beschikbaar muziekmateriaal werd slechts 5 minuten door de de-noiser gejaagd, een apparaat (of computer-plugin) dat bij onoordeelkundig gebruik ook funeste gevolgen kan hebben voor de geluidskwaliteit.

Er is met echte liefde voor het origineel aan het project gewerkt. Omdat dat al ruim van tevoren bekend was waren de verwachtingen op onze redactie erg hoog gespannen. Inhoudelijk hoeven we eigenlijk niets meer over de muziek te zeggen. Tijdloze klassiekers zijn het, die aantonen hoe gigantisch de invloed van dit Liverpoolse viertal op de moderne popmuziek zou blijken te zijn. Daar is geen discussie over mogelijk.

En, hoe klinkt dat dan?

Maar die beloofde geluidskwaliteit, hoe zit het daar mee? Op de Nederlandse televisie kwam afgelopen week een aantal pop-autoriteiten aan het woord die, wat ons betreft, niet goed konden verwoorden wat nu de echte meerwaarde van deze nieuwe versies is. Niet dat we hun kennis over muziek in twijfel willen trekken, verre van dat, maar we vonden het vanuit ons vakgebied toch ook niet echt reclame voor hoogwaardige muziekweergave. Daar had volgens ons meer in gezeten. Deze remasters concluderend afdoen als “vooral leuk voor de freaks” gaat ons dan ook net niet ver genoeg (sorry Leo).

Daarom vonden we het een goed idee om zelf de proef maar eens op de som te nemen. Het zou te ver voeren om alle albums aan een grondige luisterproef te onderwerpen. Zeker omdat we er al snel achter kwamen dat we geen echte voorkeur konden bepalen voor de mono- of de stereoversies.

Daarom hebben we vooral goed geluisterd naar Sgt. Peppers Lonely Hearts Club Band, omdat een deel van de discussie op televisie zich ook rond dat album afspeelde, en naar A Hard Day`s Night, omdat dat een goed voorbeeld van een vroeg album is.

More Cowbell

Sommige tracks van Sgt. Peppers waren in mono echt veel mooier (zoals A Day In The Life), terwijl anderen juist in de stereo-versie meer diepgang leken te hebben (She`s Leaving Home). Grappig dat die verschillen er zijn, hoewel het de keuze tussen beide versies eigenlijk alleen maar veel moeilijker maakt.

Bij A Hard Day`s Night was het nog iets ingewikkelder, omdat ons origineel  (omdat we de gangbare Europese versie op CD hebben) mono is. Er is wel ooit een stereo-versie gemaakt, maar die is alleen op de Amerikaanse markt op LP verkocht, en dan ook nog eens in kleine aantallen. In de titeltrack is na 45 seconden een cowbell te horen, die in de geremasterde mono-versie aanzienlijk duidelijker in het geluidsbeeld zit.

Ook kleine aanslagen op allerlei trommeltjes zijn beter te volgen, en dwingen bewondering af omdat deze jarenlang bijna verborgen laag veel ingewikkelder is dan de op zich simpele song doet vermoeden. Maar dan de stereo-versie, die in deze box zijn wereldprimeur op CD beleeft. Met open mond hebben we geluisterd. Wat is dit goed gedaan! Subtiel, geen overdreven effectbejag. Stem en drums keurig in het midden, gitaar een beetje ter linkerzijde, percussie er nog beter hoorbaar omheen. En na 45 seconden een brede glimlach. “I`ve got a fever, and the prescription is More Cowbell!

Wat in alle gevallen opviel was de duidelijk toegenomen dynamiek, de veel betere laagweergave (mooie ronde klank, lekker diep maar niet overheersend, en zeer goed te volgen), en de subtiele maar significante toename van de details in de hoge tonen, wat ook voor een veel fraaiere ruimtelijke afbeelding van het hoogbejaarde maar daarom niet minder charmante ping-pong stereo-effect zorgt. Door het “schonere” geluidsbeeld zijn ook de verschillende zangpartijen flink opgeknapt, en de orkestrale arrangementen op de latere albums zijn gelaagder en spannender.

