Radio Kootwijk zendt weer uit, en dat zullen we weten! Het is deze maand 85 jaar geleden dat Koningin-moeder Emma deze communicatieverbinding voor het eerst gebruikte om Nederlands-Indië te bereiken, en dat vieren we op zaterdag 22 & 23 februari met de (gratis) FWD*HiFi-dagen, door samen met onze lezers het zendstation weer in gebruik te nemen.
OK, dat is niet écht de reden dat we Radio Kootwijk uitkozen als locatie – en wie heeft er met onderstaande sfeerplaat überhaupt nog een reden nodig? –, maar de rijke historie van het markante pand draagt zeker bij aan de sfeer van onze plannen. Bij dezen daarom wat achtergrond vanuit de Veluwe, inclusief een interview met gastheer Jan Douwe Kroeske.
Het interview met Jan Douwe en deze Radio Kootwijk-achtergrond is de coverstory van ons Hifidelity Jaarboek 2013-2014 voor FWD*HiFi Gold-abonnees, dat je nu ook voor een tientje los kunt bestellen
Radio Kootwijk, een rijksmonument midden op de Veluwe ten zuidwesten van Apeldoorn, is sinds een jaar of vijf eigendom van Staatsbosbeheer. Het is aan deze nationale beheerder van zo'n kwart miljoen hectare aan natuur om de geschiedenis van het voormalige zenderpark voor de toekomst te waarborgen.
Oost West, telegrafie best
De extra 450 ha. in de portefeuille van Staatsbosbeheer omvatte in het begin van de twintigste eeuw een belangrijke communicatieverbinding met onze koloniën. In Bandoeng, op het Nederlands-Indische eiland Java, stond al in 1917 een zend- en ontvangststation voor draadloze telegrafie. Radio Kootwijk werd gekozen als tegenhanger in Nederland, en één van de mooiste en stilste plekken van ons land werd een verbinding tussen west en oost.
Een ledig landschap met goedkope grond bleek een uitstekende plek voor ongestoord radioverkeer; er ontstond een uniek complex van grote waarde. Radio Kootwijk werd een van de vier langegolf-zendstations in Europa dat samen met stations in Engeland, Zweden en Duitsland een netwerk vormden om verbinding te maken met de overzeese gebieden.
Kootwijk Calling
"Hallo Bandoeng, hoort u mij?" sprak Koningin-moeder Emma op 7 januari 1929. Het complex verbond twee werelddelen en kreeg als zodanig een mondiale betekenis. Bellen met Nederlands-Indië kostte je zo'n tientje per minuut, in een periode waarin 25 gulden ongeveer een weekloon was, en naast de Oost volgde verbindingen met Suriname, Curaçao, Noord- en Zuid-Amerika, Japan en de belangrijkste Europese landen. In 1935 werd er ook een veel lokalere functie aan toegevoegd: uitzendingen voor de omroepverenigingen.
Raak en gezonken
Tijdens de Tweede Wereldoorlog gebruikten de bezetters het station voor spionage en een verbinding met hun onderzeeërs. De Duitsers konden de langegolf-zender inzetten voor eenrichtingsverkeer richting de Kriegsmarine in de Atlantische Oceaan. Het complex werd met diverse (bij)gebouwen uitgebreid, en de Wehrmacht plaatste luchtafweergeschut. De zendmasten werden uiteindelijk in 1945 opgeblazen en de apparatuur vernield toen de hete adem van de Canadese bevrijders de Veluwe bereikte.
Ook werd geprobeerd het hoofdgebouw te vernielen door er een mast op te laten storten, maar het massief gewapend betonnen gebouw ondervond nauwelijks schade. De complete zenderinstallatie werd na de oorlog teruggevonden in een door de Sovjet-Unie bezet stuk van Duitsland, en in april 1947 in veertien wagons terug thuisgebracht.
Fast forward naar het einde van de eeuw, toen de locatie in 1999 ruimschoots door de tijdsgeest was ingehaald, de laatste zendfunctie verloor en kort erna – in 2003 – door het ministerie van LNV gekocht werd omdat de toenmalige eigenaar – KPN – er vanaf wilde. Directe aanleiding voor de overheid om de grond en de gebouwen over te nemen, was de sloopvergunning die door het telecombedrijf werd aangevraagd.