Het Krakende Krukje

Omdat een zo groot mogelijk aandeel aan hoorbare details een belangrijk onderdeel is van audiofiele weergave hebben we ook op nieuwe geluidjes gelet die bij de oudere cd-persingen verloren zijn gegaan in de nog lang niet uitontwikkelde digitale techniek ten tijde van de eerste remastering-ronde. En dan kunnen we niet onder het krakende krukje van Ringo Starr uit.

Aan het einde van A Day In The Life wordt een krachtig piano-akkoord aangeslagen met het sustainpedaal ingetrapt. "Niks fade-out, laat maar lekker helemaal uitklinken” moet George Martin destijds hebben gedacht. Tegenwoordig hebben artiesten in de studio een schier onbeperkt aantal geluidssporen ter beschikking, maar Sir George moest het destijds met vier (!) doen. Gevolg daarvan is dat een aantal instrumenten tegelijkertijd op hetzelfde spoor moesten worden ingespeeld, en in het geval van deze track werden de drums van Ringo tegelijk met de piano opgenomen. En dat betekende verplichte doodse stilte in de studio tijdens het uitklinken van de piano.

De geschiedenis verhaalt dat Ringo op het eind van het nummer een heel klein beetje ging verzitten, en omdat de kruk van de drummer nu eenmaal altijd kraakt werd ook hier een minuscuul knerpje opgenomen. Wat vervolgens niet hoorbaar was vanwege de technische beperkingen bij het overzetten naar LP en later CD.

Omdat het wél op de mastertape stond zagen de technici die zich met de nieuwe remaster bezighielden zich voor een duivels dillemma geplaatst. Ze hadden het met de huidige stand van de techniek onhoorbaar kunnen wegpoetsen, en dan had er geen haan naar gekraaid, maar dat zou eigenlijk gelden als digitale geschiedvervalsing.

Omdat waarheidstrouw het sleutelwoord van het hele project was hebben ze het dus laten staan, en jawel: op 4 minuut 50 is bij de stereoversie in de rechter luidspreker duidelijk het gewraakte kraakje te ontwaren. In de mono-versie is het zelfs nog beter hoorbaar.

Ophef?

Waarom zoveel ophef over een kraakje? Simpel: omdat het symbool staat voor de uiterste inspanning die men zich getroost heeft om van dit project iets bijzonders te maken. De grootste band aller tijden verdient de allerbeste remastering, en daar is men wat ons betreft glansrijk in geslaagd.

Zo heeft geen enkele fan van de Beatles zijn favoriete band ooit gehoord. Samen met de nog steeds verbluffende actualiteit van de composities, de ongebreidelde experimenteerdrang van de bandleden en hun producer, en de met veel relevante informatie uitgebreide documentatie is dit wat ons betreft de ultieme remaster.

Het verhaal dat de Beatles destijds hun opnames mono afluisterden en goedkeurden, waarna ze de studio verlieten en de technici er in een half uur gauw een pseudo-stereo mix van maakten omdat de commercie dat nu eenmaal voorschreef, en dat de echte purist daarom eigenlijk de mono-versie zou moeten kopen zegt ons niet zoveel. Het is een kwestie van smaak, en daar zoeken we niet over te twisten. Bovendien is de zeer gelimiteerde mono-versie op het moment dat u dit leest waarschijnlijk al zo goed als uitverkocht.

Welke versie u ook kiest; het is smullen, smullen en nog eens smullen. Voor alle zekerheid moet wel vermeld worden dat mensen die een verbetering van zwart-wit naar technicolor verwachten hun mening beter vooraf kunnen bijstellen. Er is veel mogelijk, maar het resultaat moet ook weer niet overschat worden. De oude cd-persingen hoeven wat ons betreft dus niet onvoorwaardelijk de vuilnisbak in, maar de doorsnee muziekliefhebber met een goede geluidsinstallatie en de enkeling die nog weinig of niets van het illustere viertal in zijn collectie heeft gaat wel hele mooie tijden tegemoet. Om met de vraag aan het begin te eindigen: Beatles Remasters: Zin of Onzin? Het antwoord lijkt ons duidelijk...